Türkiye ve Almanya'da Yaşanan Yerel Yönetimler Reformunun Karşılaştırılması:Yeni Bir Model Önerisi

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Teşekkür 7
Önsöz 9
Özet 11
Tablolar Listesi 21
Şekiller Listesi 23
Kısaltmalar Listesi 25
Giriş 25
1. Bölüm
YEREL YÖNETİMLERİN
GELİŞİMİ VE GELENEĞİ
1.1. KENT, KENTLEŞME EVRELERİ VE YÖNETİM 53
1.1.1. Batı Avrupa’da Kent Yönetimleri 55
1.1.2. Almanya’da Kent Yönetimleri ve Modern Devlete Giden Süreç 63
1.1.3. Osmanlı İmparatorluğu’nda Klasik Kent Yönetimi 68
1.2. ÇAĞDAŞ YEREL YÖNETİMLER 72
1.2.1. Batı Avrupa’da ve Almanya’da Çağdaş Yerel Yönetimler Geleneğinin Gelişimi 79
1.2.2. Almanya’da Çağdaş Yerel Yönetim Modellerinin Tarihsel Gelişimi 84
1.3. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA ÇAĞDAŞ YEREL YÖNETİMLERİN GELİŞİMİ 88
1.3.1. Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Çağdaş Yerel Yönetim Örnekleri 90
1.3.1.1. Tanzimat Döneminde Vilayet Sistemi ve Yerel Yönetimler 91
1.3.1.2. Osmanlı’da İlk Yerel Yönetim Tecrübeleri: Yerel Meclisler 94
1.3.1.3. Vilayet Sisteminin Kurulması ve Yerel Yönetimler 97
1.3.2. Osmanlı İmparatorluğu’nda Modern Belediye Örgütü’nün Kurulması 101
1.3.2.1. Osmanlı’da Kurulan İlk Belediye Örgütü: İstanbul Şehremaneti 103
1.3.2.2. Altıncı Daire–i Belediye Örneği 104
1.3.2.3. İkinci İstanbul Şehremaneti Deneyimi 105
1.3.2.4. Vilayetlerde Belediyelerin Kurulması 107
1.3.3. İkinci Meşrutiyet Dönemi: İlk Belediye Seçimleri 112
1.4. TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NDE BELEDİYE YÖNETİMİ 114
1.4.1.1923–1930 Dönemi 115
1.4.2.1930–1944 Dönemi 116
1.4.3.1945–1960 Dönemi 117
1.4.4.1960–1980 Dönemi 117
1.4.5. 1980 – 2004 Dönemi 119
1.4.6. 2005 Yılı ve Sonrasındaki Dönem 123
2. Bölüm
YEREL YÖNETİMLER REFORMU VE
REFORMUN YEREL YÖNETİM MODELLERİNE ETKİLERİ
2.1. GENEL OLARAK KAMU YÖNETİMİ VE REFORM 128
2.1.1. Yeni Kamu İşletmeciliği, Özelleştirme Politikaları ve Yönetsel Reform 131
2.1.1.1. Avrupa’da Kamu Yönetimi Gelenekleri ve Yönetsel Reform 140
2.1.1.2. Almanya’nın Kendine Özgü Durumu 146
2.1.2. Yönetişim, Ağ Yönetimi ve Kamu Liderliği 149
2.1.3. Yönetsel Reformun Olumsuz Sonuçları Üzerine Düşünceler ve Yeni Kamu Hizmeti Paradigması 157
2.2. YEREL YÖNETİMLER VE YÖNETSEL REFORM 163
2.2.1. Yerel Yönetimlerde Reformu Gerektiren Perspektifler 165
2.2.2. Reform Sürecinde Yeni Desantralizasyon Süreci 167
2.2.3. Yerel Yönetimden “Yerel Yönetişime” Geçiş 171
2.2.3.1. Yerel Yönetişimi Besleyen Faktörler 172
2.2.4. Yeni Kamu İşletmeciliği ve Yerel Yönetişim Yaklaşımlarının Birlikte Değerlendirilmesi 176
2.2.5. Avrupa Yerel Yönetimlerinde Reform Eğilimleri 179
2.3. YÖNETSEL REFORMUN YEREL YÖNETİM MODELLERİNE ETKİLERİ 182
2.3.1. Yerel Yönetim Modelleri 185
2.3.1.1. Güçlü Başkanlık Modeli 189
2.3.1.2. Kollektif Liderlik Modeli 189
2.3.1.3. Komite ile Liderlik Modeli 190
2.3.1.4. Meclis Yöneticisi Modeli 190
2.3.2. Yönetsel Reformun Birinci Çıktısı: Doğrudan Seçilmiş Başkan Modeli 191
2.3.2.1. Güçlü Başkan Modeli’ne Geçiş Deneyimleri 195
2.3.2.2. Güçlü Başkan Modelinin Olumlu ve Olumsuz Yönleri 198
2.3.3. Alternatif Bir Yaklaşım: Yeni Kamu Hizmeti (YKH) ve Liderlik 199
2.3.3.1. Değerlere Dayalı Liderlik 200
2.3.3.2. Paylaşılan Liderlik 200
2.3.4. Yönetsel Reformun İkinci Çıktısı: Katılımcı Yerel Doğrudan Demokrasi Araçları 202
3. Bölüm
ALMANYA’DA YEREL YÖNETİMLER REFORMU
3.1. ALMANYA’NIN GENEL SİYASAL, YÖNETSEL, SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU 205
3.2. MODERN ALMAN DEVLETİNİN GELİŞİMİ VE YÖNETSEL FEDERALİZM 208
3.2.1. Almanya’da Modern Devletin İnşası 208
3.2.2. Alman Devlet Geleneği ve Kamu Yönetimi Anlayışı Hakkındaki Teorik Arka Plan 210
3.2.3. Federal Almanya Cumhuriyeti’nin Kurulması 215
3.2.4. Almanya’da Yönetim Sisteminin Bugünkü Görünümü 217
3.2.5. Almanya Anayasası’na Göre Federal Yönetim ve Eyalet Yönetimleri (Lӓnder) 219
3.2.5.1. Federal Yönetim 220
3.2.5.2. Eyalet Yönetimleri (Lӓnder) 223
3.3. ALMANYA’DA YEREL YÖNETİMLER 226
3.3.1. Alman Yerel Yönetimlerinin Genel Özellikleri 228
3.3.2. Yerel Yönetimlerin İdari ve Mali Özerkliği 230
3.3.3. Almanya’da Yerel Yönetim Türleri 232
3.3.3.1. İlçe Yönetimi (Kreis) 233
3.3.3.2. Belediyeler (Gemeinden ve Stӓdte) 233
3.3.4. Eyalet Yönetiminin Yerel Yönetimler Üzerindeki Denetimi 235
3.3.5. Kamu Mali Yönetimi ve Yerel Yönetimler 236
3.3.6. Kamu Personel Yönetimi ve Yerel Yönetimler 240
3.4. ALMANYA’DA YÖNETSEL REFORM VE YEREL YÖNETİMLER 242
3.4.1. 1950–1990 Yılları Arasında Almanya’da Yönetsel Reform ve Yerel Yönetimler 243
3.4.2. 1990’lı Yıllar ve Sonrasında Almanya’da Yerel Yönetimler Reformu 247
3.4.2.1. Almanya’da Özelleştirme Politikaları ve Yerel Yönetimler 250
3.4.3. Yeni Kamu İşletmeciliği, Alman Yerel Yönetimleri ve Neues Steuerungsmodell 252
3.4.3.1. NSM’nin Ortaya Çıkışı 254
3.4.3.2. NSM’nin İçeriği 256
3.4.3.3. NSM’nin Uygulamadaki Durumu ve Sonuçlarının Değerlendirilmesi 258
3.5. ALMANYA’DA YEREL YÖNETİM MODELLERİ 263
3.5.1. Geleneksel Alman Yerel Yönetim Modelleri 265
3.5.1.1. Güney Almanya Meclis–Güçlü Başkan Modeli 268
3.5.1.2. Kuzey Almanya Meclis–Kent Yöneticisi Modeli (Ratsverfassung) 271
3.5.1.3. Belediye Meclisi–Magistrat Modeli (Magistratsverfassung) 273
3.5.2. Almanya’da Güçlü Başkanlık Modeline Geçiş 274
3.5.2.1. Almanya’da Güçlü Başkanlık Modeli’nin Farklılıkları 276
3.5.2.2. NRW Eyaletinde Doğrudan Seçilmiş Başkan Modeli’ne Geçiş 279
3.5.3. Güçlü Belediye Başkanı ve Belediye Meclisi İlişkileri 282
3.5.3.1. Belediye Başkanını “Görevden Düşürme” (Recall) Mekanizması 283
3.6. ALMANYA’DA KENT YÖNETİŞİMİ VE KATILIMCI DEMOKRASİ 285
3.6.1. Kent Yönetimleri ve Yurttaş Katılımı 288
3.6.2. Yerel Referandumlar 291
3.7. YÖNETSEL REFORM SÜRECİ SONRASINDA NORDRHEIN–WESTFALEN (NRW) EYALETİ’NDE KENTSEL ALAN BELEDİYELERİ’NİN (KREISFREIE STADTE) DURUMU: AMPİRİK BİR DEĞERLENDİRME 293
3.7.1. Araştırmanın Yöntemi 296
3.7.1.1. Araştırmanın Sınırlılıkları 297
3.7.1.2. Araştırmanın Soru Alanları 297
3.7.2. Araştırmanın Bulguları 298
3.7.2.1. Genel Değerlendirmeler – Gözlemler 298
3.7.2.2. Araştırma Soruları Temelinde Ulaşılan Sonuçlar 306
3.7.2.2.1. YKİ, NSM, Yeni Yönetim Modeli, Yönetişim ve Katılım Araçları 307
3.7.2.2.2. Güçlü ve Doğrudan Seçilmiş Başkan Modeli Reformu’nun Nedenleri, Beklentiler ve Sonuçlar 310
3.7.2.2.3.“Güçlü Belediye Başkanı”nın Gücünün Kontrol Edilmesi 313
3.7.2.2.4. Belediye Başkanı – Meclis İlişkisi 314
3.7.2.2.5. Belediyelerin Özerkliği 315
3.7.2.2.6. Görevler – Sorumluluklar ve Kaynaklar – Örgütsel Olanaklar Arasındaki Denge 316
3.7.2.2.7. Katılım – Etkinlik Dengesi 317
3.7.2.2.8. Yolsuzluklar 318
3.7.2.2.9.“İdeal Yerel Yönetim Modeli” Tanımı Geliştirme 319
4. Bölüm
TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLER
REFORMU VE BELEDİYE YÖNETİMİ
4.1. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİMLER REFORMU 323
4.1.1. Yerel Yönetimlere İlişkin Türk Anayasa Geleneği ve İlkeler 324
4.1.2. İkibinli Yıllar Öncesinde Yerel Yönetimlerin Görüntüsü 327
4.1.3. İkibinli Yıllarda Gerçekleştirilen Yerel Yönetimler Reformu 331
4.1.3.1. İl Özel İdaresi Kanunu (5302) 335
4.1.3.2. Belediye Kanunu (5393) 338
4.1.3.3. Büyükşehir Belediyesi Kanunları (3030, 5216 ve 6360) 341
4.2. TÜRKİYE’DE BELEDİYE YÖNETİMİ 344
4.2.1. Belediye Kanunu’na Göre Belediye Yönetimi 345
4.2.1.1. Belediye Meclisi 345
4.2.1.2. Belediye Encümeni 351
4.2.1.3. Belediye Başkanı 353
4.2.2. Türk Belediye Yönetimi Modelinden Kaynaklanan Sorunlar 359
4.3. ORGANLARARASI İLİŞKİLER TEMELİNDE BELEDİYE YÖNETİMİNİN İNCELENMESİ 363
4.3.1. Türkiye’de Güçlü Başkanlık Modeli: Fırsatlar ve Tehditler 365
4.3.2. İşlevselleştirilen Ama Güçlendirilmeyen Belediye Meclisleri 372
4.4. YÖNETSEL REFORM VE TÜRK BELEDİYELERİ 375
4.4.1. Yeni Kamu İşletmeciliği ve Belediyeler 378
4.4.2. Yönetişim, Katılımcı Demokrasi ve Belediyeler 380
4.5. TÜRKİYE’DE YAŞANAN YEREL YÖNETİMLER REFORMUNUN İL BELEDİYELERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: AMPİRİK BİR DEĞERLENDİRME 386
4.5.1. Araştırmanın Yöntemi 387
4.5.1.1. Araştırmanın Sınırlılıkları 390
4.5.1.2. Araştırmanın Amacı 391
4.5.1.3. Araştırmanın Soru Alanları 392
4.5.1.4. Araştırmanın Hipotezleri 394
4.5.2. Araştırmanın Bulguları 395
4.5.2.1. Genel Değerlendirmeler – Gözlemler 395
4.5.2.2. Alan Araştırmasında Ziyaret Edilen İl Belediyelerindeki Siyasal Görünüm 417
4.5.2.3. Araştırma Soruları Temelinde Ulaşılan Bulgular ve Çıkarılan Sonuçlar 423
4.5.2.3.1. Reform, Yeni Kamu İşletmeciliği (YKİ), Özelleştirmeler, İyi Yönetişim Uygulamaları ve Katılım Araçları 423
4.5.2.3.2. Güçlü ve Doğrudan Seçilmiş Başkan Modeli’nin Sebep Olduğu Sorunlar, İyileştirme İçin Öneriler ve Mevcut Durum 429
4.5.2.3.3. Belediye Meclisi ve Belediye Başkanı Arasındaki Güç İlişkileri: “Güçlü Belediye Başkanı”nın Gücünün Kontrol Edilmesi 434
4.5.2.3.4. Belediye Meclislerinin Durumu: “Temsilde Adalet” ve “Yönetimde İstikrar” 440
4.5.2.3.5. Belediyelerin İdari–Mali Özerkliği ve Merkezi Yönetim ile İlişkiler 445
4.5.2.3.6. Görevler–Sorumluluklar ve Kaynaklar–Örgütsel Olanaklar Arasındaki Denge 449
4.5.2.3.7. Yeni Yönetim Araçlarının Uygulamadaki Durumu: “Stratejik Plan, Performans Programı ve Faaliyet Raporu” 455
4.5.2.3.8. Yerelleşme Sürecinin Değerlendirilmesi 457
4.5.2.3.9. Performans (Ekonomiklik, Verimlilik, Etkinlik) – Katılım Dengesi 459
4.5.2.3.10.“Yolsuzluk” Sorununun Belediyeler Açısından Değerlendirilmesi 462
4.5.2.3.11.“İdeal Yerel Yönetim Modeli” İçin Öneriler 464
4.5.3. Araştırma Hipotezlerinin Testi ve Sonuçların Türkiye İçin Genel Değerlendirilmesi 466
4.5.3.1. Birinci Hipotezin Testi: Reformun Eksiklikleri 466
4.5.3.2. İkinci Hipotezin Testi: Yeni Kamu İşletmeciliği, Yönetişim ve Katılımcı Yönetim 467
4.5.3.3. Üçüncü Hipotezin Testi: Güçlü Belediye Başkanı Modeli 468
4.5.3.4. Dördüncü Hipotezin Testi: Belediye Meclisi ile Belediye Başkanı Arasındaki Güç İlişkileri 470
4.5.3.5. Beşinci Hipotezin Testi: Belediye Meclislerinin Durumu 472
4.5.3.6. Altıncı Hipotezin Testi: Belediyelerin İdari ve Mali Özerkliği 473
4.5.3.7. Yedinci Hipotezin Testi: Belediyelerin Görevleri–Sorumlulukları ve Kaynakları 474
4.5.3.8. Sekizinci Hipotezin Testi: Yeni Yönetim Araçlarının Uygulamadaki Durumu 475
4.5.3.9. Dokuzuncu Hipotezin Testi: Yerelleşme Süreci 476
4.5.3.10. Onuncu Hipotezin Testi: Performans (Ekonomiklik, Verimlilik, Etkinlik) – Katılım Dengesi 476
4.5.3.11. Onbirinci Hipotezin Testi: “Yolsuzluk” Tartışmaları 477
4.5.3.12. Onikinci Hipotezin Testi: “İdeal Yerel Yönetim Modeli” 477
5. Bölüm
ALMANYA’DA VE TÜRKİYE’DE YAŞANAN
YEREL YÖNETİMLER REFORMUNUN SONUÇLARININ KARŞILAŞTIRILMASI VE BELEDİYE YÖNETİMİ İÇİN
BİR MODEL ÖNERİSİ
5.1. GENEL OLARAK ALMANYA’DA VE TÜRKİYE’DE YÖNETİM SİSTEMİNİN VE YEREL YÖNETİMLERİN KARŞILAŞTIRILMASI 480
5.2. YÖNETSEL REFORM SONRASI ALMAN YEREL YÖNETİMLERİNİN GENEL DEĞERLENDİRMESİ 488
5.3. ALMANYA’DAKİ YEREL YÖNETİMLER REFORMUNDAN TÜRKİYE İÇİN ÇIKARILAN DERSLER 496
5.3.1. Düzenleyici – Koordine Edici Kurumun Rolü 496
5.3.2. Reformun Yönünün Etkisi 497
5.3.3. Reformun Farklı Ayaklarının Dikkate Alınması ve Değerlendirilmesi 498
5.3.4. Girdi Odaklı ve Katılıma Yönelik Reform Araçları 500
5.3.5. Geleneksel Yapının Göz Önünde Tutulması 500
5.4. BELEDİYELER İÇİN ÖNERİLEN YENİ YÖNETİM MODELİ 502
Sonuç 507
EKLER
Ek 1: Federal Almanya Cumhuriyeti Nordrhein–Westfalen Eyaleti’nde (Land) Yürütülen Alan Araştırması’na Katılanların Listesi 515
Ek 2: Federal Almanya Cumhuriyeti Nordrhein–Westfalen Eyaleti’nde (Land) Yürütülen Alan Araştırması’nda Yöneticiler İçin Kullanılan Soru Formu (Almanca) 518
Ek 3: Federal Almanya Cumhuriyeti Nordrhein–Westfalen Eyaleti’nde (Land) Yürütülen Alan Araştırması’nda Yöneticiler İçin Kullanılan Soru Formu (İngilizce) 520
Ek 4: Federal Almanya Cumhuriyeti Nordrhein–Westfalen Eyaleti’nde (Land) Yürütülen Alan Araştırması’nda Siyasetçiler İçin Kullanılan Soru Formu (İngilizce) 521
Ek 5: Türkiye’de İl Belediyelerinde Yürütülen Alan Araştırması’na Katılanların Listesi 523
Ek 6: Türkiye’de İl Belediyelerinde Yürütülen Alan Araştırması’nda Yöneticiler İçin Kullanılan Soru Formu 527
Ek 7: Türkiye’de İl Belediyelerinde Yürütülen Alan Araştırması’nda Siyasetçiler İçin Kullanılan Soru Formu 529
Kaynakça 531
Kavramlar Dizini 531
Özgeçmiş 559