Türk iş Hukukundaİşçinin Ücretinin Düşürülmesi
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
SUNUŞ 9
TEŞEKKÜR 15
İÇİNDEKİLER 19
KISALTMALAR 27
GİRİŞ 29
BİRİNCİ BÖLÜM
ÜCRET KAVRAMI, ÇEŞİTLERİ VE ÜCRETİN BELİRLENMESİ
I. GENEL OLARAK 33
II. TEMEL ÜCRET-GİYDİRİLMİŞ ÜCRET-SOSYAL ÜCRET 36
A. Temel Ücret (Çıplak Ücret) 36
B. Geniş Anlamda Ücret (Giydirilmiş Ücret) 37
C. Sosyal Ücret 39
III. ÜCRETİN BELİRLENMESİ VE MİKTARI 41
A. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Anayasal Düzenlemeler 41
1. Ücret ve Çalışma Yaşamına İlişkin Temel Anayasal Düzenlemeler 41
2. Anayasal Düzenlemelerin Ücret Konusunda Uygulanması 46
B. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Yasal Düzenlemeler 48
1. Mutlak Emredici Hükümler-Nisbi Emredici Hükümler Ayrımı 48
a) Mutlak Emredici Hükümler 49
b) Nisbi Emredici Hükümler 51
2. Ücretin Belirlenmesine İlişkin Düzenlemeler ve Uygulamalar 52
a) Meslek Kuruluşları Tarafından Emsal Ücret Belirlenmesi 56
aa) TMMOB ile SGK Arasında İmzalanan Kayıt Dışı Çalışmanın ve Gerçek Ücretin Altında Ücretin SGK’ya
Bildirilmesinin Önlenmesi Hakkında Protokol 56
bb) Türk Tabipleri Birliği Tarafından Belirlenen İşyeri
Hekimleri Asgari Sözleşme Ücretleri 58
cc) Türkiye Barolar Birliği Tarafından Bağlı Çalışan
Avukatlar İçin Belirlenen Asgari Ücret. 60
b) Emsal Ücretin Belirlenmesine İlişkin Özel Düzenlemeler ve Uygulamalar 62
aa) 5580 sayılı Özel Eğitim Kurumları Kanunu’nda Yer
Alan Asgari Ücret Düzenlemesi 62
bb) Vakıf Üniversitelerinde Görev Yapan Akademik Personelin Ücretinin Belirlenmesi Hakkında Vakıf Yükseköğretim Kurumları Yönetmeliği’nin 23/II.
Maddesi 65
cc) Sosyal Sigorta Hizmet Tespiti Davalarında Emsal
Ücretin Belirlenmesine İlişkin Yargıtay Uygulaması 67
dd) İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sebebiyle Açılan Tazminat Davalarında Emsal Ücretin Belirlenmesine
İlişkin Yargıtay Uygulaması 69
C. Ücretin Toplu İş Sözleşmesi İle Belirlenmesi 71
D. Ücretin Bireysel İş Sözleşmesiyle Belirlenmesi 72
E. Ücretin İşyeri Yönetmeliğiyle Belirlenmesi 78
F. Ücretin İşyeri Uygulamaları İle Belirlenmesi 82
G. Ücretin Belirlenmesinin Genel İşlem Şartları (Genel İş Koşulları)
Açısından Değerlendirilmesi 84
1. Genel İş Koşulları Kavramı 84
2. Genel İş Koşullarının (Genel İşlem Şartlarının) Unsurları 87
a) Tek Taraflı Olarak Belirlenen Genel İş Koşullarının İşçiye Sunulması 88
b) Genel ve Soyut Nitelikte Olma 89
c) Çok Sayıda Benzer Sözleşmede Kullanma Amacı 89
3. Genel İş Koşullarının Denetimi (Yürürlük, Yorum ve İçerik Denetimi) 90
a) Yürürlük (Bağlayıcılık) Denetimi(TBK md. 21 ve 22) 90
b) Yorum Denetimi 91
c) İçerik Denetimi 92
4. Ücrete İlişkin Genel İş Koşullarının Değerlendirilmesi 93
İKİNCİ BÖLÜM
BİREYSEL İŞ HUKUKUNDA ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİ
I. GENEL OLARAK 97
II. SÖZLEŞMENİN DEĞİŞEN ŞARTLAR KARŞISINDA UYARLANMASINA İLİŞKİN TEMEL HUKUKİ İLKELER 98
III. ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİNE İLİŞKİN UYGULAMALAR 102
A. Ücretin Sözleşmeyle ya da İşverenin İradesiyle Düşürülmesi 103
1. Ücrette İndirimin Sözleşmeyle Yapılması 103
2. İşverenin Tek Taraflı Olarak İşçinin Ücretini Düşürmesi. 109
B. Ücretin Düşürülmesine İlişkin Diğer Uygulamalar ve Uyuşmazlıklar 120
1. Görev ve Pozisyonda Değişiklik Suretiyle Ücrette İndirim
Yapılması 120
2. Ücretsiz İzin Uygulamasıyla Ücretin Düşürülmesi 123
a) Genel Kural: İşçinin Rızası Dışında Ücretsiz İzne
Çıkarılamaması 123
b) İstisnai Kural: Covid-19 Pandemisi Sürecinde İşçinin Rızası Alınmaksızın Ücretsiz İzne Çıkarılabilmesi 125
3. Çalışma Sürelerinin Kısaltılması, Uzatılması, İşverene Düşen Kanuni Bir Yükümlülüğün Uygulanması, Hataen Yapılan
Ödemeler Sebebiyle Ücretin Düşürülmesi 126
a) Genel Olarak 126
b) Covid-19 Pandemi Sürecindeki Sokağa Çıkma Kısıtlamaları Sebebiyle Ücretten Kesinti Yapılabilir mi? 130
4. İşçiye Sağlanan Yemek, Yol Yardımı, Yakacak Yardımı, Prim vb. Hakların Kaldırılması, Değiştirilmesi ya da Bu Yardımların
Bedellerinin Düşürülmesi 134
5. Covid 19 Pandemi Sürecinde Evden ve Tele Çalışma Yapan İşçinin Yemek ve Yol Ücretinin, Özel Sağlık Sigortası ve Özel Sigorta Primlerinin, Ramazan Yardımı ve Bayram Yardımlarının
İşverence Karşılanıp Karşılanmayacağı. 140
6. İkramiyelerin Kaldırılması veya Düşürülmesi 143
C. Düzenleyici İdari İşlemlerle Ücretin Düşürülmesi 147
1. İdarenin Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisine Genel Bakış 147
2. Düzenleyici İdari İşlemlerle Ücretin Düşürülmesi 149
3. Sağlık Bakanlığı’nın 2009/32 Sayılı Genelgesi ve Yarattığı Sorunlar 150
a) Genelgenin Değerlendirilmesi 150
b) Konuya İlişkin Yargı Kararları ve Değerlendirilmesi 152
aa) Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararlarının Değerlendirilmesi 152
bb) Yargıtay 9. Hukuk Dairesi Kararlarının Değerlendirilmesi 153
cc) Yargıtay 22. Hukuk Dairesi Kararlarının Değerlendirilmesi 157
dd) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararlarının Değerlendirilmesi 162
D. İşyeri Devri Sonrasında Ücretin Düşürülmesinin Devreden ve Devralan İşverenin Kıdem Tazminatı Sorumluluğu Yönünden
Değerlendirilmesi 165
IV. ÜCRETTE YAPILACAK İNDİRİMİN SINIRI 167
V. İŞVERENE ÜCRETTE TEK TARAFLI DEĞİŞİKLİK YAPMA YETKİSİ VEREN
SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ (DEĞİŞİKLİĞİ SAKLI TUTMA KAYITLARI) 170
A. Değişikliği Saklı Tutma Kayıtlarının Geçerli Olup Olmadığı Sorunu 171
B. Ücrete İlişkin Değişikliği Saklı Tutma Kayıtları 180
C. Değişiklik Kayıtlarının TBK 24. Madde Hükmü Kapsamında Değerlendirilmesi 184
1. TBK’nın 24.Maddesi Hükmünün İş Hukuku Açısından Yorumu 184
2. Ücrete İlişkin Değişiklik Kayıtlarının TBK 24. Madde Karşısında Durumu 188
VI. ÇALIŞMA KOŞULLARINDA ESASLI DEĞİŞİKLİK VE DEĞİŞİKLİK FESHİ (İŞ
KANUNU MADDE 22) 189
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TOPLU İŞ HUKUKUNDA ÜCRETİN DÜŞÜRÜLMESİ
I. GENEL OLARAK 197
II. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİYLE BELİRLENEN ÜCRET, ÜCRET EKLERİ VE SOSYAL HAKLARIN TARAFLARIN ANLAŞMASIYLA (PROTOKOL) DEĞİŞTİRİLMESİ 199
A. Genel Olarak 199
B. Protokol Yapma Yetkisi 199
C. Protokolün Niteliği, Şekli ve İçeriği 201
III. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN HAKLARDAN FERAGAT 206
IV. İŞÇİ LEHİNE ŞART İLKESİ (6356 SAYILI KANUNUN 36/1, SON CÜMLESİ) 210
A. Genel Olarak 210
B. İşçi Lehine Şart (Yararlılık) İlkesinin Amacı 212
C. İşçi Lehine Şart İlkesinin Uygulanması (Yargıtay Kararları Işığında Uygulamanın Değerlendirilmesi) 213
V. TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİNİN DEĞİŞEN KOŞULLAR KARŞISINDA UYARLANMASI 220
A. Türk Hukukunda Sözleşmenin Değişen Koşullar Karşısında Uyarlanması 220
B. Toplu İş Sözleşmesinin Değişen Şartlara Uyarlanması 222
C. Kamu İş Yerlerinde Bağıtlanan Toplu İş Sözleşmelerine 1994
Ekonomik Krizi Sonrasında Hükümetin Müdahalesi 223
1. Toplu Sözleşmelere Hükümetin Müdahalesi 223
2. Hükümetin Toplu Sözleşme Özerkliğine Müdahalesi Sonrasında Açılan Davalar ve Bu Davalarda Verilen Kararların
Değerlendirilmesi 225
a) Yargıtay 9.Hukuk Dairesi Kararlarının Değerlendirilmesi 226
b) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararlarının
Değerlendirilmesi 227
c) Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararındaki Muhalefet
Şerhlerinin Değerlendirilmesi 229
3. Toplu Sözleşmeye Hükümet Müdahalesi ve Yargıtay Kararları Sonrasında Doktrinin Konuya İlişkin Değerlendirmeleri 232
V. MUVAZAALI İŞLEMLERLE TOPLU SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLARIN BERTARAF EDİLMESİNE İLİŞKİN BAZI YARGITAY KARARLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ 235
A. Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 2007/18332 E., 2008/13705 K.,
02.06.2008 T. Kararının Değerlendirilmesi 235
B. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2009/38766 E.-2009/36799 K.
22.12.2009 T. Kararının Değerlendirilmesi 237
C. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2012/15673 E., 2012/23729 K.
19.06.2012 T. Kararının Değerlendirilmesi 241
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ
I. GENEL OLARAK 245
II. KISA ÇALIŞMAYA VE KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ MEVZUATININ TARİHSEL SÜRECİNE GENEL BAKIŞ 246
A. 4857 Sayılı Kanundan 4447 Sayılı Kanuna Geçiş 246
B. 5838 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler 248
C. 5951 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler 249
D. 6111 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişiklikler 250
E. 7226 Sayılı Kanun ve 7244 Sayılı Kanun İle (Pandemi Sürecinde)
Yapılan Değişiklikler 251
III. GÜNCEL MEVZUAT VE COVİD-19 PANDEMİSİ SÜRECİNDE GETİRİLEN GEÇİCİ DÜZENLEMELER ÇERÇEVESİNDE KISA ÇALIŞMA VE KISA ÇALIŞMA
ÖDENEĞİ 253
A. Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Kavramı 254
B. Kısa Çalışmanın Kısmi Çalışmadan Farkı 255
C. Kısa Çalışma ve Koşulları 257
1. Genel Ekonomik, Sektörel veya Bölgesel Kriz ile Zorlayıcı
Sebepler Bulunması 257
2. İşyerindeki Haftalık Çalışma Sürelerinin Geçici Olarak Önemli Ölçüde Azaltılması veya İşyerinde Faaliyetin Tamamen veya Kısmen Geçici Olarak Durdurulması (4447 Sk ek md 2/1; Yön.
md 3/c) 259
3. COVİD-19 Pandemisi Kapsamında Yapılacak Olan Başvurulara
Özel Şart: “İşçi Çıkarmama” Şartı 260
4. Başvurunun Türkiye İş Kurumu Tarafından Uygun Bulunması (Uygunluk Tespiti) 261
5. Kısa Çalışmanın Süresi ve Uygulama Şekli 265
D. Kısa Çalışma Ödeneği 267
1. Kısa Çalışma Ödeneğinden Yararlanmanın Koşulları 267
a) İşyerinin Kısa Çalışma Kapsamına Girmesi (İşyerinin Başvurusunun Türkiye İş Kurumu Tarafından Uygun
Bulunması) 268
b) Hizmet Akdinin Feshi Hariç İşsizlik Sigortası Hak Etme
Koşullarını Yerine Getirme Koşulu 268
c) Zorlayıcı Nedenle (Bu Bağlamda Covid-19 Kapsamında) Yapılan Kısa Çalışmalarda Özel Durum: İş Kanunu 24/III ve
40. Maddesindeki Bir Haftalık Süre 269
2. Kısa Çalışma Ödeneğinin Tutarı ve Süresi 273
a) Kısa Çalışma Ödeneğinin Tutarı 273
b) Kısa Çalışma Ödeneği Süresi 275
E. Kısa Çalışmanın İş Sözleşmesindeki Bazı Durumlara Etkileri. 277
1. Kısa Çalışma Döneminin Yıllık İzin Süresine Etkisi 277
2. Kısa Çalışmanın Kıdem ve İhbar Tazminatı Sürelerine Etkisi 277
3. Kısa Çalışmanın Ulusal Bayram, Genel Tatil, Hafta Tatili
Günlerine ve Fazla Çalışma Ücreti Taleplerine Etkileri 278
4. Kısa Çalışmanın İşsizlik Sigortasına ve İşsizlik Ödeneğine Etkileri 281
5. Kısa Çalışmanın Temel Ücret Dışındaki Ücretlere (Sosyal
Haklara ve İkramiyeye) Etkisi 283
6. Yaşlılık (Emekli) Aylığı Almaktayken Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi Olarak Çalışan Kişiler Kısa Çalışma Ödeneği
Alabilir Mi? 284
7. Kısa Çalışma Döneminde Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası 284
8. Kısa Çalışmanın ve Kısa Çalışma Ödeneğinin Denetimi 286
9. İşverenin Kısa Çalışma Konusunda İşçiler Arasında Ayırım Yapması 288
SONUÇ 289
KAYNAKÇA 297
