Bu kitapta dünyada ve Türkiye’de grev ertelemelerine değinilmiş ve ulusal ve uluslararası mevzuat bakımından inceleme yapılmıştır. Özellikle Türk toplu iş hukuku açısından ertelemeden yasaklamaya doğru evrilen merhaleli geçiş gözler önüne serilmeye çalışılmıştır. Erteleme kararlarına yönelik yargı süreci; başvuru aşamasından Danıştay kararlarına ve bu kararların hukuki niteliğine kadar olan aşamaları da kapsayacak şekilde ele alınmıştır. Anayasa Mahkemesi süreci ise iptal istemi ve bireysel başvuru yönünden incelenmiştir. Ayrıca kitapta uygulama örneklerinden yola çıkılarak grev ertelemelerinin Türk endüstri ilişkileri sistemine verdiği zararlar ve çözüm önerilerine de yer verilmiştir.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III ÖNSÖZ VII KISALTMALAR IX ŞEKİLLER – TABLOLAR VE GRAFİKLER XIX ÖZET XXI ABSTRACT XXIII GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. KAVRAMSAL OLARAK GREV VE GREV ERTELEMESİ, KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA VE TÜRK HUKUKU’NDA DÜZENLENİŞİ 7 1.1. GREV KAVRAMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, UNSURLARI VE ÖNEMİ 7 1.2. GREV HAKKI KAVRAMI VE GREV REJİMLERİ 9 1.2.1. Grev Hakkı Kavramı 9 1.2.2. Grev Rejimleri (Greve İlişkin Hukuki Sistemler) 10 1.2.2.1. Grev Yasağı Rejimi 11 1.2.2.2. Grev Özgürlüğü Rejimi 12 1.2.2.3. Grev Hakkının Tanınması Rejimi 12 1.3. KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA VE TÜRK HUKUKU’NDA GREV HAKKI 13 1.3.1. Karşılaştırmalı Hukukta Grev Hakkı 13 1.3.2. Türk Hukuku’nda Grev Hakkı 15 1.3.2.1. Anayasalarımızda ve Kanunlarımızda Grev Hakkı 17 1.3.2.1.1. 1961 Anayasası’nda ve 275 Sayılı Kanun’da Grev Hakkı 17 1.3.2.1.2. 1982 Anayasası’nda ve 2822-6356 Sayılı Kanunlarda Grev Hakkı 20 1.4. GREV ERTELEMESİ 27 1.4.1. Karşılaştırmalı Hukukta Hükümetlerin Greve Müdahalesi 28 1.4.1.1. İngiltere’de Hükümetin Greve Müdahalesi 28 1.4.1.2. Fransa’da Hükümetin Greve Müdahalesi 28 1.4.1.3. Almanya’da Hükümetin Greve Müdahalesi 29 1.4.1.4. Japonya’da Hükümetin Greve Müdahalesi 30 1.4.1.5. ABD’de Hükümetin Greve Müdahalesi 31 1.4.2. Türk Hukuku’nda Greve Müdahale 34 1.4.2.1. 275 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’na Göre Greve Müdahale 35 1.4.2.1.1. 275 Sayılı Kanun’a Göre Erteleme Gerekçeleri 39 1.4.2.1.2. 275 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Usulü ve Bu Dönemde Bakanlar Kurulu’nun Görevleri 41 1.4.2.1.2.1. YHK’ndan Görüş İstemek ve Gerektiğinde Erteleme Süresini 60 Gün Daha Uzatmak 41 1.4.2.1.2.2. Uyuşmazlığı Yüksek Uzlaştırma Kurulu’na İntikal Ettirmek 42 1.4.2.1.2.3. Arabuluculuk Faaliyetine Bizzat Girişilmesi 43 1.4.2.1.3. Bakanlar Kurulu’nun Grev Erteleme Yetkisinin Yargısal Denetimi 43 1.4.2.2. 2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu’na Göre Greve Müdahale 44 1.4.2.2.1. 2822 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Gerekçeleri 47 1.4.2.2.2. 2822 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Şartları 48 1.4.2.2.2.1. 2822 Sayılı Kanun’a Göre Grev Ertelemeye Yetkili Organ 48 1.4.2.2.2.2. 2822 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Süresi ve Yürürlük Tarihi 49 1.4.2.3. 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’na Göre Greve Müdahale 49 1.4.2.3.1. 6356 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Sebepleri 53 1.4.2.3.1.1. Genel Sağlık 54 1.4.2.3.1.2. Milli Güvenlik 56 1.4.2.3.2. 6356 Sayılı Kanun’a Göre Grev Erteleme Şartları 60 1.4.2.3.2.1. Kanuni Bir Grev Olması 60 1.4.2.3.2.2. Karar Verilmiş veya Başlanmış Olan Bir Grev Olması 61 1.4.2.4. 275, 2822 ve 6356 Sayılı Kanunların Grev Ertelemesine İlişkin Hükümlerinin Karşılaştırılması 62 1.4.2.4.1. Erteleme Gerekçeleri Bakımından 62 1.4.2.4.2. Erteleme Şartları Bakımından 62 1.4.3. ILO ve AB’nin Grev Hakkına Yönelik Kararları ve Eleştirileri 64 İKİNCİ BÖLÜM 2. GREV ERTELEMELERİNE YÖNELİK YARGI KARARLARI 69 2.1. GREV ERTELEMELERİNE YÖNELİK DANIŞTAY KARARLARI 69 2.1.1. Danıştay Kararlarının Hukuki Niteliği ve Tutarlılığı 71 2.1.1.1. Danıştay Kararlarının Hukuki Niteliği 71 2.1.1.1.1. İptal Davası 72 2.1.1.1.1.1. Grev Kararı Alınmış ve Karşı Tarafa Tebliğ Edilmeden Ertelenmişse 73 2.1.1.1.1.2. Grevin Uygulanma Tarihinin Karşı Tarafa Tebliğ Edilmesinden Sonra Ancak Grevin Uygulanmasına Başlanmasından Önce Bir Erteleme Kararı Alınmışsa 73 2.1.1.1.1.3. Uygulanmasına Başlanmış Grev Ertelenmişse 73 2.1.1.1.2. Yürütmenin Durdurulması Talebi ve Sonuçları 74 2.1.1.1.2.1. Uygulamaya Konulmamış Bir Grevin Ertelenmesi Durumunda Yürütmeyi Durdurma Kararı Verilmesi 75 2.1.1.1.2.2. Uygulanmasına Başlanmış Bir Grevin Ertelenmesi Durumunda Yürütmeyi Durdurma Kararı Verilmesi 75 2.1.1.1.3. Yürütmenin Durdurulmasından Sonra İptal Kararı 75 2.1.1.2. Danıştay Kararlarının Tutarlılığı ve İptal Sürecinin Grev Hakkına Olan Etkisi 76 2.1.2. Grev Erteleme Kararlarının İptali Üzerine İşverenler ve İşveren Örgütlerinin Tutumu 83 2.1.3. Grev Erteleme Kararlarına Karşı İşçi Sendikalarının Tutumu 90 2.1.4. Grev Ertelemelerine Yönelik Anayasa Mahkemesi Kararları 93 2.1.4.1. İptal İstemi ile Açılan Davalar 93 2.1.4.2. Bireysel Başvuru Yoluyla Anayasa Mahkemesi’ne İntikaller 97 2.1.4.2.1. Kristal-İş Sendikası Kararı 98 2.1.4.2.1.1. Bakanlar Kurulu’nun Grev Erteleme Kararı 98 2.1.4.2.1.2. Kristal-İş Sendikası’nın Danıştay’a Başvurusu ve Gerekçeleri 98 Kristal-İş Sendikası’nın Danıştay Başvurusunda Hukuki Dayanak (Kanunilik Bakımından) 98 Anayasal Dayanak 98 Kanuni Dayanak 99 Esas Bakımından 100 2.1.4.2.1.3. Danıştay’da Yürütmenin Durdurulması İstemiyle Dava Açılması ve Danıştay Kararı 101 2.1.4.2.1.4. Kristal-İş Sendikası’nın Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvurusu ve Gerekçeleri 103 Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru 103 Bakanlar Kurulu’nun Erteleme Kararına Karşı Kristal-İş Sendikası’nın Anayasa Mahkemesi’ne Sunduğu Gerekçeler 104 2.1.4.2.1.5. Kristal – İş Sendikası Başvurusuna İlişkin Adalet Bakanlığı Görüşü 106 Adalet Bakanlığı’nın Kabul Edilebilirlik Yönünden Değerlendirmesi 106 Adalet Bakanlığı’nın Esas Yönünden Değerlendirmesi 108 2.1.4.2.1.6. Anayasa Mahkemesi’nin Değerlendirmesi 109 1982 Anayasası’na Göre Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 110 Kanunla Sınırlama 110 Anayasa’nın İlgili Maddesinde Belirtilen Sebeplerle Sınırlama 111 Ölçülülük İlkesine Uygun Sınırlama 111 Temel Hak ve Özgürlüğün Öz’üne Dokunmadan Sınırlama 111 Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Sınırlama 112 Anayasa Mahkemesi’nin Kabul Edilebilirlik Yönünden Değerlendirmesi 112 Etkili Başvuru Yolunun Tespiti 112 Kabul Edilebilirlik Değerlendirmesi 114 Anayasa Mahkemesi’nin Esas Yönünden Değerlendirmesi 115 Müdahalenin Mevcudiyeti 116 Müdahalenin Haklı Bir Nedene Dayanıp Dayanmadığı 117 Anayasa Mahkemesi’nin 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Yönünden Değerlendirmesi 119 2.1.4.2.1.7. Anayasa Mahkemesi’nin Hükmü 119 2.1.4.2.2. Birleşik Metal – İş Kararı 120 2.1.4.2.2.1. Danıştay’ın Yürütmenin Durdurulması İstemine Karşı Vermiş Olduğu Karar 120 2.1.4.2.2.2. Anayasa Mahkemesi’nin Değerlendirmesi 123 Anayasa Mahkemesi’nin Kabul Edilebilirlik Yönünden Değerlendirilmesi 124 Anayasa Mahkemesi’nin Esas Yönünden Değerlendirilmesi 125 Kanunilik 125 Müdahalenin Haklı Bir Nedene Dayanıp Dayanmadığı 125 Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk ve Ölçülülük 126 6216 Sayılı Anayasa Mahkemesi’nin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 50. Maddesi Yönünden 128 2.1.4.2.2.3. Anayasa Mahkemesi’nin Hükmü 129 2.1.4.2.3. Kristal – İş ve Birleşik Metal – İş Grevlerinin Ertelenmesine Yönelik Anayasa Mahkemesi Kararının Değerlendirilmesi ve Önemi 129 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. GREV ERTELEMELERİNİN ANALİZİ VE TÜRK ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİNE ETKİSİ 133 3.1. 275 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREVLERİN NİTELİKSEL VE NİCELİKSEL ANALİZİ 133 3.2. 275 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREV ERTELEMELERİ 136 3.2.1. 275 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Niceliksel Analizi 137 3.2.1.1. Genel Olarak 137 3.2.1.2. 275 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin İşkollarına Göre Dağılımı 139 3.2.1.3. 275 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Hükümetlere Göre Dağılımı, Erteleme Sayısı, Süresi ve Gerekçesi 144 3.2.1.4. 275 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Konfederasyonlara Göre Dağılımı 147 3.2.2. 275 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Niteliksel Analizi 148 3.3. 2822 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREVLERİN NİTELİKSEL VE NİCELİKSEL ANALİZİ 149 3.4. 2822 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREV ERTELEMELERİ 156 3.4.1. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Niceliksel Analizi 156 3.4.1.1. Genel Olarak 156 3.4.1.2. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin İşkollarına Göre Dağılımı 158 3.4.1.3. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerden Etkilenen İşyerleri ve İşletmeler ile İşçi Sayıları 162 3.4.1.4. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Hükümetlere Göre Dağılımı, Erteleme Sayısı ve Gerekçesi 165 3.4.1.5. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Konfederasyonlara Göre Dağılımı 168 3.4.2. 2822 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Niteliksel Analizi 169 3.5. 6356 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREVLERİN ANALİZİ 171 3.6. 6356 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GERÇEKLEŞEN GREV ERTELEMELERİ 173 3.6.1. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Niceliksel Analizi 173 3.6.1.1. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin İşkollarına Göre Dağılımı 174 3.6.1.2. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerden Etkilenen İşyerleri ve İşletmeleriyle İşçi Sayıları 175 3.6.1.3. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Hükümetlere Göre Dağılımı, Erteleme Gerekçesi ve Erteleme Sayısı 177 3.6.1.4. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Ertelenen Grevlerin Konfederasyonlara Göre Dağılımı 179 3.6.2. 6356 Sayılı Kanun Döneminde Gerçekleşen Grevlerin Niteliksel Analizi 180 3.7. ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİNİN AKTÖRÜ OLARAK DEVLET MÜDAHALESİ, GREV ERTELEMELERİNİN TÜRK ENDÜSTRİ İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ 182 3.7.1. Endüstri İlişkilerinin Aktörleri ve Devlet Müdahalesi 182 3.7.1.1. Endüstri İlişkilerine Devlet Müdahalesinin Amaçları 183 3.7.1.2. Endüstri İlişkilerine Devlet Müdahalesinin Şekli 184 3.7.2. Grev Erteleme Süreci ve Türk Endüstri İlişkilerine Etkileri 190 3.7.2.1. Grev Ertelemelerinin Endüstri İlişkilerinin Aktörlerine Etkisi 194 3.7.2.1.1. Grev Ertelemelerinin İşçiler ve İşçi Sendikaları Üzerindeki Etkisi 194 3.7.2.1.2. Grev Ertelemelerinin İşverenler ve İşveren Sendikaları Üzerindeki Etkisi 195 3.7.2.1.3. Grev Ertelemelerinin Devlet Üzerindeki Etkisi 196 3.7.2.1.4. Grev Ertelemelerinin Hukuksal Etkileri 197 3.7.2.1.5. Grev Ertelemelerinin Ekonomik Etkileri 198 SONUÇ 201 KAYNAKÇA 207 EK – 1: 275 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE GECİKTİRİLEN GREVLER 221 EK – 2: 2822 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE ERTELENEN GREVLER 262 EK – 3: 6356 SAYILI KANUN DÖNEMİNDE ERTELENEN GREVLER 266
