Türkiye'de Başkanlık (Cumhurbaşkanlığı) Sistemi

İÇİNDEKİLER
İKİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ 5
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 19
GİRİŞ 21
BİRİNCİ BÖLÜM
SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ, ABD VE DİĞER LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDEKİ BAŞKANLIK SİSTEMLERİNİN KENDİNE ÖZGÜLÜKLERİ
A. SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ 27
1. Başkanlık Sistemi Kavramı 27
2. Sert Kuvvetler Ayrılığı ve Başkanlık Sistemi. 29
3. Saf Başkanlık Sistemi-Geniş Manada Başkanlık Sistemi Ayrışması 31
4. Saf Başkanlık Sisteminin Gereklerine İlişkin Farklı Görüşler. 33
5. Saf Başkanlık Sisteminin Aslî ve Zorunlu Unsurları Şunlardır 37
a. Hem Başkan’ın hem de Yasama Meclisi’nin Halk Tarafından
Seçilmesi. 37
b. Yürütmenin Yasamanın Güvenine Dayanmaması. 39
c. Yürütme Organının Tek Kişiden Oluşması 43
6. Saf Başkanlık Sistemlerinde Mevcut Olan Tâlî Nitelikteki Özellikler 45
a. Başkanın Yasama Organını Fesih Yetkisinin Mevcut Olmaması 45
b. Aynı Kişinin Hem Yasamada Hem de Yürütmede Görev
Alamaması 47
c. Yasama ve Yürütmenin Birbirlerinin Yetki Alanına Müdahale
Etmemeleri 47
B. ABD’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİNDE, SAF BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ASLÎ YA DA TÂLÎ BAZI ÖZELLİKLERDEN FARKLI OLAN BAZI KENDİNE ÖZGÜ
UYGULAMALAR 48
C. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE TATBİK EDİLEN BAŞKANLIK SİSTEMLERİNDE KENDİNE ÖZGÜLÜK ARZ EDEN BENZER VE FARKLI
UYGULAMALAR 56

1. Devletin Federal ya da Üniter Olması 56
2. Devlet Başkanı’nın Başkan ya da Cumhurbaşkanı Olarak İfade Edilmesi 58
3. Başbakanlık Kurumunun Mevcut Olması ya da Olmaması 59
4. Başkan Yardımcılığı 60
5. Devlet Başkanlarının Seçilme Usulleri, Süreleri ve Dönemleri 60
6. Üste Düzey Atamaların Yasamanın Onayına Tabi Olup Olmaması 63
7. Yürütmenin Kanun Gücünde Olan ya da Olmayan Düzenleme Yapma Yetkisi 64
8. Kabinenin Kolejyal Yapılı Olması ya da Olmaması 66
9. Karşı İmza Kuralının Mevcut Olup Olmaması 67
10. Bütçe Önerisinde Bulunulması 68
11. Devlet Başkanının Partili Olması ya da Olmaması 69
12. Yasama Meclisi’nin Tek ya da İki Meclisli Olması 70
13. Başkan Yardımcısının Yasama Meclisi’ne Başkanlık Etmesi ya da Etmemesi 71
14. Yürütmenin Kanun Önerisinde Bulunma Yetkisinin Olması ya da Olmaması 71
15. Yürütmenin Bazı Kereler Yasama Faaliyetlerine Katılması ya da
Katılmaması 73
16. Başkan Yardımcısı ve Bakanların Siyasî Sorumlulukları 75
17. İmpeachment Kapsamında Sorumluluk 78
18. Fesih ve Azil Yetkisinin Mevcut Olup Olmaması 79
19. Devlet Başkanının Veto Yetkisi 83
20. Devlet Başkanı’nın Yurt Dışına Çıkışlarının Yasamanın İznine Tabi Olması 83
21. Yürütmenin Yetkilerinin Düzenlenme Şekli 84
D. BAŞKANLIK SİSTEMLERİNDEKİ KENDİNE ÖZGÜLÜKLERE İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER 85
E. LATİN AMERİKA ÜLKELERİNDE DEMOKRATİKLEŞME VE HÜRRİYET
STANDARDI 85

İKİNCİ BÖLÜM
PARLAMENTER SİSTEM TEMELLİ YAŞANAN SORUNLAR VE BAŞKANLIK SİSTEMİ İHTİYACI
A. KOALİSYON TEMELLİ SORUNLAR SEBEBİYLE BAŞKANLIK SİSTEMİ İHTİYACI 89
1. Genel Olarak Koalisyon Hükümetleri 89
2. Parlamenter Sistemlerin Bir diğer Sorunlu Alanı da Azınlık Hükümetleridir 101
3. Koalisyon Temelli Yaşanan Bazı Sorunlar 105
a. Koalisyonların Kuruluşu Esnasında Yaşanan Sorunlar 105
b. Nispî Temsil Seçim Sistemi ile Bütünlük İçerisinde Koalisyonların Kurulmasında Aşırı Partilerin Dayatmalarına Mahkûmiyetin
Ortaya Çıkması 108
c. Hükümet Programlarında Bütünlük ve Disiplinin Sağlanamaması 110
d. Koalisyonların Siyasî İstikrarsızlığa ve Etkin Olmayan Yönetime
Sebep Olması 111
e. İstikrarlı ve Uzun Vadeli Hükümet Politikalarının
Uygulanamaması 114
f. Bütçe Disiplininin Kaybolması, Harcamalarda Ölçüsüzlüğün
Artması 116
g. Koalisyon İçi İhtilaflar Sebebiyle Hükümetin Sürekli Yıkılma
Tehlikesi ile Karşı Karşıya Kalması 116
h. Etkin Siyasi Kararların Zamanında Alınamaması 117
ı. Cumhurbaşkanı-Başbakan-Koalisyon Ortakları Temelli Çatışmalar 119
i. Hükümetin Başarısızlığı Durumunda Siyasî Sorumlunun
Bulunamaması 119
j. Kanunların Çıkarılmasında Yaşanabilen Sorunlar 120
k. Benzer Durumların Başkanlık Rejimlerinde Yaşanmaması 120
B. TÜRKİYE’DE YAŞANAN KOALİSYONLARIN ORTAYA ÇIKARDIĞI SORUNLAR 121
C. TÜRKİYE’DEKİ UYGULAMALARIN PARLAMENTER SİSTEMİN SEMBOLİK YETKİLİ CUMHURBAŞKANI İLKESİ İLE UYUMLULUĞU SORUNU VE İKİ
BAŞLI YÜRÜTME 129
1. Genel Olarak Parlamenter Sistemin Gerekleri 129
2. İki Başlı Yürütme: İcraî Yetkilerle Mücehhez ve Siyasî Etkinliği Olan
Başbakan ve Bakanlar Kurulu ve Sembolik Yetkili Cumhurbaşkanı 131
3. Türkiye’deki Uygulamaların Parlamenter Rejimin “Sembolik Yetkili Cumhurbaşkanı” İlkesi ile Uyumluluğu Sorunu 147

4. 1924 Anayasası Dönemi 147
a. Mustafa Kemal’in Cumhurbaşkanlığı Dönemi 152
b. İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Dönemi 163
c. DP İktidarı ve Celal Bayar’ın Cumhurbaşkanlığı Dönemi 166
5. 1961 Anayasası Dönemi 168
6. 1982 Anayasası Dönemi Uygulamaları 174
a. Cumhurbaşkanı Kenan Evren Dönemi 180
b. Turgut Özal Dönemi. 181
c. Süleyman Demirel Dönemi 189
d. Ahmet Necdet Sezer Dönemi 192
e. Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan Dönemleri 197
7. Türkiye’de Yaşanan İki Başlılıkla Alakalı Genel Değerlendirme. 198
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİ
A. TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİ YÖNÜNDEKİ TALEPLERİN ORTAYA
ÇIKMASI 205
B. 1982 ANAYASASI’NIN İLK METNİNDE HÜKÜMET SİSTEMİ 213
C. TÜRKİYE’DE HÜKÜMET SİSTEMİ DEĞİŞİKLİĞİ SAĞLAYAN 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 213
D. DEVLETİN TEMEL YAPISI VE BAZI ÖZELLİKLERİ 215
1. Devletin Üniter Yapısı 215
2. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Demokratik Niteliği 215
3. Türkiye’deki Yeni Sistemin Başkanlık ya da Cumhurbaşkanlığı Sistemi Oluşu 216
E. 1982 ANAYASASINDA DEVLETİN TEMEL ORGANLARI 223
F. YÜRÜTME FONKSİYONU VE ORGANI 224
G. CUMHURBAŞKANI’NIN SEÇİLMESİ 226
1. Cumhurbaşkanlığı Seçilme Yeterliği ve Aday Olma Süreci 227
2. Cumhurbaşkanının Seçilmesi Süreci 227
3. Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin Yapıldığı Haller 230
a. Cumhurbaşkanı’nın Normal Görev Süresinin Dolması 230
b. Seçimlerin TBMM Tarafından Yenilenmesi Kararının Alınması 230

c. Seçimlerin Cumhurbaşkanı Tarafından Yenilenmesi Kararının
Alınması 230
d. Cumhurbaşkanlığı Makamının Herhangi bir Sebeple Daimî Olarak Boşalması 231
4. Cumhurbaşkanı’nın Görevini Sona Erdiren Haller 231
5. Cumhurbaşkanlığına Vekâlet 232
6. Cumhurbaşkanı’nın Görev ve Yetkileri 233
a. Cumhurbaşkanı’nın Sahip Olduğu Genel Yürütme Yetkisi ve
Görevi 234
b. Cumhurbaşkanı’nın Temsil, Anayasanın Tatbik Edilmesini, Devlet Organlarının Düzenli ve Uyumlu Çalışmasını Temin Etme Yetki ve Görevleri 234
7. Cumhurbaşkanı’nın Yasama Faaliyetlerine Yönelik Dolaylı Etkilemeleri 238
H. CUMHURBAŞKANI YARDIMCILIĞI VE BAKANLARIN ATANMASI, İŞLEVLERİ 241
1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları 241
2. Bakanlıkların Kurulması ve Bakanların Atanması 244
3. Yürütme Yetkisinin Bakanlarla Birlikte Yerine Getirilmesi 246
İ. ÜST DÜZEY KAMU GÖREVLİLERİNİN ATANMASI 249
J. CUMHURBAŞKANI, CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARI VE BAKANLARIN SORUMLULUKLARI 250
1. Cumhurbaşkanı’nın Siyasî Sorumlulukları 250
2. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Siyasî Sorumluluğu 253
3. Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumluluğu. 254
4. Cumhurbaşkanı’nın Hukukî Sorumluluğu 261
5. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Cezaî Sorumlulukları. 265
6. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Hukukî Sorumlulukları. 269
K. CUMHURBAŞKANININ TARAFSIZLIĞI MESELESİ 270
L. YÜRÜTMENİN İŞLEM VE FİİLLERİ 277
1. Cumhurbaşkanı’nın İşlemlerinde “Karşı İmza” Kuralının Mevcut
Olmaması 277
2. Cumhurbaşkanı’nın Bireysel İşlemleri ve Düzenleyici İşlemleri 277
M. YÜRÜTMENİN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ 278
1. Yasama Yetkisinin Aslîliği, Yürütme Yetkisinin Türev Oluşu ve İstisnaları 278
2. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) 283

a. Olağan Dönem KHK’lar ve Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri (CBK) 284
b. Olağan Dönem CBK’ları 286
c. Anayasa’nın 104/17. Fıkrası Kapsamında CBK’lar 287
d. Yasama İşlemleri ile CBK’ların Etkisizleştirilmesi 295
e. Anayasa’da CBK ile Düzenleneceği Açıkça Belirtilen Alanlar 296
f. Yürütme Lehine Mahfuz Düzenleme Alanı Kavramı 299
g. Mahfuz Düzenleme Alanına İlişkin Doktrindeki Tartışmalar. 301
h. Anayasa’da Açıkça CBK ile Düzenleneceği Belirtilen Dört Konuda Çıkarılacak CBK’lara İlişkin Mahfuz Düzenleme Alanı Nitelemesine
İlişkin Kanaatimiz 307
ı. Olağan Dönem CBK’larının Normlar Hiyerarşisindeki Yeri 314
j. Anayasa’da Hem Kanunla Hem de CBK ile Düzenleneceği
Belirtilen Durumlar 320
k. Olağan Dönem CBK’ların Yargısal Denetimi 320
l. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri. 321
3. Yönetmelikler 326
4. Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri: Adsız İşlemler 327
5. Cumhurbaşkanlığının Uygulama ve Bireysel Kararları. 328
N. YASAMA ORGANI VE FONKSİYONU 329
1. Yasama Yetkisi 329
2. TBMM Üye Sayısı, Yasama Yılı ve Seçim Dönemi 329
3. Milletvekillerinin Seçimi 330
a. Seçim Sistemi 330
b. Seçim İttifakı 331
c. Milletvekili Seçilme Yeterliği 332
d. Seçmen Olabilmenin Anayasal Şartları Şunlardır 334
4. TBMM Seçimleri Aşağıdaki Hallerde Yapılır 334
a.. TBMM’nin Seçim Döneminin Sona Ermesi 334
b. Seçimlerin Yenilenmesi. 334
c. TBMM’de Erken Seçim Kararı Alınması 335
d. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi 335
e. Genel Seçimlere Bir Yıl ya da Daha Az Bir Sürenin Kaldığı Dönemde Cumhurbaşkanlığı Makamının Daimî Olarak Boşalmış
Olması 336

5. Seçimlerin Ertelenmesi 336
6. TBMM’nin Toplanması ve Tatili 336
7. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı 337
O. YASAMA FONKSİYONU, TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ 338
1. Yasama Yetkisi ve Kapsamı 338
2. Yasama Yetkisinin Özellikleri 338
a. Yasama Yetkisinin Genelliği 338
b. Yasama Yetkisinin Aslîliği (İlk-elliği) 340
c. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği 342
Ö. YASAMA İŞLEMLERİ 343
1. Parlamento Kararları ve Kanunları Koymak, Kaldırmak ve Değiştirmek 343
2. Kanunların Veto Edilmesi ya da Yayımlanması 345
P. BİLGİ EDİNME VE YÜRÜTMEYİ DENETLEME 348
1. Yazılı Soru 349
2. Genel Görüşme 350
3. Meclis Araştırması 351
R. ÇIKARILMASI ÖZEL USULLERE BAĞLANMIŞ BAZI YASAMA İŞLEMLERİ 352
1. Bütçe ve Kesin Hesap Kanununun Önerilmesi ve Kabulü 352
a. Bütçe Kanununun Önerilmesi ve Kabulü 352
b. Kesin Hesap Kanunu: 354
2. Milletlerarası Antlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak 355
3. Genel ve Özel Af İlanına Karar Vermek 357
4. Savaş İlanı ve TSK’lerinin Kullanılmasına İzin Vermek 357
5. Anayasaya Göre TBMM’nin Diğer Bazı Görev ve Yetkileri Şunlardır 358
S. YARGI ORGANI VE FONKSİYONU 359
1. Hukuk Devleti 359
2. Yargı Bağımsızlığı 361
3. Yargının Tarafsızlığı 364
4. Hâkim Teminatı 368
Ş. YARGI KOLLARI (DÜZENİ) VE YÜKSEK MAHKEMELER 369
1. Yargı Yetkisi ve Yargı Kolları 369
a. Adlî Yargı, Bölge Adliye Mahkemeleri ve Yargıtay 370

b. İdarî Yargı, Bölge İdare Mahkemeleri ve Danıştay 372
c. Askerî Yargı 376
2. Uyuşmazlık Mahkemesi 376
3. Sayıştay 377
4. Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu (YSK) 378
5. Anayasa Mahkemesi (AYM) 379
6. Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) 384
T. TÜRKİYE’DE VE ABD’DE BAŞKANLIK SİSTEMİNDE DENGELER VE FRENLER MEKANİZMASI 387
U. TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ DE DÂHİL GENEL YÖNETİM
SİSTEMİNİN ABD’DEKİ SİSTEMDEN FARKLILIK ARZ EDEN YÖNLERİ 398
Ü. TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİ DE DÂHİL GENEL YÖNETİM SİSTEMİ
İLE ABD’DEKİ SİSTEMİN BENZEŞEN YÖNLERİ 406
V. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ İLE ABD BAŞKANLIK SİSTEMİNE İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME 407
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE’DEKİ BAŞKANLIK SİSTEMİNE YÖNELİK
ELEŞTİRİLER VE DEĞERLENDİRMELER
A. BAZI ELEŞTİRİLEN KONULARA İLİŞKİN DEĞERLENDİRMELER 409
1. Cumhurbaşkanının Ülkeyi Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ile
Yöneteceği Yönündeki Eleştiriler. 409
2. Cumhurbaşkanının ve Kabinenin Hiçbir Siyasî Sorumluluğunun Mevcut Olmadığı ev Cezaî Sorumluluğunun da İhtimal Dışı Kıldığı
Yönündeki Eleştiriler. 418
3. Seçimlerin Birlikte Yapılması: Bölünmüş Hükümetler Döneminde Sistem Kilitlenecek, Cumhurbaşkanı ile Meclis Uyumu Kuvvetler
Ayrılığını Bitirecek 422
4. Seçimlerin Yenilenmesi 432
5. Yargı Bağımsızlığı ve Tarafsızlığının Ortadan Kalkacağı Yönündeki Eleştiriler 446
a. HSK’ya İlişkin Eleştiriler Konusunda Değerlendirmeler 452
b. AYM Hakkında Yapılan Eleştirilere İlişkin Değerlendirmeler 464
c. Yargı Temelli Sorunların Daha Başka Köklü Temelleri 471
6. Sahici Manada Kuvvetler Ayrılığının Sağlanamayacağı Yönündeki Eleştiriler 476

7. Hükümet Sistemleri Kuvvetler Ayrılığı İlişkisi 477
8. Cumhurbaşkanının Partili Olabilmesi ve Tarafsızlığı Meselesi 482
a. Demokratik Rejimlerde Devlet Başkanı’nın Partilerle İlişkisi ve
Tarafsızlığı 484
b. Türkiye’de Geçmiş Yıllarda Cumhurbaşkanı ile Partiler Arasındaki İlişkiler 490
c. 2017 Anayasa Değişikliği ile Partili Cumhurbaşkanı Yolunun
Açılmış Olması 493
d. Partili Cumhurbaşkanlığını Lüzumlu Kılan Gereklilikler 494
e. Milletvekillerini ve TBMM’yi Güçlendirici Yönde Öneriler 496
9. Üniter Yapı Yerine Federal Yapının Getirileceği 498
10. Türkiye’de Başkanlık Sisteminin, Diktatörlük veya Otoriterizme
Dönüşmesi 500
11. Cumhurbaşkanı Tarafından Yapılan Atamaların TBMM’nin Onayına
Tabi Olmaması 507
12. Yeni Sistemde Bütçe Kanununa İlişkin Hükümlere Yönelik Eleştiriler 513
a. Başkanlık Sisteminin Uygulandığı Bazı Ülkelerdeki Uygulamalar 514
b. 2017 Değişikliği ile Getirilen Düzenleme Hakkında Değerlendirmeler 518
B. 2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ İLE BENİMSENEN HÜKÜMET SİSTEMİNİN BAŞKANLIK YA DA BİR BAŞKA HÜKÜMET SİSTEMİ OLDUĞUNA DAİR DEĞERLENDİRMELER 522
C. BAŞKANLIK, BAŞKANCI YA DA DELEGASYONCU (DELEGATİF) BAŞKANLIK SİSTEMİ 523
D. TÜRKİYE’DEKİ HÜKÜMET SİSTEMİNE DAİR DEĞERLENDİRMELER 526
SONUÇ 533
KAYNAKÇA 539