Türk Hukukunda Yürütme ve İdarenin Kanuniliği İlkesi
Arş. Gör. Ramazan DEMİR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR . 13
GİRİŞ . 17
BİRİNCİ BÖLÜM
YÜRÜTME VE İDARENİN DİĞER DEVLET ORGANLARI
ARASINDAKİ KONUMU, YÜRÜTME VE İDARENİN
KANUNİLİĞİ İLKESİNİN DOLAYLI NİTELİKTEKİ ANAYASAL TEMELLERİ İLE
YÜRÜTME VE İDARENİN KANUNİLİĞİ İLKESİ KAVRAMI
GENEL OLARAK DEVLETİN ORGANLARI VE FONKSİYONLARI . 21
YÜRÜTME VE İDARE ORGANININ DİĞER DEVLET ORGANLARINDAN
AYRILMASI 24
Yürütme ve İdare Kavramları 24
Yürütme ve İdarenin Kendi Arasında Ayrımı 24
Yürütmenin Diğer Bazı Benzer Kavramlardan Ayrımı 27
Yürütme ve İdare Organı ile Fonksiyonunun Yasama Organı ve
Fonksiyonundan Ayrılması 28
Yürütme ve İdare Organı ile Fonksiyonunun Yargı Organı ve
Fonksiyonundan Ayrılması 29
III. YÜRÜTME VE İDARENİN KANUNİLİĞİ İLKESİNİN DOLAYLI NİTELİKTEKİ
ANAYASAL TEMELLERİ . 31
Hiçbir Kimse veya Organın Kaynağını Anayasadan Almayan Bir Devlet
Yetkisini Kullanamaması 32
Kuvvetler Ayrılığı . 36
Hukuk Devleti 40
Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü ile Normlar Hiyerarşisi 50
KAMU HUKUKU AÇISINDAN KANUNİLİK İLKESİ VE YÜRÜTME VE İDARENİN
KANUNİLİĞİ İLKESİNİN KAPSAMI 56
Kanun Kavramı, Anayasa ve Milletlerarası Andlaşmaların Kanun ile
İlişkisi ve Kanunilik Kavramı. 56
Kanun Kavramı. 56
Anayasa ve Milletlerarası Andlaşmaların Kanun ile İlişkisi. 60
8 İçindekiler
Anayasa 61
Milletlerarası Andlaşmalar. 64
Kanunilik Kavramı. 71
Yürütme ve İdare Açısından Kanunilik . 72
(1) Kavram ve Terim 72
(2) Doktrinde Yapılmış Olan Tanımlar 76
(3) Mahkeme Kararlarında Yapılan Tanımlar. 79
(4) İlkenin Amacı ve Tercih Edilen Terim . 81
Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Açısından
Kanunilik 83
Suç ve Cezalar Açısından Kanunilik 86
Vergi vb. Mali Yükümlülükler Açısından Kanunilik. 89
Mahkemelerin Kurulması Açısından Kanunilik 93
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği İlkesinin Kapsamı ya da Alt İlkeleri 94
İdarenin Kanunla Kurulması . 94
Yürütme ve İdarenin Görev ve Yetkilerin Kanun ile Tespit Edilmesi. 95
Yürütme ve İdarenin Faaliyet Araçlarının Kanuna Uygun Olması. 97
Hükümet Tasarrufları ve Kanunilik İlkesi . 98
İdari İşlemler ve Kanunilik İlkesi. 101
İdari Eylemler ve Kanunilik İlkesi . 106
İdari Sözleşmeler ve Kanunilik İlkesi 107
İKİNCİ BÖLÜM
YÜRÜTME VE İDARENİN KANUNİLİĞİ İLKESİNİN ANAYASAL TEMELLERİ
YÜRÜTME YETKİSİ VE GÖREVİ İLE KANUNİLİK İLİŞKİSİ114
1921 Anayasası Bakımından Yürütme Yetkisi ve Kanunilik İlkesi. 114
1921 Anayasası’na Göre Yürütme Organı. 114
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği 116
1924 Anayasası Bakımından Yürütme Yetkisi ve Kanunilik İlkesi. 119
1924 Anayasası’na Göre Yürütme Organı. 119
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği 121
1961 Anayasası Bakımından Yürütme Görevi ve Kanunilik İlkesi. 125
1961 Anayasasına Göre Yürütme Organı 125
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği 127
İçindekiler 9
1982 Anayasası Bakımından Yürütme Yetkisi ve Görevi ve Kanunilik
İlkesi 130
1982 Anayasasına Göre Yürütme Organı . 130
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği 132
Yürütme Organının Güçlendirilmesi 132
Bakanlar Kurulu’nun Kanun Hükmünde Kararname (KHK)
Çıkarma Yetkisi 146
Anayasa Gereğince Yargısal Denetim Dışında Bırakılan İdari
İşlemler 153
1982 Anayasası’nda 2017 Yılında Yapılmış Olan Değişiklikler ve
Kanunilik İlkesi. 155
1982 Anayasası’nda 2017 Yılında Yapılmış Değişikliklere Göre
Yürütme Organı 155
Yürütmenin Düzenleyici İşlemi Olarak Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi. 160
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Terimi ve Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi’nin Hukuki Niteliği 160
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Türleri 166
(1) Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 166
(2) Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 166
Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Normlar Hiyerarşisindeki
Yeri 169
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Düzenlenemeyecek Konular 171
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Düzenlenebilecek Konular . 175
Yürütme ve İdarenin Kanuniliği 180
İDARENİN BÜTÜNLÜĞÜ VE KAMU TÜZEL KİŞİLİĞİNİN KURULMASI İLE
KANUNİLİK İLİŞKİSİ 186
Türk Hukukunda İdare Kavramı. 187
Genel Kural: İdarenin Kanunla Düzenlenmesi ve Kamu Tüzel Kişiliğinin
Kanunla Kurulması. 188
Merkezi İdarenin Bölümleri Olan İl ve İlçelerin Kurulması. 197
Birden Çok İli İçine Alan Merkezi İdare Teşkilatı’nın Kanunla
Kurulması . 198
Mahalli İdarelerin Kuruluş ile Görev ve Yetkilerinin Kanunla
Belirlenmesi . 199
Yükseköğretim Kurumlarının ve Yükseköğretim Üst Kuruluşlarının
Kanunla Kurulması . 202
10 İçindekiler
Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşlarının Kanunla
Kurulması 202
Bağımsız Denetleyici ve Düzenleyici Kurumların Kurulması . 204
Özel Durumlar: Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ve Cumhurbaşkanı
Kararı ile Kurulan veya Düzenlenen İdareler ve İdari Birimler. 206
Anayasa’da Açıkça Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile
Düzenleneceği Belirtilen İdareler ve İdari Birimler. 206
Bakanlıkların Kurulması, Kaldırılması, Görevleri ve Yetkilerinin
Belirlenmesi . 207
Devlet Denetleme Kurulunun İşleyişinin, Üyelerinin Görev
Süresinin ve Diğer Özlük İşlerinin Belirlenmesi 208
Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliğinin Teşkilatı ve
Görevlerinin Belirlenmesi 209
Anayasa’da Açıkça Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kurulacağı
ve Düzenleneceği İfade Edilmemekle Birlikte Uygulamada
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kurulan ve Düzenlenen İdareler
ve İdari Birimler 212
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Kamu Tüzel Kişiliği Kurulması ve
Cumhurbaşkanı Kararı ile Kurulan İdareler ve İdari Birimler 215
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YÜRÜTME VE İDARENİN FAALİYET ARAÇLARININ
KANUNİLİĞİNİN DENETLENMESİ
GENEL OLARAK 225
YÜRÜTME VE İDARENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİNİN KANUNİLİĞİNİN
DENETLENMESİ232
Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi 232
Olağan Dönem Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Yargısal
Denetimi. 232
Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi. 242
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri Üzerinde TBMM’nin Denetimi 243
Yönetmelikler ve Diğer Düzenleyici İşlemlerin Denetimi. 247
III. YÜRÜTME VE İDARENİN DİĞER İŞLEMLERİ İLE EYLEMLERİNİN
KANUNİLİĞİNİN DENETLENMESİ.251
Yargı Organları Tarafından Yapılan Denetim . 251
Yürütme ve İdarenin Kamu Gücü Olarak Bir Temel Hakkı İhlal
Etmesi Durumunda Anayasa Mahkemesi Tarafından Yapılan
Denetim 251
İçindekiler 11
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Tarafından Yapılan
Denetim . 259
Yürütme ve İdarenin Bir Zarara Sebebiyet Vermesi Durumunda
İdari Yargı Organları Tarafından Yapılan Denetim . 262
Yürütme ve İdarenin Birel İşlemlerinde Hukuka Aykırılık Olması
Durumunda İdari Yargı Organları Tarafından Yapılan Denetim . 264
Bağımsız Organlar ve Kurumlar Tarafından Yapılan Denetim . 270
Kamu Denetçiliği Kurumu (KDK) Tarafından Yapılan Denetim. 270
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK) Tarafından Yapılan
Denetim . 272
Yürütme ve İdarenin İki Taraflı İşlemlerinin ya da İdari
Sözleşmelerinin Denetimi: Kamu İhale Kurumu (KİK) Tarafından
Yapılan Denetim. 273
Yürütme ve İdarenin Kendi Kurulları Vasıtasıyla Yapılan Denetim 275
Devlet Denetleme Kurulu (DDK) Tarafından Yapılan Denetim. 275
Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu ve Başbakanlık Teftiş Kurulu
Tarafından Yapılan Denetim 278
Bilgi Edinme Yoluyla Yapılan Denetim . 279
İdarenin Bütünlüğünü Sağlamaya Yarayan Araçlar ile Yapılan Denetim . 283
Hiyerarşik Denetim 283
İdari Vesayet Denetimi. 284
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından ve Türkiye Büyük Millet Meclisi
Adına Yapılan Denetim 286
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Yapılan Denetim 286
Genel Görüşme . 289
Meclis Araştırması. 289
Yazılı Soru 291
Türkiye Büyük Millet Meclisi Adına Sayıştay Tarafından Yapılan
Denetim . 291
SONUÇ 297
KAYNAKÇA 313
