Türkiye ve Avrupa Birliği Elektrik Piyasalarında Tüketici Hakları ve Emisyon Tahsisi İle YEK-G Belgesinin Hukuki Niteliği

Dr. Nurcan UYAR

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR 5

İÇİNDEKİLER7

TABLOLAR LİSTESİ 13

KISALTMALAR 15

GİRİŞ1

BİRİNCİ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE ELEKTRİK

PİYASALARININ YAPISI

1 2019/944 SAYILI AVRUPA BİRLİĞİ ELEKTRİK DİREKTİFİ

IŞIĞINDA AVRUPA ELEKTRİK PİYASASININ YAPISI9

11 Avrupa Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi9

111 96/92/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifi 14

112 2003/54/EC sayılı Avrupa Birliği Direktifi 16

113 2009/72/EC sayılı Avrupa Birliği Elektrik Direktifi 18

114 2019/944/EU sayılı Avrupa Birliği Direktifi21

115 “Fit for 55” Yeşil Enerji Dönüşümü Paketi26

12 Avrupa Birliği Elektrik Piyasasının Yapısı28

121 Dağıtım sistem operatörü29

1211 Dağıtım sistem operatörünün belirlenmesi29

1212 Dağıtım sistem operatörünün görevleri30

1213 Dağıtım sistem operatörünün ayrışması 32

12131 Veri yönetimi görevi ve sır saklama

yükümlülüğü34

12132 Dağıtım sistem operatörünün enerji

depolama tesisi sahipliği36

12133 Elektrikli araçların dağıtım sistemi ile

bütünleşmesi37

1214 Kapalı Dağıtım Sistemleri (Closed Distribution

Systems)38

1215 İletim Sistem Operatörü 39

1216 Enerji Toplulukları (Energy Communities)41

1217 Üretim Faaliyeti44

1218 Tedarik Faaliyeti46

1219 Elektriğin Depolanması47

8

12110  Talep Tarafı Katılımı (Demand Response) ve Talep

Toplayıcılık (Aggregation) 49

12111 Düzenleyici Otorite, Görevi ve Yetkileri 50

2 14032013 TARİHLİ VE 6446 SAYILI ELEKTRİK PİYASASI

KANUNUNDA DİZAYN EDİLEN TÜRKİYE ELEKTRİK

PİYASASININ YAPISI52

21 Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi52

22 Elektrik Piyasasında Serbestleşme55

23Elektrik Piyasasında Düzenleme ve Düzenleyici Kurumun

Rolü 59

24 Bugünkü Piyasa Yapısı60

241 Elektrik piyasasında verilen lisanslar 60

2411 Dağıtım lisansı61

2412 İletim lisansı 65

2413 Piyasa işletim lisansı 66

2414 Tedarik lisansı 68

2415 Üretim lisansı 69

2416 Şarj ağı işletmeci lisansı 70

242 Elektrik piyasasında lisanssız yürütülebilecek faaliyetler 74

2421 Genel olarak lisanssız elektrik üretimi 74

24211 Lisanssız elektrik üretimine ilişkin

bağlantı anlaşması 77

24212 Lisanssız elektrik üretimine ilişkin sistem

kullanım anlaşması82

24213 Lisanssız elektrik üretim tesisinin ilişkili

olduğu tüketim tesisi için akdedilen

tedarik sözleşmesi84

25 Elektrik Piyasasında Tarife ve Fiyatlandırma85

251 Genel olarak tarife 85

2511 Ulusal tarife mekanizması 88

2512 Tüketici gruplarına göre tarifenin uygulanması 93

2513 Serbest fiyat yapısı ve geçerli olduğu alanlar97

252 Zorunlu bedeller 103

253 Elektrik piyasasında tüketicilerden tahsil edilen vergiler106

2531TRT Payı 106

2532 Elektrik enerjisi fonu 106

2533 Elektrik ve havagazı tüketim vergisi 107

2534 Katma değer vergisi107

9

İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA BİRLİĞİNDE VE TÜRKİYE ELEKTRİK

PİYASASINDA TÜKETİCİ KAVRAMI VE TÜKETİCİNİN

KORUNMASI

3 AVRUPA BİRLİĞİ ELEKTRİK PİYASASINDA TÜKETİCİ

KAVRAMI109

31 Son Tüketici (Final Customer)109

32 Mesken Tüketicisi (Household Customer) 111

33 Mesken Tüketicisi Dışındaki Tüketiciler (Non - Household

Customer) 114

34 Aktif Tüketici (Active Consumer)114

34 Elektriği Tekrar Satış İçin Alan Tüketici (Wholesale

Customer) 116

4 TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASASINDA TÜKETİCİ KAVRAMI117

41 Genel Olarak Tüketici Kavramı117

411TKHK’nin kapsamı ve tüketici işlemleri119

412 TKHK uyarınca “tüketici”120

42 Elektrik Piyasasında Tüketici Kavramı 124

421Serbest olmayan tüketici124

422 Serbest tüketici 128

423 Son kaynak tedariki kapsamında elektrik alan

tüketici133

424Yıllık tüketimi yüz bin kWh ve altındaki tüketiciler135

43 Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ile Elektrik Piyasasındaki

Tüketici Kavramlarının Karşılaştırılması 138

5 TÜRKİYE’DE VE AVRUPA’DA ELEKTRİK TÜKETİCİSİNİN

KORUNMASI145

51 Zayıf (Vulnerable) Tüketicilerin Tespiti ve Korunması145

52 Enerji Yoksulluğunun Önlenmesi147

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA VE TÜRKİYE ELEKTRİK PİYASALARINDA

TÜKETİCİ HAKLARI

6 AVRUPA ELEKTRİK TÜKETİCİSİNİN HAKLARI149

61 Elektrik Bağlantısı 149

62 Tedarikçi Seçimi151

63 Kolay ve Hızlı Tedarikçi Değişimi152

64 Sözleşmeyle İlgili Ayrıntılı Bilgilendirilme ve Sözleşmeden

Vazgeçme Hakkı152

10

65 Faturalama ve Elektrik Tüketimi Hakkında Doğru

Bilgilendirilme154

66 Elektrik Enerjisinin Verimli Kullanılması ve Yenilenebilir Enerji

Kaynaklarından Enerji Kullanımının Faydaları Hakkında

Bilgilendirilme155

7 TÜRKİYE ELEKTRİK TÜKETİCİSİNİN HAKLARI 156

71 Bağlantı ve Sistem Kullanımı156

72 Sayaç Okuma, Ödeme Bildirimi ve Faturalama 168

73 Bilgi Edinme170

74 Şikâyetlerin Çözümü173

741Tüketici mahkemeleri ile tüketici hakem heyetlerinin görevi

173

742Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri 175

743Dava şartı arabuluculuk 175

744 Elektrik piyasasına özgü şikâyet mekanizması176

75 Elektrik Kesintisi ve Hizmet Kalitesi 176

751TKHK kapsamında ayıp 176

752TBK kapsamında gereği gibi ifa etmeme 177

753Elektrik piyasasında ayıp kavramı178

8 ELEKTRİK PİYASASINDA SUNULAN SÖZLEŞMELER VE

HUKUKİ NİTELİKLERİ185

81 Elektrik Sözleşmelerinin Genel Özelliği 185

811Borç sözleşmesi olması 185

812 İsimsiz sözleşme olması 185

813 İki tarafa borç yükleyen sözleşme olması187

814Zaman yönünden türü188

815Genel işlem koşulu içeren sözleşme olması 188

82Elektrik Alt Yapısına Bağlantı ve Tedarik Sözleşmelerinin Tespiti ve

Hukuki Niteliği190

821Dağıtım sistemine bağlantı anlaşması190

822Dağıtım sistemi kullanım anlaşması193

823Perakende satış sözleşmesi 196

824İkili anlaşma 202

8241 Sözleşmenin tarafları204

8242 İkili anlaşmanın şekli205

8243 İkili anlaşmanın ivaz yönünden değerlendirilmesi205

8244 İkili anlaşmanın PYS’ye girilmesi zorunluluğu 206

8245 Zaman bakımından ikili anlaşmanın türü 207

8246 Sözleşmenin süresi, feshi ve sona ermesi208

8247 Zamanaşımı 208

11

8248 Şebekeden kaynaklanan zarar ziyandan tedarikçinin

sorumlu olmaması209

825 Piyasa katılım anlaşması210

826 Yan hizmet anlaşmaları214

827Enterkonneksiyon anlaşması 217

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KARBON EMİSYONLARININ AZALTILMASI

VE YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARINA DAYALI

ELEKTRİK TÜKETİMİ

9 EMİSYON TİCARETİ VE YEK-G BELGESİ 221

91 Genel Olarak221

92 Karbon Salınımlarının Azaltılmasına Dair Tarihçe 222

921Viyana Konvansiyonu 223

922 Montreal Protokolü223

923 İklim değişikliği paneli ve iklim değişikliği çerçeve

sözleşmesi224

924Kyoto Protokolü 225

925 Paris Anlaşması 226

926 Avrupa yeşil anlaşması ve “Fit for 55”227

927 Sınırda Karbon Düzenlemesi Mekanizması (Carbon Border

Adjustment Mechanism - CBAM)229

928AB Emisyon Ticareti Sistemi (EU ETS)229

929 Yeşil Enerji Sertifika Sistemi 230

93 Türkiye Tarihçesi231

931Uluslararası sözleşmeler231

932 Türkiye ikincil mevzuatı232

94 Emisyon Ticareti233

941Emisyon ticareti ve karbon piyasası 234

942Karbon piyasası türleri235

9421 Zorunlu olmaya göre 235

9422 Hacme göre237

9423 Mala göre237

9424 Sözleşme şekline göre 237

95 YEK- G Sistemi ve Organize YEK-G Piyasası 238

951YEK-G sistemi ve organize YEK-G piyasası katılımcıları 238

952YEK-G sistemi ve organize YEK-G piyasasında tüketici

tarafı239

953YEK-G sistemi ve organize YEK-G piyasasında yapılan

işlemler240

954YEK-G belgesi ticareti 241

12

955YEK- G belgesinin uluslararası piyasalarda kullanımı241

96 Ayni Hak242

961Ayni hak 242

962Ayni hakların diğer haklardan ayırt edilmesi 243

963Ayni haklara hâkim olan ilkeler 243

9631 Aleniyet ilkesi244

9632 Belirlilik ilkesi244

9633 Sınırlı sayı (Numerus Clasus) ilkesi244

964Ayni hakların türleri 245

9641 Mülkiyet hakkı – Sınırlı ayni haklar246

9642 Hakkın konusuna göre ayni haklar246

97 YEK-G Belgesinin ve Emisyon Tahsislerinin Hukuki Niteliği247

971Uluslararası hukuktaki hukuki nitelendirme247

9711 Emisyon tahsislerinin AB hukukundaki niteliği247

9712 YEK sertifikalarının AB hukukundaki niteliği255

972YEK-G belgesinin hukuki niteliği256

9721 Genel olarak eşya kavramı 256

9722 YEK - G belgesinin ayni hak bakımından

değerlendirilmesi260

9723 Eşyanın türü bakımından değerlendirme261

SONUÇ 263

KAYNAKÇA273