Türk İdari Yapısı ve Türk İktisat Politikası
Tahsin ÇAYIROĞLU
Bir ülkenin idari yapısı ve biçimi, aynı zamanda devletin omurgasını da oluşturur. Bu nedenle, sistemler ve rejimler değişse de bir devletin sürekliliğini onun bürokratik yapısı ve gücü oluşturmaktadır. Nitekim Türklerin son bin yılına baktığımızda Hunların varisi olarak Göktürkler ve Uygurların parçalanmasını izleyen süreçte Türkistan’ın batısında Türgişler ortaya çıkmıştır. Türgişlerin ardından örgütlenen Oğuzlar bu defa Oğuz Yabgu Devleti’nin bünyesinde toplanmıştır. Oğuz Yabgu Devleti ile başlayan yolculuk da Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları, Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti biçiminde sıralanmıştır. Bu süreçte Türklerin muhteşem örgütlenme bilgi ve deneyimi önemli bir özellik arz etmektedir. Günümüz açısından da Türkiye’nin idari yapısı ve bu bağlamda iktisat politikasını anlamak için tarihi bilmek gerekmektedir. İşte bu kitapta Türk idari yapısı ve Türk iktisat politikası ele alınmıştır. Bu çalışma Anayasa Hukuku, İdare Hukuku, Türk siyasal tarihi ve ekonomi çerçevesinde şekillenip, genel kültür ve yardımcı kaynak olmanın yanında ayrıca kurum sınavlarına hazırlık kitabıdır.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR VII
KISALTMALAR IX
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRK İDARİ YAPISI BAĞLAMINDA TÜRKİYE TARİHİ
1.1. TÜRK İDARİ YAPISINI ETKİLEYEN UYGARLIKLAR 3
1.1.1. Türk İdari Yapısı 4
1.1.2. Türk İdari Yapısında Etkili Olan Uygarlıklar 7
1.1.2.1. Çin Uygarlığı 8
1.1.2.2. İran Uygarlığı 8
1.1.2.3. Arap Uygarlığı 9
1.1.2.4. Doğu Roma Uygarlığı 10
1.2. KLASİK TÜRK İDARİ YAPISI 11
1.2.1. Selçuklu İdari Yapısı 11
1.2.2. Osmanlı İdari Yapısı 12
1.3. ISLAHAT HAREKETLERİ 15
1.4. ANAYASA HUKUKU 17
1.5. DEVLET, HÜKÜMET, İKTİDAR, SEÇİM ve BASKI GRUPLARI 19
1.5.1. Devlet 19
1.5.2. Hükümet 20
1.5.3. Siyasi İktidar 21
1.5.4. Seçim Sistemleri 21
1.5.5. Siyasi Partiler 22
1.5.6. Baskı Grupları 23
1.6. TÜRKİYE’NİN ANAYASAL HAREKETLERİ 23
1.6.1. Sened-i İttifak (1808) 23
1.6.2. Tanzimat Fermanı (1839) 24
1.6.3. Islahat Fermanı (1856) 24
1.7. TANZİMAT DÖNEMİ İDARİ YAPI 25
1.8. MEŞRUTİYET’İN İLANI ve KANUN-İ ESASİ 27
1.9. HÜRRİYETİN İLANI: İKİNCİ MEŞRUTİYET 29
1.9.1. 1908-1911 ve 1912 Seçimleri 30
1.9.2. 1909 Anayasa Değişikliği 30
1.9.3. Babıali Baskını ve Büyük Savaşa Giden Yol 31
1.10. MİSÂK-I MİLLİ- TBMM’NİN AÇILIŞI 32
1.10.1. Misâk-ı Milli 32
1.10.2. TBMM’nin Açılması 33
1.11. 1921 TEŞKİLÂT-I ESASÎ 33
1.11.1. Saltanatın Kaldırılması 34
1.11.2. Lozan Barış Antlaşması 34
1.11.3. 1923 Anayasa Değişikliği 35
1.11.4. Hilâfetin İlgası 36
1.12. 1924 TEŞKİLÂT-I ESASÎ 36
1.12.1. 1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler 38
1.13. TÜRK DEVRİM TARİHİ ve SONRASI 38
1.13.1. Osmanlı’daki Düşünce Akımları 38
Osmanlıcılık 38
İslamcılık 39
Batıcılık 39
Türkçülük 39
1.13.2. Libya’nın ve Oniki Adanın İşgali 39
1.13.3. Balkan Savaşları 40
1.13.4. Birinci Dünya Savaşı 41
1.13.4.1. Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri ve Osmanlı İmparatorluğu’nun
Savaşa Girmesi 41
1.13.4.2. Kafkasya Cephesi 41
1.13.4.3. Kanal Cephesi 42
1.13.4.4. Çanakkale Cephesi 42
1.13.4.5. Irak Cephesi 43
1.13.4.6. Hicaz-Yemen Cephesi 43
1.13.4.7. Wilson İlkeleri ve Birinci Dünya Savaşı’nın Sonucu 43
1.13.5. Kurtuluş (İstiklal) Savaşı 44
1.13.5.1. Mondros Ateşkes Antlaşması ve Sonucu 44
1.13.5.2. İzmir’in İşgali 45
1.13.5.3. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a Çıkışı 45
1.13.5.4. Havza Genelgesi 46
1.13.5.5. Amasya Genelgesi 46
1.13.5.6. Erzurum Kongresi 47
1.13.5.7. Sivas Kongresi 47
1.13.5.8. Mebusan Meclisi’nin Toplanması ve Misak-ı Milli Kararları 48
1.13.5.9. TBMM’nin Açılması 48
1.13.5.10. TBMM’ye Karşı Ayaklanmalar 49
1.13.5.11. Sevr Barış Antlaşması 50
1.13.5.12. Düzenli Orduya Geçilmesi 51
1.13.5.13. Kurtuluş Savaşı’nda Cepheler 51
1.13.5.13.1. Doğu Cephesi 51
1.13.5.13.2. Güney Cephesi 51
1.13.5.13.3. Batı Cephesi 52
1.13.5.13.3.1. Birinci İnönü Savaşı 52
1.13.5.13.3.2. İkinci İnönü Savaşı 52
1.13.5.13.3.3. Kütahya- Eskişehir Savaşları 52
1.13.5.13.3.4. Sakarya Meydan Muharebesi 52
1.13.5.13.3.5. Büyük Taarruz 53
1.13.5.13.4. Mudanya Ateşkes Antlaşması 53
1.13.5.13.5. Lozan Barış Antlaşması 54
1.13.6. İnkılaplar Dönemi 55
1.13.6.1. İkinci TBMM’nin Açılması ve Ankara’nın Başkent Olması 55
1.13.6.2. Cumhuriyetin İlanı 56
1.13.6.3. Hilafetin İlgası ve Yapılan Diğer Düzenlemeler 56
1.13.6.4. Çok Partili Siyasi Yaşama Geçiş Denemeleri 56
1.13.6.4.1. Cumhuriyet Halk Fırkası 56
1.13.6.4.2. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Şeyh Sait Ayaklanması
ve İzmir Suikasti 57
1.13.6.4.3. Serbest Cumhuriyet Fırkası ve Menemen Olayı 57
1.13.6.4.4. Atatürk İlkeleri Kapsamında İnkılapları 58
1.13.7. Musul Sorunu 59
1.13.8. Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Girmesi 61
1.13.9. Balkan Atlantı 61
1.13.10. Montrö Boğazlar Sözleşmesi 61
1.13.11. Sadabat Paktı 62
1.13.12. Hatay’ın Türkiye’ye Katılması 62
1.13.13. İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye’nin Tutumu 63
1.13.14. Çok Partili Siyasi Yaşama Geçiş 65
1.13.14.1. Türkiye’de Müdahaleler ve Darbeler 66
1.14. 27 MAYIS 1960 İHTİLALİ ve KURUCU MECLİS 68
1.15. 1961 ANAYASASI 70
1.16. 1960’LARIN SİYASİ ARENASI 71
1.17. 1970’LERİN SİYASİ ARENASI 73
1.17.1. 12 Mart Muhtırası ve Anayasa Değişikliği 74
1.17.2. Kıbrıs Sorunu 75
1.17.2.1. Kıbrıs Katliamı 75
1.17.2.2. Kıbrıs Barış Harekatı ve KKTC’nin Kuruluşu 77
1.18. 12 EYLÜL 1980 İHTİLALİ ve 1982 ANAYASASI 79
1.18.1. Kurucu Meclis 79
1.18.2. 1961 ve 1982 Anayasalarındaki Benzerlikler 80
1.18.3. 1961 ve 1982 Anayasalarındaki Farklılıklar 80
1.19.1982 ANAYASASI’NA EGEMEN OLAN İLKELER 81
1.19.1. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet 81
1.19.2. Demokratik Devlet 83
1.19.3. Sosyal Devlet 84
1.19.4. Laik Devlet 86
1.19.5. Hukuk Devleti 88
1.20. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ SONRASI YARGI 90
1.20.1. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 90
1.20.2. Yüksek Mahkemeler 90
1.20.2.1. Anayası Mahkemesi (Anatay) 90
1.20.2.1.1. Anayasa Mahkemesi’nin Denetim Yolu 91
1.20.2.2. Yargıtay 92
1.20.2.3. Danıştay 92
1.20.2.4. Uyuşmazlık Mahkemesi 92
1.20.3. Sayıştay 92
1.21. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ SONRASI: YASAMA 93
1.21.1. Milletvekili Seçilme Şartları 93
1.21.2. Genel ve Erken Seçimler 94
1.21.3. TBMM’nin Görev ve Yetkileri 94
1.21.4. Kanunların Yapılması ve Yürürlüğe Girmesi 95
1.21.5. Toplanma ve Tatil 95
1.21.6. Meclis Soruşturması 96
1.22. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ SONRASI: YÜRÜTME 96
1.22.1.Cumhurbaşkanı 97
1.22.2. Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluğu 103
1.22.3. Cumhurbaşkanı Yardımcılığı ve Bakanlar 104
1.22.4. Devlet Denetleme Kurulu 104
1.22.5. Yönetmelik 105
1.22.6. Başkomutanlık 105
1.22.7. Milli Güvenlik Kurulu 105
1.22.8. Olağanüstü Hâl Yönetimi 105
1.23. TAŞRA YÖNETİMİ 106
1.23.1. İl İdaresi 108
1.23.2. İlçe İdaresi 108
1.23.3. Bucak İdaresi 108
1.23.4. Bölge İdaresi 109
1.23.5. GAP İdaresi 109
1.24. YEREL YÖNETİMLER 109
1.24.1. İl Özel İdaresi 109
1.24.2. Belediye İdaresi 110
1.24.3. Büyükşehir Belediye İdaresi 110
1.24.4. Köy İdaresi 110
1.24.5 .Mahalle İdaresi 111
1.25. 1980’LERİN SİYASİ ARENASI 111
1.26. 1990’LARIN SİYASİ ARENASI 113
1.27. 2000’LERİN SİYASİ ARENASI 115
1.28. 2010’LARIN SİYASİ ARENASI 117
İKİNCİ BÖLÜM
İKTİSAT POLİTİKASI BAĞLAMINDA TÜRKİYE EKONOMİSİ
2.1. GENEL OLARAK İKTİSAT TARİHİ 123
2.1.1. İktisada Genel Bakış 123
2.1.1.1. Ortaçağ’da İktisat 124
2.1.1.2. Feodalizmin Çöküşü 124
2.1.2. Endüstri Devrimi 125
2.1.2.1. Fizyokratlar 126
2.1.2.2. Sosyalizm 126
2.1.2.2.1. Ütopik Sosyalizm 128
2.1.2.2.2. İhtilalci Sosyalizm 128
2.1.2.2.3. Demokratik (Sosyal) Sosyalizm 129
2.1.2.3. Kapitalizm 130
2.1.2.3.1. Müdahaleci Kapitalizm 131
2.1.2.3.2. Neoliberal Kapitalizm 132
2.2. TÜRK İKSTİSAT TARİHİ 133
2.2.1. Klasik Dönem 133
2.2.2. Çağdaş Dönem 135
2.2.2.1. 1923-1938 Arası Dönem 137
2.2.2.2. 1939-1960 Arası Dönem 139
2.2.2.3. 1961-1967 Arası Dönem 141
2.2.2.3.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-67) 141
2.2.2.3.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-73) 141
2.2.2.4. 1978-1993 Arası Dönem 142
2.2.2.4.1. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1978-83) 142
2.2.2.4.2. 24 Ocak 1980 İstikrar Kararları 143
2.2.2.4.3. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-89) 143
2.2.2.4.4. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-94) 143
2.2.2.5. 1994-1998 Arası Dönem 144
2.2.2.5.1. 1994 Krizi ve 5 Nisan Kararları 144
2.2.2.5.2. 5 Nisan Sonrası Alınan Önlemler 144
2.2.2.5.3. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000) 145
2.2.2.5.4. 1999 IMF Stand-By Anlaşması: Enflasyonu Düşürme
Programı ve Döviz Çıpası Uygulaması 145
2.2.2.6. 2000-2001 Ekonomik Krizleri: Kara Çarşamba 146
2.2.2.6.1. Tarihsel Olarak Türkiye’de Yaşanan Diğer Krizler: 147
2.2.2.7. Güçlü Ekonomiye Geçiş 147
2.2.2.7.1. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-13) 148
2.2.2.7.2. 2008 yılı Finansal Kriz 148
2.2.2.7.3. 2018 yılı Finansal ve Dövizsel Krizi 149
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 151
KAYNAKÇA 153
