Türkiye'de Başkanlık Sistemi
Prof. Dr. Hasan Tahsin FENDOĞLU
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
KISALTMALAR 17
BİRİNCİ BÖLÜM:
TARİHSEL VE TOPLUMSAL GELENEK
I. İSLAMİYET ÖNCESİNDE KURULAN DEVLETLER
VE ANAYASAL YAPI 20
A. HUN DEVLETİ (MÖ. IV. yy.-MS 4. yy) 20
B. GÖKTÜRK DEVLETİ (MS. 552-MS. 742) VE
ANAYASAL YAPI 22
C. UYGUR DEVLETİ (745-1209) VE ANAYASAL YAPI 23
D. ORTA ASYA DÖNEMİNDE TÜRKLERDE
ANAYASAL YAPI 24
II. İSLAMİYET SONRASINDA KURULAN DEVLETLER
VE ANAYASAL YAPI 28
A. TOLUNOĞLU DEVLETİ (868-905) VE ANAYASAL YAPI 28
B. İHŞİDİLER (935-969) VE ANAYASAL YAPI 28
C. KARAHANLILAR DEVLETİ (940-1040) VE
ANAYASAL YAPI 28
D. GAZNELİLER (963-1187) ve ANAYASAL YAPI 30
E. EYYÜBİLER (1171-1462) VE ANAYASAL YAPI 31
F. MEMLÜK DEVLETİ (1250-1517) VE ANAYASAL YAPI 32
G. FATIMİLER VE ANAYASAL YAPI 34
H. ABBASİLER VE ANAYASAL YAPI 35
İ. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ VE ANAYASAL YAPI 37
K. ANADOLU SELÇUKLU DEVLETİ (1074-1277) VE
ANAYASAL YAPI 40
L. İLHANLILAR ve ANAYASAL YAPI 41
M. UFUKLARIN EFENDİSİ: OSMANLI DEVLETİ 42
İKİNCİ BÖLÜM:
DEVLET ŞEKİLLERİ: (MONARŞİ, CUMHURİYET, ÜNİTER, BÖLGESEL, FEDERASYON)
I. ÜNİTER DEVLET 45
II. BİRLEŞİK DEVLET 47
III. KONFEDERASYON 47
IV. BÖLGESEL DEVLET SİSTEMİ 48
A. İTALYA’DA BÖLGESEL DEVLET 48
B. İSPANYA’DA BÖLGESEL DEVLET 49
C. FRANSA’DA BÖLGESEL DEVLET 50
D. İNGİLTERE’DE DEVLET YAPISI 51
E. OSMANLI, FEDERAL DEVLET MİYDİ? 52
V. FEDERALİZM (FEDERASYON, FEDERAL DEVLET) 53
A. TANIMI, NEDENLERİ, ÖZELLİKLERİ VE ÖRNEKLER 53
B. EYALET (FEDERE DEVLET) 58
C. FEDERALİZMİN SORUNLARI 59
D. BELÇİKA’DA FEDERAL DEVLET YAPISI 59
E. İNSAN HAKLARI VE FEDERALİZM 60
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
KUVVETLER AYRILIĞI VE SİYASİ REJİMLER
A. KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ 62
B. TÜRKİYE’DE KUVVETLER AYRILIĞI 67
C. KUVVETLER BİRLİĞİNE GÖRE SİYASAL REJİMLER 68
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
İNGİLİZ ANAYASA HUKUKU
I. GENEL OLARAK İNGİLİZ HUKUKU 71
II. İNGİLTERE’DE HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GELİŞİMİ 73
III. İNGİLİZ ANAYASACILIĞI 75
IV. İNGİLİZ MAHKEME KARARLARI 79
V. İNGİLİZ ANAYASA HUKUKUNUN ON BİR
ÖZELLİĞİNDEN SÖZ EDİLEBİLİR 79
BEŞİNCİ BÖLÜM:
PARLAMENTER SİSTEM VE TÜRKİYE
I. MAHİYETİ 81
II. TARİHSELLİĞİ 82
III. PARLAMENTER REJİMİN ÖZELLİKLERİ 83
A. Birincisi; Yürütmenin iki başlılığı 83
B. İkincisi; Devlet Başkanının Siyasal Açıdan Sorumsuzluğu 84
C. Üçüncüsü; Bakanlar Kurulunun Sorumluluğu 85
D. Dördüncüsü; Yürütmenin Yasamayı Feshi veya Seçimlerin Yenilenmesi 86
IV. PARLAMENTER REJİM ÇEŞİTLERİ 87
A. İKİCİ (DÜALİST), TEKÇİ (MONİST) VE ÇAĞDAŞ PARLAMENTARİZM 87
B. İNGİLİZ TİPİ PARLAMENTER SİSTEM (BAŞBAKANLIK SİSTEMİ, KABİNE SİSTEMİ, WESTMİNSTER SİSTEM) 88
C. ALMAN TİPİ PARLAMENTER SİSTEM (ALMAN BAŞBAKANLIK SİSTEMİ) 88
D. AKLİLEŞTİRİLMİŞ PARLAMENTER REJİM 88
V. PARLAMENTER SİSTEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ 91
A. GENEL OLARAK 91
B. TÜRKİYE’DEKİ HÜKÜMET SİSTEMİ VE İSTİKRARSIZLIK 95
C. TBMM’NİN İŞLEVİ: YASAMA VE PARANIN DENETİMİ 97
D. KUVVETLER AYRILIĞI GERÇEKTEN VAR MIDIR? 98
E. KOALİSYONLAR VE İSTİKRAR 99
F. CUMHURBAŞKANI-BAŞBAKAN POLEMİĞİ VE CUMHURBAŞKANININ SORUMSUZLUĞU 102
G. YÜRÜTMENİN GÜÇLÜ OLMASI 103
H. YEREL SORUNLAR VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 105
İ. HÜKÜMET SİSTEMLERİ VE İNSAN HAKLARI 105
J. GÜNEY AMERİKA ÖRNEKLERİ 106
K. TÜRK CUMHURİYETLERİNDE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 109
L. DİSİPLİNLİ PARTİLER VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 109
M. HÜKÜMET SİSTEMLERİ VE YARGI 112
ALTINCI BÖLÜM:
FRANSIZ ANAYASA HUKUKU
I. FRANSA’DA HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GELİŞİMİ 115
II. FRANSIZ ANAYASA HUKUKUNUN AŞAMALARI 116
YEDİNCİ BÖLÜM:
YARI-BAŞKANLIK SİSTEMİ
I. YARI-BAŞKANLIK SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ 119
II. FRANSIZ SİSTEMİNİN PARLAMENTER SİSTEMDEN FARKLI OLAN ÖZELLİKLERİ 121
III. TÜRKİYE-FRANSA KARŞILAŞTIRMASI 122
IV. FRANSA’DA BU SİSTEM NİÇİN KABUL EDİLDİ? 123
V. İNGİLİZ VE FRANSIZ SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 124
VI. TÜRKİYE’DE YARI-BAŞKANLIK TARTIŞMALARI 125
SEKİZİNCİ BÖLÜM:
ABD ANAYASA HUKUKU
I. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ANAYASA HUKUKU 129
A. ABD’NİN KEŞFİ SORUNU 129
B. AMERİKA’DA HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN GELİŞİMİ 137
C. AMERİKAN DEMOKRASİSİ 138
D. ABD ANAYASASI 139
II. ABD YÜKSEK MAHKEMESİ KARARLARINDA
İNSAN HAKLARI 142
A. BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLGİLİ
ABD YÜKSEK MAHKEME KARARLARI 149
B. İFADE HÜRRİYETİ 152
C. FEDERAL YÜKSEK MAHKEME’NİN
SEÇİM DÖNEMİ KARARLARI 154
D. FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN KOMÜNİZM
PROPAGANDASI İLE İLGİLİ KARARLARI 155
E. FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN LAİKLİKLE
İLGİLİ KARARLARI 156
F. FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN YARGI İLE
İLGİLİ KARARLARI 158
G. FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN MÜSTEHCENLİK
İLE İLGİLİ KARARLARI 159
DOKUZUNCU BÖLÜM
BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR?
BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR? 165
ONUNCU BÖLÜM:
ABD-OSMANLI SİSTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
I. BENZERLIKLER 173
II. FARKLAR 176
ONBİRİNCİ BÖLÜM:
ABD VE TÜRKİYE’DE YASAMA
BİRİNCİ AYRIM:
GİRİŞ VE PARLAMENTONUN DOĞUŞU:
I. GİRİŞ 179
II. PARLAMENTONUN DOĞUŞU 181
İKİNCİ AYRIM:
ABD’DE YASAMA
I. ÜNİTER YAPIDA ÇİFT MECLİS 183
II. ABD’DE ÇİFT MECLİS (KONGRE) 184
III. TÜRKİYE, FEDERALİZM, ÇİFT MECLİS 189
ÜÇÜNCÜ AYRIM:
TÜRKİYE’DE YASAMA
I. DİVAN-I HÜMAYUN 190
II. CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASALARI 193
A. YASAMA YETKİSİ GENELDİR, ASLİDİR 193
B. YASAMA YETKİSİ DEVREDİLEMEZ 194
III. MİLLETVEKİLİ 202
IV. YASAMA BAĞIŞIKLIĞI 207
A. YASAMA SORUMSUZLUĞU 208
B. YASAMA DOKUNULMAZLIĞI 209
V. PARLAMENTONUN GÖREV VE YETKİLERİ 211
A. KANUN YAPMAK 211
B. HÜKÜMETİ DENETLEMEK 211
C. BAKANLAR KURULUNA KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇIKARMA YETKİSİ VERMEK 214
D. ÖZEL NİTELİKLİ KANUNLAR (BÜTÇE KANUNU, KESİN HESAP KANUNU, MİLLETLERARASI ANLAŞMALARIN UYGUN BULUNMASI KANUNU) 214
1. BÜTÇE KANUNU 214
2. KESİN HESAP KANUNU 215
3. MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARIN UYGUN BULUNMASI KANUNU 215
E. TBMM’NİN DİĞER GÖREVLERİ 218
ONİKİNCİ BÖLÜM:
ABD VE TÜRKİYE’DE YÜRÜTME
I. YÜRÜTME ORGANININ YAPISI (KURULUŞU) 220
II. YÜRÜTME ORGANININ İŞLEVLERİ (GÖREVLERİ) 222
BİRİNCİ AYRIM:
BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME
BAŞKANLIK SİSTEMİNDE YÜRÜTME 223
İKİNCİ AYRIM:
TÜRKİYE’DE YÜRÜTME
I. CUMHURBAŞKANI 233
II. BAŞBAKAN VE BAKANLAR KURULU 248
III. YÜRÜTMENİN ASLİ VE ÖZERK DÜZENLEME YETKİSİ KURAL OLARAK YOKTUR: 251
IV. YÜRÜTME ORGANININ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERİ 252
A. TÜZÜK 254
B. BAKANLAR KURULUNUN KAİDE-KARARNAMELERİ 254
C. YÖNETMELİK 254
D. ADSIZ İŞLEMLER 255
V. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 255
A. OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ (1982/119, 120, 122) 255
ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
ABD VE TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISI
BİRİNCİ AYRIM:
ABD’NDE YARGI
I. GENEL OLARAK 261
II. FEDERAL YÜKSEK MAHKEME 262
İKİNCİ AYRIM:
TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISI
I. TÜRKİYE’DE ANAYASA YARGISININ
KURULUŞU VE TEŞKİLATI (ÜYELER) 270
A. 1982 ANAYASASI ÖNCESİNDE ANAYASA YARGISI 270
B. 1982 ANAYASASI SONRASINDA ANAYASA YARGISI 271
II. ANAYASA MAHKEMESİNİN ÜSTÜNLÜĞÜ 275
III. TÜRKİYE’DE ANAYASA MAHKEMESİNİN GÖREVLERİ 276
IV. ANAYASA MAHKEMESİNİN KONUSU: DENETİME TABİ NORMLAR 277
V. ANAYASA MAHKEMESİNİN DENETİMİNE TABİ OLMAYAN NORM VE İŞLEMLER 280
A. DENETİMİN KAPSAMI 281
1. ŞEKİL BAKIMINDAN DENETİM 281
2. ESAS BAKIMINDAN DENETİM 281
VI. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARININ NİTELİĞİ 283
VII. ANAYASA MAHKEMESİNİN ÇALIŞMA VE
YARGILAMA USULÜ 286
VIII. ANAYASALLIK BLOKU 287
IX. UYGUNLUK DENETİMİ NASIL YAPILACAKTIR? 291
X. ANAYASA MAHKEMESİNİN YÜRÜTMEYİ
DURDURMA YETKİSİ 294
ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
YENİ ANAYASA VE BAŞKANLIK SİSTEMİ
I. YENİ ANAYASA ÇALIŞMALARI 297
II. ANAYASA YAPIMINDA YÖNTEMLER 301
III. ANAYASA UZLAŞMA KOMİSYONUNUN
DAĞILMA NEDENLERİ 302
IV. SONUÇ 303
ONBEŞİNCİ BÖLÜM:
DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE BAŞKANLIK SİSTEMİNE DOĞRU DEĞİŞİM
I. DEĞİŞİM 306
II. ANAYASAL DEĞİŞİM 309
A. 1987 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 309
B. 1993 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 309
C. 1995 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 310
D. 1999 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 311
E. 2001 ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ 311
F. 2004 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 315
G. 2007 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 316
H. 2010 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ 318
İ. ÖNERİLER 320
KAYNAKLAR 325
KAVRAM DİZİNİ 365