Türkiye Türkçesi Ses ve Yazım Bilgisi
Prof. Dr. Mustafa Özkan
ÖNSÖZ XIII
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
- Dilin Tanımı 1
- Dilin Kaynağı 3
- Dil Türleri 5
Ana Dili 5
Ortak Dil 5
Konuşma Dili 7
Yazı Dili 8
Yaşayan Dil-Ölü Dil 8
Doğal Dil-Yapma Dil 9
Geçer Dil (Lingua franca) 10
Karma Dil 10
Aracı Dil 10
Bilim Dili 10
Argo 12
BİRİNCİ BÖLÜM
DİLLERİN SINIFLANDIRILMASI VE TÜRKÇENİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ
- Dillerin Sınıflandırılması 13
Türk Tarihi, Türk Kültürü ve Türkçe 13
- Köken Bakımından Diller 15
- Hint-Avrupa Dilleri 15
Asya Kolu 15
Hint-İran Dilleri (Arî diller) 15
- Hintçe 15
- Farsça 15
- Eski Anadolu Dilleri 16
- Toharca 16
Avrupa Kolu 16
- Cermen Dilleri 16
- Roman Dilleri 16
- Slav-Baltık Dilleri 16
- Kelt Dilleri 16
- Grekçe (Yunanca) 16
- Ermenice 16
- Hamî-Samî Dilleri 16
- Çin-Tibet Dilleri 16
- Bantu Dilleri 16
- Kafkas Dilleri 17
- Ural-Altay Dilleri 17
- Yapı Bakımından Diller 17
- Tek Heceli Diller 17
- Eklemeli (Bitişken) Diller 18
- Çekimli (Bükümlü) Diller 18
TÜRK DİLİNİN TARİHÎ GELİŞİMİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİ
Türk Dilinin Eskiliği ve Gelişim Süreci 23
- Altay Devri 24
- En Eski Türkçe 24
- İlk Türkçe 25
- Eski Türkçe 26
- Göktürk Devri 26
Kültigin Abidesi 28
- Uygur Devri 31
Sekiz Yükmek 31
- Orta Türkçe Devresi 32
- Karahanlı Türkçesi 33
- Hârizm Türkçesi 34
- Yeni Türkçe Devresi 35
- Doğu Türkçesi 35
- Batı Türkçesi 37
Kuzeybatı Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) 37
Batı Türkçesi (Güneybatı Türkçesi, Oğuz Türkçesi) 38
Eski Anadolu Türkçesi 39
Osmanlı Türkçesi 39
Türkiye Türkçesi (Kıpçak Türkçesi) 39
- Modern Türk Yazı Dilleri Devresi 40
Okuma Metni (Ayı ile Adamın Dostluğu) 41
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKÇENİN YAZILDIĞI ALFABELER
- Yazı ve İmla 43
- Türkçenin Yazıldığı Alfabeler 46
- Göktürk Alfabesi 46
- Uygur Alfabesi 53
- Arap Alfabesi 63
ç) Kiril Alfabesi 85
- Latin Alfabesi 99
- Dil Bilgisi ve Bölümleri 114
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TÜRKÇENİN SES ÖZELLİKLERİ
Seslerin Oluşması 117
Seslerin Çeşitleri 118
- Ünlüler (Vokaller) 120
- Kalın ve İnce Ünlüler 120
- Düz ve Yuvarlak Ünlüler 121
- Geniş ve Dar Ünlüler 121
- Açık ve Kapalı Ünlüler 121
- Kapalı e (é) 123
- İnce a 123
- Uzun ünlü 123
- I Ünlüsünün Durumu 125
- Ünsüzler (Konsonantlar) 125
- Boğumlanma Noktalarına Göre Ünsüzler 125
- Dudak Ünsüzleri 125
- Diş Ünsüzleri 126
- Damak Ünsüzleri 129
- Boğumlanma Noktalarına Göre Ünsüzler 125
ç) Gırtlak Ünsüzleri 130
- Boğumlanma Tarzlarına Göre Ünsüzler 131
- Patlayıcı Ünsüzler 131
- Sızıcı Ünsüzler 132
- Ton Alıp Almamalarına Göre Ünsüzler 133
- Sedalı Ünsüzler 133
- Sedasız Ünsüzler 133
- Duyulurluklarına Göre Ünsüzler 134
- Akıcı Ünsüzler 134
- Katı Ünsüzler 134
- Kelime Başı Ünsüzleri 135
- Kelime Sonu Ünsüzleri 142
- Ünsüz İkizleşmesi 144
- Başta Çift Ünsüz 145
- Hece ve Kelime Sonundaki Ünsüz Grupları 146
- SESLERİN BİRLEŞMESİ 148
- Hecenin Yapısı 148
- Hece Çeşitleri 148
- Açık ve Kapalı Hece 150
- Hece Bölümü 151
- Ulama 152
- Vurgu 153
- Kelime Vurgusu 153
- aa) Kelime Tabanlarında Vurgu 153
- ab) Eklemeli Kelimelerde Vurgu 156
- ac) Birleşik Kelimelerde Vurgu 160
- ad) Kelime Gruplarında Vurgu 161
- İsim Tamlamalarında Vurgu 161
- Sıfat Tamlamalarında Vurgu 162
- Edat Gruplarında Vurgu 163
- İkilemelerde Vurgu 163
- Fiil Gruplarında Vurgu 164
- Birleşik Fiil Gruplarında Vurgu 165
- Sayı Grubunda Vurgu 165
- Ünvan Grubunda Vurgu 165
- Kısaltma Gruplarında Vurgu 166
- İsnat Grubu 166
- Yükleme Grubu 166
- Yönelme, Bulunma ve Uzlaşma Grupları 166
ç) Vasıta Grubu 166
- Birleşik İsim Grubunda Vurgu 167
- Cümle Vurgusu 167
- Anlatım Vurgusu 167
- Tonlama 168
- Basit Cümlelerde Tonlama 169
- aa) Bildirme Cümlelerinde Tonlama 169
- ab) Soru Cümlelerinde Tonlama 170
- ac) Emir Cümlelerinde Tonlama 170
aç) Ünlem Cümlelerinde Tonlama 171
- Birleşik Cümlelerde Tonlama 171
- Durak 171
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SES OLAYLARI
- SES TÜREMESİ 173
- Ünlü Türemesi 173
- Ön Seste Ünlü Türemesi 174
- İç Seste Ünlü Türemesi 174
- Son Seste Ünlü Türemesi 177
- Ünsüz Türemesi 177
- Ön Seste Ünsüz Türemesi 177
- Ünlü Türemesi 173
- İç Seste Ünsüz Türemesi 178
- –n– Türemesi 178
- –m– Türemesi 178
- –b– Türemesi 178
ç) –y–, –v– Türemesi 179
- İkizleşme Şeklinde Türeme 179
- Ekleme Sırasında Türeme 179
- Son Seste Ünsüz Türemesi 180
- SES DÜŞMESİ 181
- Ünsüz Düşmesi 181
- Damak Ünsüzlerinin Düşmesi 181
- Akıcı Ünsüzlerin Düşmesi 182
- Gırtlak Ünsüzlerinin Düşmesi 183
- Başka Ünsüzlerin Düşmesi 184
- Tekleşme 185
- İç Seste Tekleşme 185
- Son Seste Tekleşme 185
- Ünlü Düşmesi 186
- Orta Hece Ünlüsünün Düşmesi 186
- Kelime Tabanlarında ve Kalıcı Düşme 186
- Ekleme Sırasında Düşme 188
- Orta Hece Ünlüsünün Düşmesi 186
- Ünsüz Düşmesi 181
ile > –la/–le 188
–alı/–eli > –al/–el 188
idi > –di 189
imiş > –miş 189
ise > –se 189
iken > –ken 189
- Başka Ünlü Düşmeleri 190
- Hece Düşmesi (hablology) 191
- Kaynaşma (contraction) 191
- Ünlü Çatışması (hiatus) 193
- GÖÇÜŞME (metathesis) 194
- Yakın Göçüşme 194
- Uzak Göçüşme 195
- BENZEŞME (assimilation) 195
- Derecesine Göre 196
- Tam Benzeşme 196
- Yarı Benzeşme 196
- Yerine Göre 197
- İlerleyici Benzeşme 197
- Gerileyici Benzeşme 198
- Benzeşen Seslerin Yakın ve Uzaklığına Göre 199
- Derecesine Göre 196
- Yakın Benzeşme 199
- Uzak Benzeşme 199
Ç) Ünlü Benzeşmeleri 199
- Dil Benzeşmesi (Kalınlık-İncelik Uyumu) 199
- İnce Ünlülü Kelimeler 200
- Kalın Ünlülü Kelimeler 200
- Dil Benzeşmesinin İstisnaları 200
ç) Uyumdan Kaçan Ekler 201
- Yabancı Kelimelerde Dil Benzeşmesi 201
- Dudak Benzeşmesi (Düzlük-Yuvarlaklık Uyumu) 203
- Düz Ünlülü Kelimeler 203
- Yuvarlak Ünlülü Kelimeler 204
- Dudak Benzeşmesinin İstisnaları 204
- Ünlü-Ünsüz Benzeşmesi (Ünlülerin Ünsüzlere Etkisi) 205
- Sedalılaşma (sonorisation) 205
- İç Seste Sedalılaşma 205
- Sedalılaşma (sonorisation) 205
–t– > –d– Değişmesi 206
–p– > –b– Değişmesi 206
–c– > –ç– Değişmesi 207
–k– > –g– > –ğ– Değişmesi 207
- Tabanların Son Sesleri ve Eklerde Sedalılaşma 208
- Yabancı Kelimelerde Sedalılaşma 209
ç) Birleşik Kelimelerde Sedalılaşma 210
- Dudaksıllaşma (labialisation) 211
- g > v Değişmesi 211
- ñ > m Değişmesi 211
- Sızıcılaşma (spirantisation) 211
- Almaşma (gradation) 212
- Ünsüz-Ünlü Benzeşmesi (Ünsüzlerin Ünlülere Etkisi) 214
- Ünlü Daralması 214
- Ünlü Düzleşmesi 215
- Yuvarlaklaşma 216
- İncelme 217
- Tam İncelme 217
- Yarı İncelme 218
- Ünsüz Benzeşmesi 218
- Sedalılık-Sedasızlık Bakımından Benzeşme 218
- Çıkış Yerleri Bakımından Benzeşme 220
- n > m Benzeşmesi 220
- l > n Benzeşmesi 220
- r > l Benzeşmesi 220
ç) z > s, t > s Benzeşmesi 221
- Benzeşmezlik (aykırılaşma [dissimalation]) 221
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRKÇENİN YAZIM ÖZELLİKLERİ
- Büyük Harflerin Kullanılışı 222
- Özel Adların Yazılışı 222
- Din, Mezhep ve Akımların Yazılışı 224
- Milliyet ve Dil Adları 225
- Gezegen ve Yıldız Adları 225
- Yön Adları 226
- Coğrafî Adlar 226
- Kurum, Kuruluş ve Yapı Adları 228
- Tarihî Olaylar, Savaşlar, Antlaşmalar 229
- Kitap, Dergi, Gazete, Makale Adları 229
- Millî, Dinî Bayramlar ve Özel Gün Bildiren Adlar 230
- Ay ve Gün Adları 230
- İş Yeri Adları 231
- Özel Adların Dışında Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler 231
- Sayıların Yazılışı 232
- Uzun Ünlülerin Yazılışı 233
- Yabancı Kelimelerin Yazılışı 236
- Bazı Ek ve Edatların Yazılışı 241
- –yor Ekinin Yazılışı 241
- ile Bağlacının Yazılışı 242
- Soru Ekinin Yazılışı 243
- ki Bağlacının Yazılışı 243
- da/de Bağlacının Yazılışı 244
- i-mek Fiilinin Yazılışı 245
- Kesme İşaretinin (’) Kullanılması 245
ALTINCI BÖLÜM
BİRLEŞİK KELİMELERİN YAZILIŞI
- Birleşik Kelime Kavramı 248
- Birleşik Kelimelerin Oluşumu 248
- Anlamca Kaynaşma 248
- Şekil Bakımından Kaynaşma 250
- Birleşik Kelime, Deyim, AtaSözü İlişkisi 251
- Birleşik Kelimelerin Yazılışı 252
- Yapıları Bakımından Birleşik Kelimeler 253
- Birleşik İsimler 253
- Asıl Birleşik İsimler 254
- Birleşik İsim Hükmünde Olan Birleşik Kelimeler 254
- İsim Tamlaması Kalıbında 255
- Belirli İsim Tamlaması 255
- Belirsiz İsim Tamlaması 255
- Eksiz Tamlama 260
- Sıfat Tamlaması Kalıbında 262
- Edat Grubu Kalıbında 265
Ç) Zarf Grubu Kalıbında 265
- Hal Ekli İsimlerle Oluşturulmuş İsim Grubu Kalıbında 266
- Yönelme Grubu Kalıbında 266
- Bulunma Grubu Kalıbında 266
- Uzaklaşma Grubu Kalıbında 266
- Hal Ekli Grupların Tersi Görünüşünde Olan Kalıplar 267
- İsnat Grubu Kalıbında 267
- Çekimli Fiil Kalıbında 268
- Her İki Unsuru Çekimli Fiil Olanlar 268
- Özne, Nesne, Zarf Durumundaki İsimlerle Çekimli Fiillerin
Kalıplaşmasıyla Oluşanlar 268
- Çekimli Fiili Başta Bulunanlar 269
- Sıfat-Fiillerle Kurulmuş Birleşikler 269
- İkileme Kalıbında Kurulan Birleşik Kelimeler 269
- Aynı Kelimenin Tekrarı ile Yapılanlar 270
- Eş veya Yakın Anlamlı Kelimelerden Kurulan İkilemeler 270
- Zıt Anlamlı Kelimelerden Kurulan İkilemeler 271
- Pekiştirmeli İkilemeler 271
- Kelime başına “m” sesi getirilerek yapılanlar 272
- “m, p, r, s” sesleriyle hece oluşturularak yapılanlar 272
- Zarf-Fiillerle Kurulan İkilemeler 273
- Birleşik Fiiller 273
İsim + Yardımcı Fiil Kalıbı İle Kurulanlar 274
- Türkçe İsimler 275
- Zarf Grubu Kalıbında 275
- Özne Durumunda Olan İsimlerle 275
- Nesne Durumunda Olan İsimlerle 275
- Yönelme, Bulunma ve Uzaklaşma Halinde Bulunan İsimlerle 276
- Yabancı İsimlerle 277
- Arapça, Farsça Kelimelerle Kurulan Birleşik Fiiller 277
- Batı Menşeli Kelimelerle Kurulan Birleşik Fiiller 277
Fiil + Zarf-fiil + Yardımcı Fiil Kalıbı ile Kurulanlar 279
- Yeterlik Fiili 280
- Yaklaşma Fiili 280
- Tezlik Fiili 280
- Süreklilik Fiili 280
- Yarı Tasvir Fiilleri 281
YEDİNCİ BÖLÜM
NOKTALAMA İŞARETLERİ (Punctuation)
- Söz Dizimi ile İlgili İşaretler 282
- Nokta 282
- Virgül 287
- Noktalı Virgül 293
- İki Nokta 295
- Üç Nokta 298
- Soru İşareti 302
- Ünlem İşareti 304
- Yardımcı İşaretler 306
- Kısa Çizgi 306
- Uzun Çizgi 310
- Tırnak İşareti 311
- Tek Tırnak İşareti 313
- Parantez İşareti 314
- Köşeli Parantez 316
- Eğik Çizgi 317
- Paragraf İşareti 318
- Düzeltme İşareti 318
KAYNAKLAR 321
DİZİN 325