Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları Ve Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Yasama Ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler

Dr. Öğr. Üyesi Ferhat USLU

İÇİNDEKİLER

DÖRDÜNCÜ BASKIYA ÖNSÖZ.. XI

İÇİNDEKİLER.. XIII

KISALTMALAR.. XXVII

TABLOLAR LİSTESİ. XXXV

GİRİŞ. 1

BİRİNCİ BÖLÜM

YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GENEL BAKIŞ VE BAZI HÜKÛMET SİSTEMİ UYGULAMALARI

I. GENEL OLARAK.. 23

II. KUVVETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERE GÖRE HÜ-KÛMET SİSTEMLERİ  28

A. Parlamenter Hükûmet Sistemi 34

1. Genel Olarak. 40

2. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Birleşik Krallık Uygulaması (Westminster Sistemi ya da Çoğunluk-çu Sistem) ve Yasama ile Yürütme Organları Arasın-daki İlişkiler  52

a) Parlamento: Lordlar Kamarası ve Avam Kamara-sı ..    68

(1) Lordlar Kamarası (House of Lords) 69

(2) Avam Kamarası (House of Commons) 71

b) Yürütme Organı: Kral/Kraliçe ve Kabine ...77

(1) Kral/Kraliçe (The Crown) 77

(2) Kabine (Cabinet): Başbakan ve Bakanlar. 82

(a) Gölge Kabine (Shadow Cabinet) 86

c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler  .....87

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 87

(2) Devlet Başkanının Kanunları Veto Yetkisi 90

(3) Devlet Başkanının Avam Kamarası’nı Fesih Yetkisi 92

(4) Prorogation. 94

(5) İkincil Kanunlar ya da İkincil Yasama Biçim-leri 95

(6) Karşı İmza Kuralı 98

(7) Parlamento’nun Yürütme Organını Denetle-me Araçları 99

(a) Güven Oylaması/Güvensizlik Oylaması 100

(b) Yazılı ve Sözlü Soru.. 101

(c) Görüşmeler. 103

(d) Komisyonlar ya da Komiteler. 104

3. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Federal Almanya Cumhuriyeti Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 108

a) Yasama Organı: Federal Meclis (Bundestag) ve Federal Konsey (Bundesrat) 109

b) Yürütme Organı: Federal Cumhurbaşkanı ve Fe-deral Bakanlar Kurulu. 120

(1) Federal Cumhurbaşkanı (Bundespräsident) 121

(2) Federal Bakanlar Kurulu (Bundesregierung): Federal Başbakan (Şansölye) ve Federal Bakanlar. 130

c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler    136

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 137

(2) Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Veto Yetkisi 139

(3) Cumhurbaşkanı’nın Federal Meclis’i Fesih Yetkisi 141

(4) Kanun Hükmünde Kararnameler. 141

(5) Zorunlu ya da İvedi Yasama Durumu.. 144

(6) Karşı İmza Kuralı 145

(7) Parlamentonun Yürütme Organını Denetle-me Araçları 147

(a) Soru.. 148

(b) Fesih Tehdidi Altında Güven Oylaması 151

(c) Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu.. 152

(d) Araştırma Komisyonları 153

(e) Komisyonlar. 154

B. Başkanlık Hükûmet Sistemi 158

1. Genel Olarak. 158

2. Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uygulaması ve Yasama ile Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 168

a) Yasama Organı: Kongre (Congress) 174

(1) Temsilciler Meclisi (House of Representati-ves) 176

(2) Senato (Senate) 179

b) Yürütme Organı: Başkan (President) 181

(1) Başkan Yardımcısı (Vice President) 192

(2) 1789-2024 Yılları Arasında Görev Yapan Baş-kanlar ve Başkan Yardımcıları 194

c) Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişki-ler    205

(1) Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi 207

(2) Başkan’ın Kanunları Veto Yetkisi 210

(a) 30/04/1789 ile 25/01/2024 Tarihleri Arasın-da Görev Yapan Amerika Birleşik Devlet-leri Başkanları ve Veto Ettikleri Kanun Sa-yıları 211

(3) Başkanlık Kararnameleri (Executive Orders) 216

(a) 30/04/1789 ile 12/04/2024 Tarihleri Arasın-da Görev Yapan Amerika Birleşik Devlet-leri Başkanları ve İmzaladıkları Başkanlık Kararnameleri 221

(4) Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi (The Supreme Court of the United States) 227

(5) Bütçe Sürecinde Kongre ve Başkan. 230

(6) Senato’nun Bazı Atamaları Onaylama Yetkisi 234

(7) Suçlandırma Mekanizması (Impeachment) 238

(a) 1799 ile 2024 Yılları Arasında Gerçekleşti-rilen Impeachment Yargılamalarının So-nuçları 242

C. Yarı Başkanlık Hükûmet Sistemi 245

İKİNCİ BÖLÜM

PARLAMENTER HÜKÛMET SİSTEMİNİN TÜRKİYE UYGULAMALARINA GENEL BAKIŞ

I. GENEL OLARAK.. 269

II. 1876 KĀNÛN-I ESÂSÎ’DE 22/08/1909 TARİHLİ ANAYA-SA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM... 301

A. Yasama Organı: Heyet-i Umûmî ya da Meclis-i Umûmî 309

1. Heyet-i Meb‘ûsan ya da Meclis-i Meb‘ûsan. 311

2. Heyet-i A‘yân ya da Meclis-i A‘yân. 318

B. Yürütme Organı: Pâdişâh ve Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ  320

1. Pâdişâh. 321

2. Heyet-i Vükelâ ya da Meclis-i Vükelâ. 326

a) II. Meşrutiyet Dönemi’nde Görev Yapan Hükû-metler. 329

C. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 333

1. Pâdişâhın Kanunları Veto Yetkisi 333

2. Pâdişâhın Heyet-i Meb‘ûsan’ı Fesih Yetkisi 335

3. Kānûn-ı Muvakkatler ya da Geçici Kanunlar. 337

4. Nizâmnâmeler ya da Tüzükler. 340

5. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme Araçları 343

a) Soru ya da Sual. 343

b) Güven Oylaması ve Gensoru ya da İstîzâh  ..345

c) Meclis Araştırması ya da Heyet-i Tahkîkîye  347

d) Meclis Soruşturması .349

e) Genel Görüşme  ..350

III. 1921 VE 1924 TEŞKİLÂT-I ESÂSİYYE KÂNÛNLARI DÖNEMİ  353

IV. 1961 ANAYASASI DÖNEMİ. 367

A. Genel Olarak.. 371

B. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 373

1. Millet Meclisi 374

2. Cumhuriyet Senatosu.. 375

C. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu .376

1. Cumhurbaşkanı 377

2. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar. 384

3. “Karşı İmza Kuralı” ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi Sorumsuzluğu   386

D. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 387

1. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşül-mek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönderme Yetkisi 391

2. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi 395

3. Kanun Hükmünde Kararnameler. 397

4. Yasama Organının Yürütme Organını Denetleme ve Bilgi Edinme Araçları 400

a) Soru   400

b) Genel Görüşme  .402

c) Meclis Araştırması 404

d) Meclis Soruşturması .406

e) Güven Oylaması 408

f) Gensoru   ...410

E. 27/05/1960 ile 12/09/1980 Tarihleri Arasında Görev Yapan Hükûmetler ve Cumhurbaşkanları 412

F.  1961 Anayasası Döneminde Görev Yapan Koalisyon ve Azınlık Hükûmetleri 416

V. 1982 ANAYASASI’NIN İLK HALİ. 418

A. Genel Olarak.. 422

B. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 426

1. 23/04/1920 ile 02/06/2023 Tarihleri arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Üye Tam Sayısındaki Deği-şiklikler. 438

C. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu ..441

1. Cumhurbaşkanı 443

2. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve Bakanlar. 454

3. Karşı İmza Kuralı ve Cumhurbaşkanı’nın Siyasi So-rumsuzluğu   464

D. Hükûmet Sistemi: “Rasyonelleştirilmiş ya da Aklîleş-tirilmiş Parlamenter Hükûmet Sistemi”. 470

E. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler. 479

1. Cumhurbaşkanı’nın Kanunları Bir Daha Görüşül-mek Üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Geri Gönderme Yetkisi 480

2. Cumhurbaşkanı’nın Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi 484

3. Kanun Hükmünde Kararnameler. 486

4. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 496

a) Soru   497

b) Güven Oylaması ..499

c) Gensoru   .502

d) Meclis Soruşturması 505

VI. 31/05/2007 TARİHLİ ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM    509

A. Genel Olarak.. 510

B. Anayasa Değişikliği Sürecine Kısa Bir Bakış. 515

C. Hükûmet Sisteminde Değişiklik Oldu Mu?. 527

VII. 12/09/1980 TARİHLİ ASKERİ DARBE’DEN CUMHUR-BAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNE GEÇİLİNCEYE KADAR GÖREV YAPAN HÜKÛMETLER VE CUM-HURBAŞKANLARI. 541

VIII. 1982 ANAYASASI DÖNEMİNDE GÖREV YAPAN KOALİSYON VE AZINLIK HÜKÛMETLERİ. 546

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER

I.  21/01/2017 TARİHLİ ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ SONRASI DÖNEM    551

A. Genel Olarak.. 562

B. Yasama Organı: Türkiye Büyük Millet Meclisi 579

1. Milletvekillerinin Seçimi 590

2. Milletvekillerinin Hukuki Statüsü.. 601

3. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İç Yapısı 605

a) Başkanlık Divanı ..605

b) Danışma Kurulu   607

c) İhtisas Komisyonları .608

d) Siyasi Parti Grupları 611

4. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Görev ve Yetkileri ...612

C. Yürütme Organı: Cumhurbaşkanı 615

1. Seçimi 620

2. Göreve Başlaması ve Görevinin Sona Ermesi 630

3. Görev ve Yetkileri 635

4. Siyasi ve Hukuki Sorumluluğu.. 639

5. Düzenleyici İşlemleri 641

a) Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri .642

b) Cumhurbaşkanlığı Yönetmelikleri 659

c) Cumhurbaşkanlığı Kararları ...662

d) Adsız Düzenleyici İşlemler  665

6. Kabinenin Diğer Üyeleri: Cumhurbaşkanı Yardım-cıları ve Bakanlar  667

a) Cumhurbaşkanı Yardımcıları 667

(1) Cumhurbaşkanı Yardımcısı Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar  669

(2) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Görev ve Yetkileri 670

(3) Cumhurbaşkanı Yardımcılarının Sorumlulu-ğu   671

b) Bakanlar  .672

(1) Bakan Atanabilmek İçin Gerekli Şartlar. 677

(2) Bakanların Görev ve Yetkileri 678

(3) Bakanların Sorumluluğu.. 679

(4) Bakan Yardımcıları 681

(5) Bakanlıklar. 682

7. Politika Kurulları 684

8. Cumhurbaşkanlığı Ofisleri 687

9. Bağlı Kurum ve Kuruluşlar. 688

10. Parlamenter Hükûmet Sistemi Uygulaması Döne-minde Cumhurbaşkanlığı Görevini Yerine Getiren-ler, Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi Uygulama-sı Dönemindeki Cumhurbaşkanı Seçimlerinde Aday Olabilir Mi?. 689

D. Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki İlişkiler ve Kimi Etkileşim Araçları 717

1. Kanun Yapım Sürecinde Yürütme Organının Etkisi ...718

2. Cumhurbaşkanı’nın “Kanunları Veto Yetkisi”. 722

3. Cumhurbaşkanı’nın “Seçimlerin Yenilenmesine Ka-rar Verme Yetkisi”  726

4. Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu.. 734

5. Cumhurbaşkanı Yardımcılarının ve Bakanların Ce-zai Sorumlulukları ve Yargılanmaları 742

6. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Milletvekili Genel Seçi-minin Aynı Tarihte Yapılması 746

7. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Bilgi Edinme ve Denetleme Araçları 751

a) Yazılı Soru. 754

b) Kanun Tekliflerinin Görüşülmesi Sırasında Soru ve Cevap İşlemi .757

c) Genel Görüşme  ..758

d) Meclis Araştırması ...761

e) Meclis Soruşturması .764

E. Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi ile Parlamenter Hükûmet Sisteminin Türkiye Cumhuriyeti Uygula-masının Karşılaştırılması 768

F.  Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminin, Başkanlık Hükûmet Sisteminin Amerika Birleşik Devletleri Uygulaması ve Yarı Başkanlık Hükûmet Sisteminin Fransız Cumhuriyeti Uygulaması ile Karşılaştırılması .770

II. ARA DEĞERLENDİRME.. 776

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YASAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER BAKIMINDAN ÇIKABİLECEK SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ İLE BAZI TARTIŞMALAR

I.  GENEL OLARAK.. 797

II. CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÛMET SİSTEMİNDE YA-SAMA VE YÜRÜTME ORGANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLERLE İLGİLİ KİMİ SORUNLAR VE TARTIŞ-MALAR   799

A. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin “Bütçe Hakkı”nın Zayıflatılması Tartışmaları 800

B. “Tarafsız ve Partili Cumhurbaşkanı” Tartışmaları 823

C. “Çift ya da Çifte Meşruiyet” İddiası 834

D. “Seçimlerin Yenilenmesine Karar Verme Yetkisi” Bakımından Cumhurbaşkanı ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Arasındaki Denge(sizlik) 841

E. Delegasyoncu Demokrasi Tartışmaları ve Cumhurbaş-kanlığı Kararnameleri 849

F.  Cumhurbaşkanı’nın Atama Yetkileri 861

G. “Cumhurbaşkanı’nın Sorumluluğu” Tartışmaları 872

H. Otoriterizm ve Kuvvetler Birliği Tartışmaları 877

İ.  Parlamenter Hükûmet Sistemine Dönüş ve Bu Siste-min Rasyonelleştirilmesi Önerileri 894

1. “Kurucu ya da Yapıcı Güvensizlik Oyu” Kurumu.. 905

2. Alternatif ya da Aralıklı Başkanlık Sistemi 908

III. NELER YAPILABİLİR?. 911

A. Milletvekillerinin Seçildikleri Bölgedeki Seçmenle-riyle Daha Yakın İlişki İçerisinde Bulunmaları Sağla-nabilir. 915

B. Siyasi Partilerde Değişimi Teşvik Edici Düzenlemeler Yapılabilir  919

C. Kamu Denetçiliği Kurumu Güçlendirilebilir ve Kuru-mun Etkinliği Artırılabilir  922

D. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’yla İlgili Kimi Değişiklikler Yapılabilir  929

E. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Denetim Mekaniz-maları Güçlendirilebilir  934

F.  Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları ile Türkiye Büyük Millet Meclisi Komisyonları Arasında Etkile-şim Sağlanabilir. 937

G. Kamu Siyasalarının Belirlenmesinde Halk Oylaması Usulü Benimsenebilir  938

1. “Halkın Vetosu” Kurumu Kabul Edilebilir. 941

2. Seçmene “Kanun Teklifi Sunma Hakkı” Verilebilir ...943

3. Seçmene “Geri Çağırma Hakkı” Verilebilir. 945

4. E-Demokrasi Uygulamaları ve Dijitalleşme Yaygın-laştırılabilir  949

H. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Güçlendirilebilir. 952

İ. Anayasa Yargısıyla İlgili Reform Yapılabilir. 959

J. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle İlgili Tereddütler Giderilebilir  969

K. Cumhurbaşkanı Seçimi ile Birlikte Cumhurbaşkanı Yardımcısı Seçimi de Yapılabilir  979

SONUÇ   985

KAYNAKLAR.. 1017

ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI. 1133

YAZARIN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI. 1137

KAVRAMLAR DİZİNİ. 1177