Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt
ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN FİİLİNİ TAAHHÜT
Sevgi KAYAK
"Bu Çalışmanın Esasını İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Programı Bünyesinde Hazırladığım “Hukuki Gelişimi Açısından Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt” Başlıklı Doktora Tezi Oluşturmaktadır. Tez Çalışması Prof. Dr. Hüseyin Hatemi, Prof. Dr. Hasan Erman, Prof. Dr. Cevdet Yavuz, Prof. Dr. Aydın Gülan Ve Doç. Dr. Halil Akkanat’tan Oluşan Jüri Önünde 18 Kasım 2009 Tarihinde Savunulmuş Ve Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. Söz Konusu Tez, Gelen Öneriler Doğrultusunda Yapılan Birkaç Küçük Değişiklik Dışında Jüriye Sunulduğu İlk Haline Sadık Kalınarak Kitaplaştırılmıştır.
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Kanuni Düzenlemelerde Kendisine Çok Az Bir Pay Edinmiş Olmakla Birlikte Başta Ticaret Alanı Olmak Üzere Günümüz Hukuki İlişkilerinin Vazgeçilmez Bir Öğesi Durumundadır. İlginç Olan, Taşıdığı Sözcükler İtibariyle Hiçbir Hukuki Anlam İfade Etmemesine Rağmen Böyle Bir Kurumdan Günümüz İş Dünyasının Temelinde Yatan Teminat İlişkilerine Ulaşılıyor Olmasıdır. Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Bizim İçin Başlangıçta Bu Özellikleri Bilinerek Seçilmiş Bir Konu Değildi. Bu Sebeple Kurumun Genel Yapısı Ve Karakteri Hakkındaki Fikirler Ancak Çalışma İlerledikten Sonra Edinilebilmiştir. Pek Çok Yönden Tartışmalı Olması Ve Başka Disiplinleri De İlgilendirmesi Bazı Belirsizlikleri Ve Zorlukları Gündeme Getirse De Bu Basit İfadenin Arkasında Garanti Kurumu Gibi Hukukun En Temel Alanlarından Birinin Gizli Olması Ve Neredeyse İnsanlık Tarihi İle Yaşıt Bir Geçmişinin Bulunması Kurumu İlginç Hale Getirmiş Ve Çalışmamızda Bu Yönlere Ağırlık Verilmesini Sağlamıştır.
Zaman Zaman Zorlu Geçen Tez Çalışmalarım Sırasında Bana En Büyük Desteği Veren Kişi Prof. Dr. Hüseyin Hatemi Hocam Olmuştur. Tez Danışmanlığımı Üstlendiği İlk Günden Beri Akademik, Bilimsel Ve Manevi Hiçbir Yardımdan Kaçınmayan Sevgili Hocam Tüm Öğrencilerine Gösterdiği Baba Şefkatini Benden De Esirgememiştir. Çalışmam Boyunca Anlayamadığım Ve Çözümsüzlüğe Düştüğüm Pek Çok Konuda Bana Daima Yol Gösteren, Ulaşamadığım Birçok Kaynağı Temin Eden Hocamın Tezimin Ortaya Çıkmasındaki İlgi Ve Emeğini Asla Unutamam. Öğrencisi Olmakla Gururlandığım, Danışmanlığında Çalışmaktan Şeref Duyduğum, Adaletli Ve Merhametli Hatemi Hocam’a Tüm Bu Emekleri İçin Ne Denli Az Olduğunu Bilsem De Yürekten Teşekkür Ederim.
Tez Çalışmamda Yer Verdiğim Ve Konunun Özelliği Gereği Tarihsel Köklerle Olan Bağlantıların İncelenmesi Özellikle İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Sevgili Prof. Dr. Bedia Demiriş Hocam Sayesinde Mümkün Olabilmiştir. Yaklaşık İki Yıl Boyunca Kendisinden Aldığım Latince Dersleri İle Bu Alandaki Bilgi Birikimimin Oluşmasında Büyük Emeği Bulunan Ve Tez Çalışmalarımda Da Aynı Yardım Ve Destekten Beni Mahrum Bırakmayan Sevgili Bedia Hocam’a Teşekkürü Bir Borç Bilirim.
Doktora Yeterlik Aşamasından Başlayarak Tüm Tez Çalışmalarım Boyunca Bana İnanıp Bilimsel Ve Akademik Hiçbir Yardımdan Kaçınmayan, Tez Çalışmalarımla Yakından İlgilenerek Ulaştığım Sonuçları Tek Tek Değerlendirip Bana Yol Gösteren, İlgi Ve Desteğini Asla Esirgemeyen Değerli Hocam Prof. Dr. Hasan Erman’a Benim İçin Çok Önemli Olan Bu Katkılarından Dolayı Teşekkür Ederim.
Akademik Hayatımın İlk Gününden İtibaren Bilimsel Ve Manevi Her Türlü Yardım Ve Desteğini Gördüğüm Bir İsme De Burada Yer Vermeden Geçemeyeceğim. Gerek Tez Çalışmalarımda Özellikle Metodolojik Açıdan Katkılarını Gördüğüm Gerek Geçici Bir Süre İçin De Olsa Kendisini Asiste Etme Şerefine Eriştiğim Ve Bu Süreç İçinde Gerçek Bir “Hoca” İle Çalıştığım Duygusunu Tattığım, Hayat Boyu Örnek Alacağımı Bildiğim Bu İsme Bilmem Ki Bir Teşekkür Yeterli Olacak Mıdır? Sevgisiyle Isındığım, Sağduyusuyla Güçlendiğim, Desteğiyle Değerlendiğim Ve En Önemlisi, Adaletiyle Aklandığım, “Bittim” Dediğim Anda Beni Dirilten, Kalbimde Her Zaman Ayrı Bir Yere Sahip Olacak Olan Sevgili Prof. Dr. Yasemin Işıktaç Hocam’a Bana Olan İnancından Ve Güveninden Dolayı Minnettar Olduğumu En Azından Belirtmek İsterim.
Doktora Tez Aşamasından İtibaren Akademik Camiadaki Desteklerini Her Zaman Hissettiğim Değerli Hocalarım Doç. Dr. Zehra Şeker Öğüz Ve Prof. Dr. Tufan Öğüz’e, Emeğe Değer Veren Ve Başarıyı Ödüllendiren Sevgili Hocam Doç. Dr. Pervin Somer’e, Araştırma Görevlisi Olarak Akademik Ortama Katılmamı Sağlayan Ve Bana Bu Mesleği Sevdiren Sevgili Hocam Yrd. Doç. Dr. Serpil Altop’a Da Bu Vesile İle Teşekkür Etmek İsterim. Tez Savunmama Jüri Üyesi Olarak Katılma Nezaketini Gösteren Ve Çok Değerli Katkı Ve Önerilerini Benden Esirgemeyerek Tezimle İlgili Övgüleriyle De Beni Onore Eden Hocalarım Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a, Prof. Dr. Aydın Gülan’a Ve Doç. Dr. Halil Akkanat’a Da Ayrıca Teşekkür Ederim.
Tez Çalışmalarım Boyunca Ellerinden Gelen Hiçbir Yardımı Esirgemeyerek, Özellikle Çalışmalarımın Yoğunlaştığı Dönemlerde Verdikleri Özverili Destekle Yükümü Hafifleten Değerli Çalışma Arkadaşlarım Araş. Gör. Sercan Gürler, Araş. Gör. Halit Uyanık, Araş. Gör. Süleyman Ceyhan’a Ve Başarılı Olacağıma Olan İnanç Ve Umutlarını Sıkça Dile Getirerek Beni Yüreklendiren Araş. Gör. Dr. Burcu Kalkan Oğuztürk İle Burada İsmini Anamadığım Tüm Sevgili Arkadaşlarıma Da Yürekten Teşekkürler… " (Önsözden).
İçindekiler
Birinci Bölüm
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Anlamı
Genel Olarak 7
Kavram 23
Genel Olarak 23
Porte-Fort Kavramı 31
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Hukuki Niteliği 40
Genel Olarak 40
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Hukuki Niteliği
İle İlgili Görüşler 41
Kefalet Sözleşmesi Görüşü 41
Garanti Sözleşmesi Görüşü 43
Genel Hüküm Görüşü 51
Kefalet Benzeri Garanti Sözleşmesi Görüşü 53
Kefalet Benzeri Garanti Sözleşmesinin Ana Hatları 53
Kefalet Benzeri Garanti Sözleşmesi Görüşünün Hukuki
Dayanağı 63
İkinci Bölüm
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Kurumunun Hukuk
Tarihi Açısından Doğum Süreci
Roma Hukuku Öncesi Dönemde Üçüncü Kişinin Fiilini
Taahhüt İşlevine Sahip Olan Kurumlar 71
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Roma Hukukundaki
Kökleri Ve Gelişimi 75
Klasik Hukuk Dönemi 75
Genel Olarak 75
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Hükümsüzlüğü Esası 75
Hükümsüzlük Esasını Doğuran Neden:
Katı Şekilcilik Anlayışı 80
Genel Olarak 80
Stipulatio’nun Şekil Şartı 83
Katı Şekilcilik Anlayışının Üçüncü Kişinin Fiilini
Taahhütler Üzerindeki Etkisi 88
Hükümsüzlük Esasının Iustinianus Hukukundaki Dönüşümü 95
Ortak Hukuk Döneminde Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün
Gelişimi 99
Ortak Hukuk Döneminde Genel Hukuki Yapı 99
Ortak Hukuk Öncesi Dönemden Gelen Üçüncü Kişinin
Fiilini Taahhüt İle İlgili Uygulamaların Yansıması 104
Örf Ve Adet Hukukunda Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt
Anlaşmaları 107
Pothier’nin Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Doktrini 111
Kıta Avrupası Hukukunda Kanunlaştırma Döneminde
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Düzenlemeleri 120
Fransız Medeni Kanununda Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt
Düzenlemesi 120
Kanunun Hazırlık Çalışmaları 120
Kanunun Yürürlüğe Girmesinden Sonra Üçüncü Kişinin
Fiilini Taahhüt İle İlgili Tartışmalar 123
Pandekt Hukuku Çalışmalarında Üçüncü Kişinin Fiilini
Taahhüdün Durumu 131
1881 Ve Revizyon Sonrası İsviçre Borçlar Kanunundaki
Düzenleme 137
Üçüncü Bölüm
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Unsurları,
Benzer Hukuki İlişkilerden Ayrılması Ve
Geçerlik Şartları
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Unsurları 141
Genel Olarak 141
Borçlanma İradesi (Animus Obligandi) 144
Riziko 147
Riziko Kavramı 147
Rizikonun Kanuni Şart Oluşu 155
Rizikonun Üçüncü Kişinin Fiiline Bağlanmış Olması 157
Genel Olarak 157
Rizikonun Unsurları 158
Üçüncü Kişi 158
Fiil 162
Bağımsızlık 167
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Benzer Hukuki İlişkilerden
Ayırt Edilmesi 174
Kefalet Sözleşmesinden Ayırt Edilmesi 174
Genel Olarak 174
Ayrımın Pratik Önemi 175
Ayrımda Başvurulan Ölçütler 179
Genel Olarak 179
Teminat Taahhüdünün Genel Yorum İlkeleri Işığında
Ele Alınması 180
Ayrımda Kullanılan Temel Ölçütler 183
Aslilik-Ferilik 183
Temel Borç İlişkisine Atıf 188
Defi Ve İtirazlardan Feragat 192
İlk Talepte Kayıtsız Şartsız Ödeme Kaydı 194
Çıkar Ölçütü 198
Kişiye Yönelik İlgi Ölçütü 200
Aynen İfa-Tazminat Ödeme Yükümlülüğü 202
Şekil Şartı 203
Ayrımda Kullanılan Yan Ölçütler 207
Şüphe Halinde Kefalet Karinesi 208
Müteselsil Borç İlişkisinden Ayırt Edilmesi 209
Birlikte Borç Üstlenmeden Ayırt Edilmesi 211
Cezai Şarttan Ayırt Edilmesi 213
Kredi Vekaletinden Ayırt Edilmesi 215
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Sözleşmesinin Geçerlik Şartları 217
Ehliyet 217
Sözleşme Konusunun Emredici Hukuk Kurallarına, Kamu
Düzenine, Genel Ahlaka Ve Kişilik Haklarına Aykırı
Olmaması 219
Sözleşme Konusunun İmkansız Olmaması 223
Dördüncü Bölüm
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Hükümleri,
Sona Ermesi Ve Zamanaşımı
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Hükümleri 227
Taraflar Arasındaki İlişkiler 227
Taahhüt Eden İle Alacaklı Arasındaki İlişkiler 227
Taahhüt Eden İle Üçüncü Kişi Arasındaki İlişkiler 239
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Başlıca Uygulama Alanı:
Banka Teminat Mektupları 240
Zararı Giderme Borcu 246
Zararı Giderme Borcunun Doğumu 246
Zararı Giderme Borcunun Kapsamı 251
Rücu Sorunu 256
Genel Olarak 256
Rücu Hakkının Kanuni Dayanağı İle İlgili Görüşler 261
Kanuni Halefiyet Görüşü 261
Alacağın Temliki Görüşü 262
Vekaletsiz İş Görme Görüşü 263
Sebepsiz Zenginleşme Görüşü 266
Eksik Teselsül Görüşü 267
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüdün Sona Ermesi 269
Rizikonun Gerçekleşmemesi Nedeniyle Sona Erme 269
Riziko Bekleme Süresi Kararlaştırılmış Olan
Üçüncü Kişinin Fiilini Taahhüt Sözleşmesinde
Sona Erme 269
Riziko Bekleme Süresi Öngörülmemiş Olan Üçüncü
Kişinin Fiilini Taahhüt Sözleşmelerinde Sona Erme 271
Rizikonun Gerçekleşmesinden Sonra Üçüncü Kişinin Fiilini
Taahhüdün Sona Ermesi 273
Diğer Sona Erme Sebepleri 273
Zamanaşımı 274
Genel Zamanaşımı Süresi 274
Borçlar Kanununun 110. Maddesinde 8.7.1981 Tarih Ve
2486 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklik 277
