Türkiyede İstihdam Politikalarının Etkinliği

Yard. Doç. Dr. Hatice Nur GERMİR

GİRİŞ-1

1. -İSTİHDAM VE İŞSİZLİK KAVRAMLARI-3

1. 1. -İSTİHDAMIN TANIMI-3

1. 2. -İSTİHDAM TÜRLERİ-4

1. 2. 1. -Tam İstihdam-4

1. 2. 2. -Eksik İstihdam-5

1. 2. 3. -Aşırı İstihdam-5

1. 3. -İŞSİZLİK KAVRAMI-5

1. 3. 1. -İşsizlik Türleri-6

1. 3. 1. 1. -Açık İşsizlik-6

1. 3. 1. 2. -Gizli İşsizlik-7

1. 3. 1. 3. -İradi İşsizlik-7

1. 3. 1. 4. -Gayri İradi (Gönülsüz) İşsizlik-7

1. 3. 1. 5. -Strüktürel (Yapısal) İşsizlik-8

1. 3. 1. 6. -Teknolojik İşsizlik-8

1. 3. 1. 7. -Konjonktürel İşsizlik-9

1. 3. 1. 8. -Mevsimlik İşsizlik-9

1. 3. 1. 9. -Arızi (Fonksiyonel) İşsizlik-9

1. 3. 1. 10. -Doğal İşsizlik-10

1. 3. 1. 11. -Sürekli Durgunluk İşsizliği-11

1. 3. 2. -İşsizliğin Ölçülmesi-11

1. 3. 3. -İşsizliğin Maliyeti-13

1. 4. -İKTİSAT KURAMINDA İSTİHDAM TEORİLERİ-16

1. 4. 1. -Teorik İstihdam Teorileri-16

1. 4. 1. 1. -Klasik İstihdam Teorisi-16

1. 4. 1. 1. 1. -Mahreçler Kanunu (Say Kanunu)-17

1. 4. 1. 1. 2. -Klasik Faiz Teorisi(Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi)-18

1. 4. 1. 1. 3. -Ücret Teorisi-18

1. 4. 1. 2. -Marksist Yaklaşımda İstihdam-19

1. 4. 1. 3. -Keynesyen İstihdam Teorisi-20

1. 4. 1. 4. -Monetarist İstihdam Teorisi-21

1. 4. 1. 5. -Arz Yönlü İktisat Teorisi-23

1. 4. 1. 6. -Yeni Klasik Teori (Rasyonel Beklentiler Teorisi)-24

1. 4. 1. 7. -Yapısalcı Yaklaşım-24

1. 4. 1. 7. 1. -Okun Kanunu-25

1. 4. 1. 8. -Post-Keynesyen Teori-26

2. -TÜRKİYE'DE İSTİHDAM VE İŞSİZLİK POLİTİKALARI-27

2. 1. -İSTİHDAM VE İŞSİZLİK POLİTİKALARININ ÖNEMİ-27

2. 2. -MAKRO EKONOMİK POLİTİKALAR-28

2. 2. 1. -Para Politikası-28

2. 2. 2. -Maliye Politikası-30

2. 2. 3. -Gelirler Politikası-32

2. 3. -MİKRO EKONOMİK POLİTİKALAR-35

2. 3. 1. -Pasif İşgücü Piyasası Politikaları-35

2. 3. 1. 1. -İşten Çıkartılanlara Ödenecek Tazminat-36

2. 3. 1. 2. -İşsizlik Sigortası-38

2. 3. 1. 3. -İşsizlik Yardımı-39

2. 3. 2. -Türkiye'de Pasif İşgücü Piyasası Politikaları'nın Uygulanması-39

2. 3. 2. 1. -İşsizlik Sigortası Hizmetleri-40

2. 3. 2. 2. -Ücret Garanti Fonu Ödemeleri-41

2. 3. 2. 3. -Kısa Çalışma Ödemeleri-42

2. 3. 2. 4. -İşsizlik Sigortası Fonunun Mali Durumu-43

2. 3. 2. 4. 1. -İşsizlik Sigortası Fonunun Gelirleri-43

2. 3. 2. 4. 2. -İşsizlik Sigortası Fonunun Giderleri-43

2. 3. 2. 4. 3. -Fon Kaynaklarının Değerlendirilmesi-44

2. 3. 2. 4. 4. -Fonun Toplam Gelir ve Giderleri-44

2. 3. 2. 4. 5. -Fonun Denetimi-47

2. 3. 3. -Aktif İşgücü Piyasası Politikaları-47

2. 3. 3. 1. -İşsizliği Önlemeye Yönelik Tedbirler-51

2. 3. 3. 1. 1. -Mesleki Eğitim Programları-52

2. 3. 3. 1. 2. -Girişimcilere Sağlanan Yardımlar-53

2. 3. 3. 1. 3. -İstihdam Danışmanlığı Hizmetleri-53

2. 3. 3. 1. 4. -Kamunun Yeni İstihdam Alanları Oluşturması-54

2. 3. 3. 1. 5. -İstihdam Arttırıcı Sübvansiyonlar-55

2. 3. 3. 2. -İşsizliği Sınırlamaya Yönelik Tedbirler-56

2. 3. 3. 2. 1. -Haftalık Çalışma Sürelerinin Kısaltılması-56

2. 3. 3. 2. 2. -Esnek Çalışmanın Yaygınlaştırılması-57

2. 3. 3. 2. 3. -İşgücü Hareketliliğinin Arttırılması-57

2. 3. 3. 2. 4. -Erken Emeklilik Uygulamaları-58

2. 3. 4. -Türkiye'de Aktif İşgücü Piyasası Politika Araçlarını Kullanarak İstihdama Katkıda Bulunan Kurum ve Kuruluşlar-58

2. 3. 4. 1. -Türkiye İş Kurumu Tarafından Düzenlenen Kurslar ve İŞKUR'un Yeniden Yapılandırılması-59

2. 3. 4. 2. -Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)-62

2. 3. 4. 3. -Milli Eğitim Bakanlığı-64

2. 3. 4. 4. -T. C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü-65

2. 3. 4. 4. 1. -Kırsal Alanda Sosyal Destek Projesi (KASDEP)-65

2. 3. 4. 4. 2. -Proje Destekleri-66

2. 3. 4. 4. 2. 1. -Geçici İstihdam Proje Destekleri-66

2. 3. 4. 4. 2. 2. -İşbirliğine Yönelik Sosyal Hizmet Proje Destekleri-66

2. 3. 4. 4. 2. 3. -İstihdama Yönelik Beceri Kazandırma Eğitimi Proje Destekleri-67

2. 3. 4. 4. 2. 4. -Gelir Getirici Proje Destekleri-68

2. 3. 4. 4. 3. -Uygulaması Biten Projeler-68

2. 3. 4. 4. 3. 1. -Sertifikalı Tarım İşçileri Projesi (SETİP)-68

2. 3. 4. 4. 3. 2. -İş Destek Projesi-69

2. 3. 4. 4. 3. 3. -Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP)-69

2. 3. 4. 4. 3. 4. -SRAP Yerel Girişimler Bileşeni Kapsamındaki Proje Destekleri-70

2. 3. 4. 5. -Kültür ve Turizm Bakanlığı-70

2. 3. 4. 6. -Belediyeler-72

2. 3. 4. 7. -Özel İstihdam Büroları-72

2. 3. 4. 7. 1. -Özel İstihdam Büroları'nın Tanımı-73

2. 3. 4. 7. 2. -Özel İstihdam Büroları'nı İlgilendiren Yasal Mevzuat-73

2. 3. 4. 7. 3. -Özel İstihdam Bürosu Açma ve Çalışma Koşulları-74

2. 3. 4. 7. 4. -Özel İstihdam Bürolarının Faaliyet Alanı-75

2. 3. 4. 7. 5. -AB'de Özel İstihdam Büroları-82

2. 3. 5. -Aktif İşgücü Piyasası Politikası Araçlarına Yapılan Harcamalar-92

2. 3. 5. 1. -Türkiye'de Yapılan Harcamalar-92

2. 3. 5. 2. -AB ve OECD Ülkelerinde AİPP Harcamaları-95

3. -TÜRKİYE'DE UYGULANAN İSTİHDAM POLİTİKALARI-97

3. 1. -CUMHURİYET DÖNEMİNDE UYGULANAN İSTİHDAM POLİTİKALARI (1923-1933)-97

3. 2. -DEVLET MÜDAHALESİ DÖNEMİ-100

3. 3. -PLANLI DÖNEM (1946-1960)-103

3. 4. -PLANLI KALKINMA DÖNEMİ (1960-2005)-104

4. -TÜRKİYE'DE İŞGÜCÜ PİYASASININ GELİŞİMİ VE İŞSİZLİĞİN BOYUTLARI-151

4. 1. -TÜRKİYE'DE İSTİHDAMIN YAPISI VE GELİŞMELER-151

4. 1. 1. -Türkiye'de Nüfus ve İşgücü Emek Arzı-152

4. 1. 2. -İstihdam Düzeyi ve Ekonomik Büyüme Arası İlişkinin İrdelenmesi-154

4. 1. 3. -Türkiye' de İşgücü Piyasası'nın Genel Durumu-157

4. 1. 3. 1. -İşgücü Piyasası'nın Genel Görüntüsü-159

4. 1. 3. 2. -Türkiye'de Ekonomik Faaliyete Göre İstihdamın Gelişimi-160

4. 1. 3. 3. -OECD Üyesi Ülkelerde İşgücü Piyasasının Görüntüsü-161

4. 1. 3. 4. -Türkiye'de Nüfusun İşgücüne Katılım Durumu-163

4. 1. 3. 4. 1. -Türkiye'de Kadınların İşgücüne Katılımı-164

4. 1. 3. 4. 1. 1. -Eğitim Durumuna Göre Türkiye'deki Kadın İşgücünün Bazı Ülkelerle Karşılaştırılması-164

4. 1. 4. -Türkiye'de İstihdamın Bölgesel Dağılımı-166

4. 1. 5. -Türkiye'de Kayıt Dışı İstihdam-169

4. 2. -TÜRKİYE'DE İŞSİZLİĞİN GENEL DURUMU-175

4. 2. 1. -Türkiye'de İşsizliğin Yapısal Görüntüsü-175

4. 2. 2. -Dünyada İşsizlik Durumu-181

4. 2. 3. -Türkiye'de İşsizliğin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı-183

4. 2. 4. -Türkiye'de İş Arama Süresine Göre İşsizlerin Durumu-185

4. 2. 5. -Türkiye'de Genç İşsizlerin Durumu-186

4. 2. 6. -Türkiye'de İşsizliğin Bölgesel Dağılımı-188

GENEL DEĞERLENME-189

KAYNAKÇA-193

EKLER-207

TABLOLAR

Tablo. 1: -Ücret Garanti Fonu Ödemeleri (2005-2011) (Bin TL)-42

Tablo. 2: -Kısa Çalışma Süreleri (Bin TL)-43

Tablo. 3: -İşsizlik Sigortası Fonunun Gelir-Gider Tablosu (Bin TL)-45

Tablo. 4: -Fon Portföyünün Getirisi-46

Tablo. 5: -Yeni Girişimci Desteği Destek Unsurları-63

Tablo. 6: -İş Geliştirme Merkezi Desteği Destek Unsurları-64

Tablo. 7: -2003-2008 (Kasım) Dönemi Geçici İstihdam Proje Destekleri-66

Tablo. 8: -2003-2008 (Kasım) Dönemi İşbirliğine Yönelik Sosyal Hizmet Proje Destekleri-67

Tablo. 9: -2003-2008 (Kasım) Dönemi İstihdam Eğitimi Proje Destekleri-67

Tablo. 10: -2003-2008 (Kasım) Dönemi Gelir Getirici Küçük Ölçekli Proje Destekleri-68

Tablo. 11: -İllere Göre Özel İstihdam Bürolarının Dağılımı-78

Tablo. 12: -Büro Çalışan Sayıları (Günlük Tam-Zamanlı Çalışan Dengi x 1, 000)-85

Tablo. 13: -AİPP Harcamaları (GSYİH'nın %'si olarak)-96

Tablo. 14: -1923-1933 Yılları Arasında Sektörlere Göre İstihdam Dağılımı (Bin Kişi)-99

Tablo. 15: -1930-1945 Yılları Arasında Sektörlere Göre İstihdam Dağılımı (Bin Kişi)-102

Tablo. 16: -Çalışan Nüfusun Ana Sektörlere Bölünümü (1962-1977)(milyon)-105

Tablo. 17: -Çalışan Nüfusun Ana Sektörlerde Yüzde Dağılımı (%)-106

Tablo. 18: -Sanayide Çalışan Nüfusun Alt Sektörlere Göre Bölünümü (1962-1977) (Bin)-106

Tablo. 19: -İstihdamda Gelişmeler (1962-1972) (a)-108

Tablo. 20: -Nüfusun Üç Ana Yaş Grubu Arasında Bölünüşü (1965 - 1975) (%)-109

Tablo. 21: -İşgücü Piyasasında Gelişmeler (1979-1983) (1984-1989) (K + E) (Bin Kişi)-114

Tablo. 22: -Türkiye'de Sektörel İstihdam (1979 - 1989) (K + E) (Milyon Kişi)-115

Tablo. 23: -Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Hedeflenen-Gerçekleşen İstihdam Durumu (Milyon Kişi)-116

Tablo. 24: -Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Döneminde Hedeflenen ve Gerçekleşen İstihdam Durumu (Bin Kişi)-118

Tablo. 25: -Yurtiçi İşgücü Piyasasında Gelişmeler (15 Yaş Üstü) (Bin Kişi)-120

Tablo. 26: -Yurtiçi İşgücü Piyasasında Gelişmeler. 1 (15+Yaş) (Bin Kişi)-123

Tablo. 27: -Yurtiçi İşgücü Piyasasında Gelişmeler. 2 (15+Yaş) (Bin Kişi)-124

Tablo. 28: -Yurtiçi İşgücü Piyasasında Gelişmeler (1995-2005) (15+Yaş, Bin Kişi)-127

Tablo. 29: -Yurtiçi İstihdam Göstergeleri (2000 -2005)-131

Tablo. 30: -2004 Yılı Bazı Ülkeler Karşılaştırmalı İşgücü Verimliliği Göstergeleri-133

Tablo. 31: -İş Ortamına İlişkin Göstergelerde Türkiye OECD Karşılaştırması(2005)-134

Tablo. 32: -Hizmetler Sektörüne İlişkin Göstergeler (1)-136

Tablo. 33: -İstihdama İlişkin Göstergeler (2000-2005) (Yüzde)-137

Tablo. 34: -İstihdam Göstergeleri (2006-2013 Projeksiyonu) (Yüzde)-140

Tablo. 35: -İşgücü Piyasasında Gelişmeler (2006-2007) (15Yaş+, Bin Kişi)-141

Tablo. 36: -İşgücü Piyasasında Gelişmeler (2006-2010)-142

Tablo. 37: -Temel İstihdam ve İşgücü Göstergeleri (2003-2006)-142

Tablo. 38: -2006 Yılında İşgücünün Eğitim Düzeyi-143

Tablo. 39: -2006 Yılı Bazı Ülkeler Karşılaştırmalı İşgücü Verimliliği Göstergeleri-144

Tablo. 40: -Yıllar İtibariyle Nüfus Artış Oranı (1990-2010)-153

Tablo. 41: -Nüfusun Kentsel - Kırsal Dağılımı (1955-2010) (%)-154

Tablo. 42: -Türkiye'de Çalışma Çağı Nüfusu İçinde İstihdam Rakamları (1980-2010)-155

Tablo. 43: -GSYİH'da Meydana Gelen Gelişmeler (1999-2010) (%)-157

Tablo. 44: -Türkiye'de İşgücü Piyasasındaki Temel Göstergeler (Bin)-159

Tablo. 45: -Türkiye'de İstihdamın Sektörel Dağılımı (15 Yaş +) (Bin Kişi)-161

Tablo. 46: -OECD Üyesi Ülkelerin Ekonomik Faaliyetine Göre İstihdamın Dağılımı (2008-2009) (%)-162

Tablo. 47: -Türkiye'de İşgücüne Katılım Oranları (1990-2010) (Kentsel-Kırsal) (K+E) (%)-163

Tablo. 48: -Eğitim Düzeyine Göre 15-64 Yaş Arası Çalışabilir Kadın Nüfusu (Bin Kişi) (2009)-165

Tablo. 49: -Eğitim Durumuna Göre İşgücüne Katılım Oranı Farklarının Ayrıştırılması-165

Tablo. 50: -Kadın İşgücüne Katılım Oranı Farklarının Ayrıştırılması-166

Tablo. 51: -2010 Yılı İl Düzeyinde Temel İşgücü Göstergeleri-168

Tablo. 52: -Türkiye'de Kayıtdışı İstihdam Oranları (1988-2009)-171

Tablo. 53: -Esas İşlerinden Dolayı SGK'a Kayıtlı Olmayanlar-173

Tablo. 54: -İşsizlik Oranlarının Dağılımı (1988-2009)-178

Tablo. 55: -Dünya'da İşsizlik Oranları-182

Tablo. 56: -Türkiye'de Eğitim Durumuna Göre İşsizler (1988-2009) (%)-183

Tablo. 57: -İş Arama Süresine Göre İşsizler (2000-2009) (Bin Kişi)-185

Tablo. 58: -15-24 Yaş Grubu Nüfusun İşgücü Göstergeleri (1988-2009)-187

GRAFİKLER

Grafik. 1: -İşsizlik Sigortası Ödemeleri (Eylül 2009-Eylül 2011)-41

Grafik. 2: -Fon Portföyünün Yatırım Araçları İtibariyle Dağılımı-46

Grafik. 3: -ÜFE, Döviz Sepeti ve İşsizlik Sigortası Fonu Getirisi-47

Grafik. 4: -Şirketler İki Ana Nedenden Dolayı Dönemsel Çalışmaya İhtiyaç Duyar: Yoğun Dönemler ve Esneklik-86

Grafik. 5: -Farklı İK Servisleri için Ülkelerin Değişik Seviyelerdeki Değişimi-87

Grafik. 6: -Japonya'daki Kontrolün Kaldırılması ile Firmaların Dönemsel İşçi Bulma Bürolarına da Başvuruları Artmıştır-88

Grafik. 7: -Özel İstihdam Ajansları Hayat Tarzı Seçimleri ve İş İle İlgili Çözümler Sunar-89

Grafik. 8: -Avrupa Ülkelerinde İşgücü-119

Grafik. 9: -Mevsimsel Etkilerden Arındırılmış İşsizlik Oranları-181

Grafik. 10: -Türkiye'de İşsizlik Haritası-188

ŞEKİLLER

Şekil. 1: -Özel İstihdam Sektörünün Kamu Maliyesine Katkıları-88

Şekil. 2: -Özel İstihdam Sektörü Adil Olmayan Tüzük-Kısıtlamalar İle Karşı Karşıyadır. -90

Şekil. 3: -Dönemsel Çalışmanın Bazı Sektörlerde Yasaklanması Kaldırılsın-91

Şekil. 4: -Özel İstihdam Ajanslarının İK Hizmeti Vermesinin Önü Açılmalıdır. -91