Türkiye'de Kitle İletişim Özgürlüğü

Türk Yargı Kararları Çerçevesinde

TÜRKİYE'DE KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ



Ömer GEDİK



- Kitle İletişim Özgürlüğünün Genel Teorisi Ve Karşılaştırmalı Hukuktaki Görünümü

- 1982 Anayasasında Kitle İletişim Özgürlüğü

- Yargı Kararlarında Kitle İletişim Özgürlüğü

- Kitle İletişim Özgürlüğü Hakkında Bazı Yargı Kararlarından Örnekler



İÇİNDEKİLER



Birinci Bölüm

KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN

GENEL TEORİSİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ GÖRÜNÜMÜ



I. TEMEL KAVRAMLAR VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI 23



A. İletişim ve Kitle İletişim Kavramları 23

1. İletişim Kavramı 23

2. Kitle İletişim Kavramı 24

B. Kitle İletişim Kavramının Benzer Kavramlardan Farkları 26

1. Bireysel İletişim Kavramından Farkları 26

2. Sosyolojik Anlamda İletişim Kavramından Farkları 27

3. Medya ve Kitle İletişim İlişkisi: Benzerlikler ve Farklılıklar 28

C. Kitle İletişim Araçları 29

1. Görsel Kitle İletişim Araçları 29

2. İşitsel Kitle İletişim Araçları 31

3. Görsel - İşitsel Kitle İletişim Araçları 32



II. KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN TEORİK ÇERÇEVESİ 33



A. Kitle İletişim Özgürlüğünün Tanımı ve Kapsamı 33

1. Kitle İletişim Özgürlüğünün Tanımı 33

2. Kitle İletişim Özgürlüğünün Kapsamı 34

a. Genel Olarak 34

b. Kitle İletişim Özgürlüğünün Yeni Boyutu “İnternet Özgürlüğü” 36

B. Kitle İletişim Özgürlüğünün Düşünce ve Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü İle İlişkisi 37

1. Genel Olarak 37

2. Düşünce ve Düşünceyi Açıklama Özgürlüğünün Bir Kullanım Şekli Olarak Kitle İletişim Özgürlüğü 39

C. Kitle İletişim Özgürlüğünün Unsurları 40

1. Genel Olarak 40

2. Haber, Kanı, Bilgi ve Düşüncelere Serbestçe Ulaşabilme Hakkı 40

3. Haber, Kanı, Bilgi ve Düşünceleri Serbestçe Yorumlama ve Eleştirme Hakkı 41

4. Haber, Kanı, Bilgi ve Düşünceleri Serbestçe Yayınlama Hakkı 43



III. KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN SİYASİ REJİMLERDEKİ GÖRÜNÜMÜ 45



A. Mutlakıyetçi Rejimlerde Kitle İletişim Özgürlüğü 46

C. Komünist Rejimlerde Kitle İletişim Özgürlüğü 48

D. Liberal Rejimlerde Kitle İletişim Özgürlüğü 51

A. Amerika Birleşik Devletleri 51

1. Basın Özgürlüğü 51

2. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 53

3. İnternet Özgürlüğü 55

B. İngiltere 56

1. Basın Özgürlüğü 56

2. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 57

3. İnternet Özgürlüğü 58

C. Fransa 59

1. Basın Özgürlüğü 59

2. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 61

3. İnternet Özgürlüğü 64

D. Almanya 66

1. Basın Özgürlüğü 66

2. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 69

3. İnternet Özgürlüğü 71



İkinci Bölüm

1982 ANAYASASI’NDA KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ



I. 1982 ANAYASASI’NA KADAR KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜNÜN GELİŞİM SÜRECİ 73



A. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Kitle İletişim Özgürlüğü 73

1. Tanzimat’a Kadarki Dönem 76

a. Basın Hareketleri 76

b. Hukukî Çerçeve 77

B. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşundan 1982’ye Kadar Kitle İletişim Özgürlüğü 79

1. 1921 ve 1924 Anayasaları Dönemi 79

2. 1961 Anayasası Dönemi 81



II. 1982 ANAYASASINDAKİ DURUM 85



A. 1982 Anayasasındaki Kitle İletişim Özgürlüğü İle İlgili Hükümler 85

1. İletişim Özgürlüğü 85

2. Düşünce ve Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü 86

3. Kitle İletişim Özgürlüğünün Kapsamı 88

a. Basın Özgürlüğü 88

aa. Sansür Yasağı 88

bb. Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı 89

cc. Basın Araçlarının Korunması ve Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı 90

dd. Düzeltme ve Cevap Hakkı 90

b. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 90

aa. Genel Olarak 90

bb. Özel Radyo-Televizyon Kurma Hakkı 91

aaa. Radyo-Televizyon’da Fiili Uygulama Dönemi 91

bbb. Özel Radyo-Televizyonların Kuruluşu 92

B. Kitle İletişim Özgürlüğünün Sınırları 93

1. Genel Olarak 93

2. Kitle İletişim Özgürlüğünün Nesnel Sınırları 94

3. Kitle İletişim Özgürlüğünün Anayasal Sınırları 96

a. Sınırlama Nedenleri 96

b. Kitle İletişim Özgürlüğünün Sınırlandırılabilmesinin Şartları 99

aa. Kitle İletişim Özgürlüğü Ancak Kanunla Sınırlandırılabilir 99

bb. Kitle İletişim Özgürlüğüne İlişkin Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır 101

cc. Kitle İletişim Özgürlüğüne İlişkin Sınırlama Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olmalıdır 104

bbb. Demokratik Toplum Düzeni Kavramında Esas Alınacak Demokrasi Anlayışı 104

dd. Kitle İletişim Özgürlüğüne İlişkin Sınırlama Laik Cumhuriyetin Gereklerine Uygun Olmalıdır 107

ee. Kitle İletişim Özgürlüğüne İlişkin Sınırlama Ölçülülük İlkesine Uygun Olmalıdır 109

ff. Kitle İletişim Özgürlüğüne İlişkin Sınırlama Hakkın Özüne Dokunmamalıdır 112

1. Genel Olarak 112

2. Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun 113

3. Basın Kanunu 115

4. Türk Ceza Kanunu 117

5. Ceza Muhakemesi Kanunu 123

6. Askeri Ceza Kanunu 125

7. Sıkıyönetim Kanunu 126

8. Olağanüstü Hal Kanunu 126

9. Terörle Mücadele Kanunu 127

10. İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun 129

D. Kitle İletişim Özgürlüğünden Tekelleşmeye 133

1. Kavram Olarak Tekelleşme ve Kitle İletişim Araçlarının Tekelleşmesi 133

2. Türk Hukuku’nda Tekelleşme Yasağı 135

a. Basında Tekelleşme 135

b. Görsel ve İşitsel Kitle İletişiminde Tekelleşme Yasağı 136



Üçüncü Bölüm

YARGI KARARLARINDA KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ



I. YARGI KARARLARINDA KİTLE İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ 139



A. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kitle İletişim Özgürlüğü 139

1. Basın Özgürlüğü 139

a. Basın Özgürlüğünün Kapsamı 139

b. Basın Özgürlüğünün Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü İle İlişkisi 139

c. Basın Özgürlüğünün Gerçekleşme Şartları 140

aa. Sansür Yasağı 140

bb. Sektöre Girişin Kolaylaştırılması ve Rekabet Ortamının Oluşturulması 140

d. Basın Özgürlüğünün Unsurları 141

e. Basın Özgürlüğünün Sınırı 145

a. Radyo- Televizyon Özgürlüğünün Önemi 145

b. Radyo-Televizyon Özgürlüğünün Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü İle İlişkisi 145

c. Radyo-Televizyon Özgürlüğünün Sınırları 145

d. Tekelleşmenin Önlenmesi 147

B. Danıştay Kararlarında Kitle İletişim Özgürlüğü 147

1. Basın Özgürlüğü 147

2. Radyo-Televizyon Özgürlüğü 148

C. Yargıtay Kararlarında Kitle İletişim Özgürlüğü 150

1. Genel Olarak 150

2. Basının Görevleri 152

a. Kamu Gücünün Denetimi 152

b. Kamuyu Aydınlatma 153

3. Basın Özgürlüğünün Amacı 154

4. Basın Özgürlüğünün Sınırları 155

a. Genel Olarak 155

b. Öze İlişkin Koşullar 156

aa. Haberin Gerçek Olması Zorunluluğu 156

bb. Haberin Güncel Olması Zorunluluğu 160

cc. Kamu Yararı ve Toplumsal İlgi 162

c. Biçime İlişkin Şart "Konu İle İfade Arasında Düşünsel Bağlılık” 165

Sonuç 169



Kitle İletişim Özgürlüğü Hakkında

Bazı Yargı Kararlarından Örnekler



I. ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI 175

II. DANIŞTAY KARARLARI 204

III. YARGITAY KARARLARI 221

Kaynakça 24 7

Dizin 261