Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş Cilt 1

ULUSALÜSTÜ İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN GENEL TEORİSİNE GİRİŞ CİLT 1



Prof. Dr. Mehmet Semih GEMALMAZ



İÇİNDEKİLER



ULUSALÜSTÜ İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN

GENEL TEORİSİNE GİRİŞ



BİRİNCİ BAŞLIK

ULUSALÜSTÜ İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN ULUSLARARASI DÜZLEMDE KURUMSALLAŞTIRILMASI

BÖLÜM 1: BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN KURULUŞU VE ŞART TEMELLİ USULLER 3

I - 1945 SONRASINDA İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN DOĞUŞU 3

A- Birleşmiş Milletlerin Kuruluş Süreci 3

1-) Roosevelt’in Dört Özgürlük Üzerine Konuşması (1941) 3

2-) Atlantik Şartı (1941) 4

3-) BM Bildirisi, Moskova Bildirisi ve Dumbarton Oaks Önerileri 6

a-) BM Bildirisi (1942) 6

b-) Moskova Bildirisi (1943) 6

c-) Dumbarton Oaks Önerileri (1944) 7

4-) Totalitarizmin Tasfiyesi Üzerinde İnsan Hakları Anlayışının Yükselmesi 8

B- “Birleşmiş Milletler Şartı” (1945) ve İnsan Hakları ile Bağlantılı Şart Temelli Organlar 9

1-) BM Şartının insan hakları ile ilgili hükümleri 9

2-) BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi ve insan hakları belgesi hazırlık süreci ve BM İnsan Hakları Komisyonu 10

a-) BM EKOSOK’nin 16/02/1946 tarih ve 5 (I) sayılı “İnsan Hakları Komisyonu ve Kadınların Statüsü Alt-Komisyonu” başlıklı Kararı 11

b-) BM EKOSOK’nin 21/06/1946 tarih ve 9 (II) sayılı “İnsan Hakları Komisyonu” başlıklı Kararı 13

II - BM ŞARTI TEMELLİ USULLER 16

A- “1235 Usulü” 16

1-) “1235 Usulü”ne Giden Süreçte Üretilen Belgeler 16

a-) BM EKOSOK’nin 05/08/1947 tarih ve 75 (V) sayılı Kararı 17

b-) BM EKOSOK’nin 30/07/1959 tarih ve 728 F (XXVIII) sayılı Kararı 18

c-) BM İnsan Hakları Komisyonunun 16/03/1967 tarih ve 8 (XXIII) sayılı Kararı 19

d-) BM İnsan Hakları Komisyonunun Mart 1967 tarihli diğer Kararları 20

2-) BM EKOSOK’nin 06/06/1967 tarih ve 1235 (XLII) sayılı Kararı 21

B- “1503 Usulü” 23

1-) BM İnsan Hakları Komisyonunun 17/03/1969 tarih ve 17 (XXV) sayılı Kararı 23

2-) BM EKOSOK’nin 27/05/1970 tarih ve 1503 (XLVIII) sayılı Kararı 23

3-) 1503 usulünü İşlevselleştirici Düzenlemeler 24

a-) Ayrımcılığın Önlenmesi Alt-Komisyonunun 13/08/1971 tarih ve 1 (XXIV) sayılı Kararı: “Kabul edilebilirlik standartlarının belirlenmesi” 25

b-) 1503 usulünü geliştirmemek ve etkinleştirmek üzere yapılan diğer düzenlemeler 26

c-) 2000’li yılların başında BM İnsan Hakları Komisyonu ve EKOSOK tarafından “1503 usulü”nü modernize etmeye yönelik Kararlar 29

i-) BM İnsan Hakları Komisyonunun 26/04/2000 tarih ve 2000/109 sayılı Kararı ve Çalışma Grubu Raporundaki esaslar 29

ii-) BM EKOSOK’nin 16/06/2000 tarih ve 2000/3 sayılı Kararıyla öngörülen düzenleme ve buna dair gözlemler 31

C- “Özel Usuller” (“Tematik Usuller”) 33

1-) BM İnsan Hakları Komisyonunun “Tematik Usuller” ile ilgili Kararları 33

2-) Özel Usullerin (Tematik Usullerin) Anlamı ve Kapsamı 36

3-) Faaliyet Yürütümünde Uygulanacak Kurallar ve Faaliyet Alanları 41

a-) “Özel Raportörler/İnsan Hakları Komisyonu Temsilcileri Tarafından Olgu-Tespit Ziyaretlerinde Uygulanacak Kurallar” 41

b-) 2012 yılı itibariyle faal “Özel Usuller” ve bu görevlere atanan uzmanlar 42

D- Kurumsal Yeniden Yapılanma 49

1-) BM İnsan Hakları Komisyonunun Varlığının Sona Ermesi 50

2-) BM Genel Kurulunun 15/03/2006 tarihli Kararıyla, BM İnsan Hakları Komisyonu yerine “İnsan Hakları Konseyi” kurulması 51

a-) BM İnsan Hakları Konseyi kurulması 51

b-) BM İnsan Hakları Konseyinin yetki ve görevleri 52

c-) BM İnsan Hakları Konseyinin yapısı (2012 itibariyle) 53

E- BM İnsan Hakları Konseyinin “1503 Usulü” ve “Özel Usuller” ile İlgili Ürettiği Yeni Belgeler ve Standartlar 55

1-) BM İnsan Hakları Konseyinin 18/06/2007 tarih ve 5/1 sayılı Kararında “1503 usulü” ile ilgili esaslar 55

2-) BM İnsan Hakları Konseyinin 18/06/2007 tarih ve 5/2 sayılı “Özel Usuller Yetki-Sahiplerinin Davranış Kuralları Kodu” Kararı 57

BÖLÜM 2: EVRENSEL İNSAN HAKLARI BİLDİRİSİ 59

I - “EİHB’NİN KABULÜ VE İLANI 59

A- BM Genel Kurulunun EİHB’ni kabul ettiği 10/12/1948 tarih ve 217 A (II) sayılı Kararı 59

B- Genel Kurulun 10/12/1948 tarih ve 217 A (II) sayılı Kararındaki Diğer Unsurlar 61

II - EİHB’NİN HUKUKSAL NİTELİĞİ VE İŞLEVİ 63

A- EİHB: Hukuksal Niteliğine İlişkin Görüşler 63

B- EİHB’nin İzleyen İnsan Hakları Belgelerine Dayanak Olması 69

1-) EİHB’ni Dayanak Gösteren Belgeler Üretilmesi Örnekleri 69

2-) EİHB’nin Ulusal ve Uluslararası Yargı Yerlerince Kullanılarak İşlevselleştirilmesi 71

III – EİHB: HAKLAR 76

A- EİHB: Genel Gözlemler 76

1-) Düşünsel Artalan 77

2-) EİHB Başlangıç Kısmı 78

3-) Evrensel Terimi 81

B- EİHB: Hakların Analizi 82

1-) Haklar Listesi, Kişi Onuru ve Ayrımcılık Yasağı 82

a-) Haklar listesi 82

b-) Kişi onuru 83

c-) Ayrımcılık yasağı 88

aa) Ayrımcılık yasağı normu 88

bb) Ayrımcılığın tanımı ve unsurları 95

cc) Ayrımcılığın motifleri yahut temelleri (karşılaştırmalı Tablolar) 102

dd) Eşitlik ilkesi ve eşitleştirme ödevi 105

2-) EİHB’ndeki Medeni ve Siyasi Haklardan Bazılarının Analizi 111

a-) EİHB (md.3): Yaşam hakkı 111

aa) Yaşam hakkının niteliği ve sahibi: 111

bb) Yaşam hakkının başlangıcı: 113

cc) Fetüs, kürtaj ve ulusalüstü içtihatlara örnekler: 114

dd) Yaşam hakkı ile cinsiyet seçme yasağı ilişkisi 122

ee) Ölüm cezası sorunu 124

ff) Yaşam hakkı ve yasadışı infazlar ilişkisi 141

gg) Yaşam hakkı ve “cebri kayıplar” yahut “kayıp kişiler” ilişkisi 142

hh) Yaşam hakkı ihlali vakalarında Devletin “düzgün soruşturma açma ve yürütme yükümlülüğü” 143

ii) Yaşam hakkı ekseninde “pozitif yükümlülükler” 145

jj) Yaşam hakkı ve ötenazi meselesi 151

b-) EİHB (md.4): Kölelik ve köle ticareti yasağı 153

c-) EİHB (md.5): İşkence ve kötü muameleye maruz bırakılmama hakkı 156

d-) EİHB (md.6): Yasa önünde kişi olarak tanınma hakkı 177

e-) EİHB (md.7): Yasa önünde eşitlik ve eşit korunmaya hak 178

f-) EİHB (md.8): Yargı yoluna başvuruya/(hukuka) hak 179

g-) EİHB (md.9): Keyfi gözaltı ve sürgün yasağı 182

h-) EİHB (md.10): Adil yargılanma hakkı 187

aa) Olağanüstü yargı yeri sorunu 188

bb) Bağımsız mahkeme 189

cc) Tarafsız yargılama 190

dd) Aleni yargılama ve makul süre 191

ee) Yargıçların örgütlenme özgürlüğü meselesi 193

i-) EİHB (md.11): Masumluk karinesi, suçta ve cezada kanunilik 195

j-) EİHB (md.12): Özel yaşam/mahremiyet hakkı 199

aa) Hakkın kapsamı 199

bb) Mahremiyet hakkı ve pozitif yükümlülükler 202

cc) Mahremiyet hakkı ve hakkın öznesi 205

dd) İlişki kurma, geliştirme ve kimlik hakkı 207

ee) Aile yaşamı 208

k-) EİHB (md.13): Dolaşım,yerleşme, ülkeden çıkma ve ülkeye girme özgürlüğü hakkı 210

aa) Dolaşım/seyahat özgürlüğü 211

bb) Yerleşme/ikamet özgürlüğü 213

cc) Ülke dışına çıkma ve ülkeye dönme hakkı 213

dd) İçtihatlardan örnekler 215

ee) Kişilerin sınırdışı edildiği ülkeye geri dönmesine yönelik geçici önlem 219

3-) EİHB (md.14-30) hükümleri 220

BÖLÜM 3: İKİZ SÖZLEŞMELER 225

I - İNSAN HAKLARI BELGELERİNİN SINIFLANDIRILMASI 225

II - “İNSAN HAKLARI MANZUMESİ” – MEDENİ VE SİYASİ HAKLAR SÖZLEŞMESİ 228

A- Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi 228

1-) MSHS’nin Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 228

a-) Genel olarak 228

b-) Türkiye’nin MSHS’ne Taraf olma işlemleri, beyanlar, çekince ve bunlara gelen itirazlar 230

2-) MSHS: Kapsam 234

a-) Genel olarak Sözleşmesel yükümlülük 234

b-) Sözleşmesel yükümlülük alanının genişlemesi 239

c-) Sözleşmedeki haklar ve özgürlükler 239

d-) Hakların öznesi 242

e-) Sınırlama rejimi 243

f-) Sapma rejimi önlemleri 244

3-) MSHS: Denetim Sistemi 245

a-) MSHS’nin Denetim Organı: İnsan Hakları Komitesi 245

i-) Komitenin kompozisyonu: Cinsiyet dağılımı bakımından denge sorunu 245

ii-) Komitenin çalışması ve Komite Usul Kuralları 251

b-) “Genel Yorum” Yetkisi ve İşlevi 252

c-) Rapor Sunma Usulü 258

i-) Raporların sunuluş zamanı 259

ii-) Raporların biçimi ve içeriği 260

iii-) Raporların değerlendirilmesi: “nihai tespitler” 261

iv-) Raporların sunulmasında gecikme sorunu 263

v-) Türkiye’nin sunduğu Başlangıç Raporu 268

d-) Şikayet Başvurusu Usulü: Devletlerarası Şikayet Başvurusu 272

i-) Devletlerarası şikayet başvurusunun işlerliğinin ön koşulları ve konusu 272

ii-) Devletlerarası şikayet başvurusunun incelenme usulü 273

iii-) Devletlerarası şikayet başvurusu usulünün MSHS ve BM sistemi içinde işlevsizliği 274

B- MSHS’nin Birinci Seçmeli Protokolü 275

1-) “MSHS/SP-1”in Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 275

a-) Genel olarak 275

b-) Türkiye’nin “MSHS/SP-1”i 2006 yılında “Beyan ve “Çekince” koyarak onaylaması 276

2-) MSHS/SP-1: Bireysel Şikayet Başvurusu 284

a-) Bireysel şikayet başvurusunun incelenmesi usulü 284

i-) İHK’nin kişi bakımından yetkisi (ratione personae) 285

ii-) İHK’nin konu bakımından yetkisi (ratione materiae) 286

iii-) İHK’nin yer bakımından yetkisi (ratione loci) 288

iv-) İHK’nin zaman bakımından yetkisi (ratione temporis) 290

aa) Genel olarak 290

bb) Süregiden ihlal 292

b-) Şikayetin başka bir uluslararası çözüm usulüne sunulmamış olması koşulu ve kesin hüküm ya da derdestlik meselesi 294

i-) “Başka uluslararası usul” unsuru 294

ii-) “Aynı mesele/şikayet” unsuru 295

c-) Mağdur sıfatı 299

i-) Mağdur olabilme şartı: ihlali doğuran tasarruftan kişisel olarak etkilenme 299

ii-) Mağdurun vatandaşlığı değil, Taraf Devletin yargı yetkisine tabi bulunmuş olması önemlidir 301

iii-) Mağdur namına başvuru yapma olanağı 301

iv-) Mağdur kişinin durumundan hareketle üçüncü kişinin kendi mağduriyetini ileri sürmesi 303

d-) İç-hukuk yollarının tüketilmesi ve istisnaları 304

e-) Kabul edilmezlik kararı ve başvurunun yeniden gözden geçirilmesini talep hakkı 306

f-) Şikayetin esastan incelenmesi ve ihlal kararı 306

g-) İhlal kararına bağlı giderimin çeşitliliği 308

h-) Geçici önlemler 310

i-) Normatif dayanaklar 310

ii-) Geçici önlem kararlarının bağlayıcılığı meselesi ve içtihatlar 314

i-) Komite faaliyetlerine ilişkin istatistiki bilgi 319

C- MSHS’nin İkinci Seçmeli Protokolü 322

1-) MSHS/SP-2: Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 322

a-) Genel olarak 322

b-) Türkiye’nin “MSHS/SP-2” ile bağıtlanması 323

2-) MSHS/SP-2: Kapsam 325

III - “İNSAN HAKLARI MANZUMESİ” – EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR SÖZLEŞMESİ 326

A- Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakları Sözleşmesi 326

1-) ESKHS’nin Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 326

a-) Genel olarak 326

b-) Türkiye’nin ESKHS’ne Taraf olma işlemleri, beyanlar, çekince ve bunlara gelen itirazlar 327

2-) ESKHS: Kapsam ve Denetim Sistemi 331

a-) ESKHS’nin kapsamı 331

i-) Devletin genel yükümlülükleri: (Bölüm II – md.2-5) 333

ii-) ESKHS’nde haklar: (Bölüm III – md.6-15) 333

iii-) Halkların kendi kaderini tayin ve doğal kaynaklardan yararlanma hakkı (Bölüm I – md.1) 338

aa) Kendi kaderini tayin hakkı 338

bb) Doğal zenginlik ve kaynaklardan yararlanma hakkı 342

iv-) ESKHS’nde hakları “aşamalı gerçekleştirme/uygulama” ve “dava edilebilirlik” meselesi 348

v-) Gelişme/kalkınma sorunu 356

vi-) Kültürel yaşama katılma ve bilim ve sanattan yararlanma hakkı 358

vii-) ESKHS: hakların sınırlanması ve sapma önlemleri 364

b-) ESKHS’nde denetim sistemi 366

i-) Denetim organı: Çalışma Grubundan ESKHK’ne 366

ii-) Rapor sunma usulü 372

iii-) Türkiye’nin sunduğu Başlangıç Raporu ve Komitenin Nihai Gözlemleri 377

iv-) “Genel Yorum” 381

B- Bir Düşün Gerçekleşmesi: ESKHS’nin Seçmeli Protokolü 384

1-) ESKHS/SP’nin Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 384

a-) ESKHS/SP’nün hazırlık çalışmaları 384

b-) ESKHS/SP’nün Kabulü ve İmzaya Açılması (24/09/2009) 389

2-) ESKHS/SP: Bireysel Şikayet Başvurusu 390

a-) Bireysel Şikayet Başvurusunun Kapsamı 390

b-) Kabul edilebilirlik standartları 393

c-) Geçici önlemler 397

d-) Bireysel başvuruların incelenmesi usulü 402

3-) ESKHS/SP: Diğer Denetim Usulleri 405

a-) Devletlerarası başvurular 405

b-) Soruşturma usulü 407

c-) Diğer hükümler 411

BÖLÜM 4: KÖLELİK, SOYKIRIM, BARIŞ VE MÜLTECİLER 415

I – KÖLELİK VE KÖLELİK BENZERİ UYGULAMALARA KARŞI SÖZLEŞMELER 415

A- 20. Yüzyılın İlk Yarısında Köleliğin Önlenmesi Sözleşmeleri ve Bunların BM Sistemine Uyumlaştırılması 415

1-) 18/05/1904 tarihli “Beyaz Köle Ticaretinin Bastırılması Uluslararası Anlaşması” ve 04/05/1949 tarihli Protokol 415

a-) 18/05/1904 tarihli Anlaşmanın kapsamı ve Türkiye’nin durumu 415

b-) 18/05/1904 tarihli Anlaşmanın 1949 tarihli Protokol ile BM sistemine uyumlaştırılması ve Türkiye’nin durumu 416

2-) 04/05/1910 tarihli “Beyaz Köle Ticaretinin Bastırılması Uluslararası Sözleşmesi” ve 04/05/1949 tarihli Protokol 418

a-) 04/05/1910 tarihli Sözleşme ve Türkiye’nin durumu 418

b-) 04/05/1910 tarihli Sözleşmenin 1949 tarihli Protokol ile BM sistemine uyumlaştırılması ve Türkiye’nin durumu 419

B- Milletler Cemiyeti Dönemi Sözleşmeleri ve Bunların BM Sistemine Uyumlaştırılması 420

1-) 30/09/1921 tarihli “Kadın ve Çocuk Ticaretinin Bastırılması Uluslararası Sözleşmesi” ve 20/10/1947 tarihli Protokol 421

a-) 30/09/1921 tarihli Sözleşmenin kapsamı ve Türkiye’nin durumu 421

b-) 30/09/1921 tarihli Sözleşmenin 1947 tarihli Protokol ile BM sistemine uyumlaştırılması ve Türkiye’nin durumu 423

2-) 25/09/1926 tarihli “Kölelik Sözleşmesi” ve 23/10/1953 tarihli Protokol 425

a-) 25/09/1926 tarihli Sözleşmenin kapsamı ve Türkiye’nin durumu 425

b-) 25/09/1926 tarihli Sözleşmenin 1953 tarihli Protokol ile BM sistemine uyumlaştırılması ve Türkiye’nin durumu 427

3-) 11/10/1933 tarihli “Reşit Kadın Ticaretinin Bastırılması Sözleşmesi” ve 20/10/1947 tarihli Protokol 429

a-) 11/10/1933 tarihli Sözleşmenin kapsamı ve Türkiye’nin durumu 429

b-) 11/10/1933 tarihli Sözleşmenin 1947 tarihli Protokol ile BM sistemine uyumlaştırılması ve Türkiye’nin durumu 431

C- BM Döneminde Köleliğin ve Kadın ve Çocuk Dahil İnsan Ticaretinin Bastırılmasına Yönelik Sözleşmeler 433

1-) 02/12/1949 tarihli “İnsan Ticaretinin ve Başkalarının Fahişeliğinin Sömürülmesinin Bastırılması Sözleşmesi” 433

a-) 02/12/1949 tarihli Sözleşme ve Türkiye’nin durumu 433

b-) Sözleşmenin kapsamı 434

2-) 07/09/1956 tarihli “Köleliğin, Köle Ticaretinin ve Köleliğe Benzer Kurumların ve Uygulamaların Kaldırılması Hakkında Ek Sözleşme” 435

a-) 07/09/1956 tarihli Sözleşme ve Türkiye’nin durumu 435

b-) Sözleşmenin kapsamı 436

3-) 15/11/2000 tarihli “Sınır aşan Örgütlü Suça Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek, Özellikle Kadınların ve Çocukların Olmak Üzere, İnsan Ticaretinin Önlenmesi, Bastırılması ve Cezalandırılması Protokolü” 439

a-) 15/11/2000 tarihli “BM/İTCP” ve Türkiye’nin durumu 439

b-) 15/11/2000 tarihli BM/İTCP”nün, 16/05/2005 tarihli “İnsan Ticaretine Karşı Eylem Hakkında Avrupa Konseyi Sözleşmesi” ile karşılaştırmalı olarak incelenmesi 440

II – SOYKIRIM, SAVAŞ SUÇLARI, İNSANLIĞA VE BARIŞA KARŞI SUÇLARIN BASTIRILMASI VE CEZALANDIRILMASI 446

A- Soykırım Sözleşmesinin Hazırlanmasına Giden Süreçte Üretilen Belgeler 446

1-) II. Dünya Savaşı Galiplerinin “Savaş Suçlularını” Yargılaması ve Hukuk Oluşturması 446

a-) 08/08/1945 tarihli Londra Anlaşması: “Uluslararası Askeri Mahkeme Şartı” ve Mahkemenin yargı yetkisi 446

b-) 20/12/1945 tarihli “Müttefik Kontrol Konseyi Kanun No.10” 448

2-) “Nuremberg Mahkemesi İlkeleri”nin BM Tarafından Teyidi ve Kodlaştırılması 451

a-) BM Genel Kurulunun 11/12/1946 tarih ve 95 (I) sayılı “Nuremberg Mahkemesi Şartı ile Tanınan Uluslararası Hukuk İlkelerinin Teyidi” kararı 451

b-) BM Genel Kurulunun 11/12/1946 tarih ve 96 (I) sayılı kararı: “Soykırımın uluslararası hukuk çerçevesinde bir suç olduğunun teyidi” 452

i-) 11/12/1946 tarih ve 96 (I) sayılı kararın kabul edilmesi ve içeriği 452

ii-) 11/12/1946 tarih ve 96 (I) sayılı kararın karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi 453

c-) BM Genel Kurulunun 21/11/1947 tarih ve 180 (II) sayılı “Soykırım sözleşmesi taslağı” başlıklı kararı 455

3-) Uluslararası Hukuk Komisyonu (UHK): “Nuremberg Mahkemesi Şartında ve bu Mahkeme Hükmünde Tanınan Uluslararası Hukuk İlkeleri” (1950) 455

a-) UHK’nin görevlendirilmesi ve “Nuremberg Mahkemesi İlkeleri”nin hazırlanarak BM Genel Kuruluna sunulması 455

b-) UHK’nin ürettiği “Nuremberg Mahkemesi İlkeleri”nin karşılaştırmalı analizi 457

c-) BM Genel Kurulunun 12/12/1950 tarih ve 488 (V) sayılı kararı 462

B- Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi 462

1-) SSÖCS’nin Fikir Babası Lemkin’in Görüşleri ve Önerileri 462

2-) SSÖCS’nin Kabul Edilmesi ve Kapsamı 465

a-) SSÖCS’nin kabul edilmesi 465

b-) SSÖCS’nin kapsamı 466

i-) SSÖCS’nin hükümlerinin, “Ad Hoc Komite Taslağı” hükümleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi 466

ii-) Kültürel soykırımın SSÖCS’ne dahil edilmemesi 473

3-) Uluslararası Mahkemelerin Kararlarında SSÖCS’nin ve Soykırım Suçunun Nitelendirilmesi 474

a-) Uluslararası Adalet Divanı kararlarından örnekler 475

i-) “SSÖCS’ne Çekinceler” konulu Tavsiye Kararı (1951) 475

ii-) “Barcelona Traction” vakası hükmü (1970) ve müteakip hükümler 477

b-) Ad hoc ceza mahkemeleri kararlarından örnekler 478

i-) Eski Yugoslavya için Uluslararası Ceza Mahkemesinin uygulaması 478

ii-) Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesinin uygulaması 480

4-) Uluslararası Adalet Divanının “Bosna Soykırım” Davası Hükmü (26/02/2007) ve Değerlendirilmesi 483

a-) “Bosna Soykırım” davası hükmünde UAD’nın vardığı sonuçlar 483

b-) “Bosna Soykırım” davası hükmünün analizi 485

C- 12/08/1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve 1977 Protokolleri 495

1-) Cenevre Sözleşmelerinde “ağır ihlalleri” düzenleyen hükümler 496

a-) Cenevre Sözleşmelerinin kabulü ve Türkiye’nin bağıtlanması 496

b-) Cenevre Sözleşmelerinde “ağır ihlalleri” düzenleyen normlar ve benzerlikleri ile farklılıkları 496

c-) Cenevre Sözleşmelerinde ortak (md.3) hükmü 500

2-) 1977 Protokollerine Giden Süreçte Üretilen Konuya İlişkin Belgeler 500

a-) XX. Uluslararası Kızıl Haç Konferansı: “Hedef Gözetmeyen Savaş Tehlikesine Karşı Sivil Nüfusun Korunması” (1965) 501

b-) BM Tahran Konferansı: “Silahlı çatışmalarda insan hakları” (12/05/1968) 501

c-) BM Genel Kurulu: 19/12/1968 tarih ve 2444 (XXIII) sayılı ile 16/12/1969 tarih ve 2597 (XXIV) sayılı “Silahlı çatışmalarda insan haklarına saygı gösterilmesi” başlıklı kararlar 501

d-) BM Genel Kurulu: 09/12/1970 tarih ve 2674 (XXV) sayılı ile 2676 (XXV) sayılı “Silahlı çatışmalarda insan haklarına saygı gösterilmesi” başlıklı kararlar 503

e-) BM Genel Kurulu: 09/12/1970 tarih ve 2675 (XXV) sayılı “Silahlı çatışmalarda sivil nüfusun korunması için temel İlkeler” kararı 504

f-) BM Genel Kurulu: “Olağanüstü Hallerde ve Silahlı Çatışma Hallerinde Kadınların ve Çocukların Korunması Bildirisi” (14/12/1974) 505

g-) BM Genel Kurulu: “Silahlı Çatışmalarda İnsan Haklarına Saygı Gösterilmesi” (14/12/1974) 506

3-) Cenevre Sözleşmelerinin 12/12/1977 tarihli Protokollerinde “ağır ihlalleri” düzenleyen normlar 506

a-) Protokol No.I: “Uluslararası Silahlı Uyuşmazlık Mağdurlarının Korunması” 506

b-) Protokol No.II: “Uluslararası Olmayan Silahlı Uyuşmazlık Mağdurlarının Korunması” 509

D- Savaş Suçlarında Zamanaşımı Uygulanmaması Sözleşmesi (1968) ve Suçluların Yakalanmasında İşbirliği İlkeleri (1973) 510

1-) “Savaş Suçlarına ve İnsanlığa Karşı Suçlara Kanuni Zamanaşımı Sınırlaması Uygulanmamasına Dair Sözleşme” (1968) 510

a-) 1968 tarihli BM Sözleşmesinin kabulü ve yürürlüğe girmesi 510

b-) 1968 tarihli BM Sözleşmesinin hükümleri 511

c-) Avrupa Konseyinin aynı konulu ve 1974 tarihli Sözleşmesi 512

2-) BM = “Savaş suçlarından ve insanlığa karşı suçlardan suçlu kişilerin tespiti, yakalanması, iade edilmesi ve cezalandırılmasında uluslararası işbirliği İlkeleri” (1973) 514

a-) BM Genel Kurulunun 03/12/1973 tarihli “İlkeler” metninin kabulü öncesinde üretilen belgeler 514

b-) BM Genel Kurulunun 03/12/1973 tarihli “İlkeler” metninin kabulü ve kapsamı 516

E- BM’nin “uluslararası ceza yargısı” (1950-1957) ve Uluslararası Hukuk Komisyonunun “Barışa ve İnsanlığın Güvenliğine Karşı Suçlar Kodu” konulu belgeleri 518

1-) BM’nin “uluslararası ceza yargısı” konusunda ürettiği belgeler 518

a-) BM Genel Kurulu: 12/12/1950 tarih ve 489 (V) sayılı “Uluslararası ceza yargısı” kararı 518

b-) BM Genel Kurulu: 14/12/1954 tarih ve 898 (IX) sayılı ile 11/12/1957 tarih ve 1187 (XII) sayılı “Uluslararası ceza yargısı” kararları 520

2-) Uluslararası Hukuk Komisyonunun “Barışa ve İnsanlığın Güvenliğine Karşı Suçlar Kodu Taslakları” (1954, 1996) 520

a-) UHK’nun “Barışa ve İnsanlığın Güvenliğine Karşı Suçlar Kodu Taslağı” (1954) 520

i-) “Kod Taslağı/1954”ün kabul edilmesi 520

ii-) “Kod Taslağı/1954”ün hükümleri ve değerlendirilmesi 521

b-) BM Genel Kurulu: 04/12/1954 tarih ve 895 (IX) ile 897 (IX) sayılı ve 11/12/1957 tarih ve 1186 (XII) sayılı “Barışa ve İnsanlığın Güvenliğine Karşı Suçlar Kodu Taslağı” kararları 524

c-) UHK’nun “Barışa ve İnsanlığın Güvenliğine Karşı Suçlar Kodu Taslağı” (1996) 525

i-) “Kod Taslağı/1996”nın kabul edilmesi ve metni okuma anahtarları 525

ii-) “Kod Taslağı/1996”nın bazı hükümleri 527

aa) “Kod Taslağı/1996”da genel hükümler ve suçlar 527

bb) “Kod Taslağı/1996”da düzenlenen “soykırım” suçuna ilişkin yorum ve değerlendirilmesi 531

F- BM’nin ürettiği “saldırganlığın tanımı” konulu belgeler 535

1-) “Saldırganlığın tanımı” meselesi 535

a-) BM Genel Kurulu: 03/11/1947 tarih ve 110 (II) sayılı “Yeni bir savaş propagandasına ve kışkırtıcılarına karşı alınması gereken önlemler” başlıklı karar 535

b-) BM Genel Kurulu: 1952 – 1959 döneminde çıkarılan “Saldırganlığın tanımı meselesi” başlıklı kararlar 535

c-) BM Genel Kurulu: 1968 – 1973 döneminde çıkarılan “Saldırganlığın Tanımı Meselesi hakkında Özel Komite raporu” başlıklı kararlar 537

d-) BM Genel Kurulu: 14/12/1974 tarih ve 3314 (XXIX) sayılı “Saldırganlığın Tanımı” başlıklı karar 538

2-) “Saldırganlık suçuna” da yer veren çeşitli Bildiriler 540

a-) BM Genel Kurulu: 21/12/1965 tarih ve 2131 (XX) sayılı “Devletlerin İçişlerine Müdahalenin Kabul Edilmezliği ve Bağımsızlık ve Egemenliklerinin Korunması Bildirisi” 540

b-) BM Genel Kurulu: 11/12/1969 tarih ve 2542 (XXIV) sayılı “Sosyal İlerleme ve Gelişme Bildirisi” 541

c-) BM Genel Kurulu: 24/10/1970 tarih ve 2625 (XXV) sayılı “Devletler Arasında Dostça İlişkiler ve İşbirliğine İlişkin Uluslararası Hukuk İlkeleri Bildirisi” 541

d-) BM Genel Kurulu: 16/12/1970 tarih ve 2734 (XXV) sayılı “Uluslararası Güvenliğin Kuvvetlendirilmesi Bildirisi” ve 09/12/1981 tarih ve 36/102 sayılı “Uluslararası Güvenliğin Güçlendirilmesi Bildirisinin Uygulanması” kararı 542

e-) BM Genel Kurulu: 10/11/1975 tarih ve 3384 (XXX) sayılı “Bilimsel ve Teknolojik İlerlemenin Barış Yararına ve İnsanlığın Menfaati için Kullanılması Bildirisi” 543

f-) BM Genel Kurulu: 15/12/1978 tarih ve 33/73 sayılı “Toplumların Barış İçinde Yaşama Hazırlanması Bildirisi” 543

G- Uluslararası Ceza Mahkemeleri 544

1-) Ad hoc Uluslararası Ceza Mahkemeleri 544

a-) Eski Yugoslavya için Uluslararası Ceza Mahkemesi (1993) 544

i-) “EYUCM”nin yargı yetkisi, suçlar ve cezalar 545

ii-) “EYUCM”nin faaliyetleri 547

b-) Ruanda için Uluslararası Ceza Mahkemesi (1994) 556

i-) “RUCM”nin yargı yetkisi, suçlar ve cezalar 558

ii-) “RUCM”nin faaliyetleri 559

2-) Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü (1998) 571

a-) “UCM”nin kurulması 571

b-) “UCM Statüsü”nün kabulü ve Taraf Devletler 572

c-) “UCM”nin yapısı 574

d-) “UCM”nin yargı yetkisi, suçlar ve cezalar 580

e-) “UCM”nin faaliyetleri 588

III – BARIŞ HAKKI 594

A- İnsan Hakları 20. Yüzyıl Patolojileri Karşısında Bir Durum Alışı Yansıtır 594

1-) Totaliter Politiko-Jüridik Modeller Patolojisi 595

2-) Barış Hakkı ve Yumuşak Hukuk Belgeleri 596

a-) Savaş patolojisi 596

b-) Barış hakkı ile ilgili uluslararası belgeler ve değerlendirilmesi 597

i-) BM Şartı (1945) ve BM Genel Kurulunun özellikle barış ve nükleer silahsızlanmaya ilişkin bazı kararları 597

aa) “Yeni bir savaş propagandasına ve kışkırtıcılarına karşı alınması gereken önlemler” (03/11/1947) 597

bb) “Barışın Gerekleri” (01/12/1949) 598

cc) 1957 – 1960 döneminde “silahlanmanın azaltılması” yönündeki Kararlar 599

dd) “Etkili uluslararası kontrol altında nükleer silah denemelerinin yasaklamak üzere bir andlaşmaya duyulan ivedi ihtiyaç” (08/11/1961) 601

ee) “Nükleer ve Termonükleer Silahların Kullanımının Yasaklanması Hakkında Bildiri” (24/11/1961) 601

ff) “Silahsızlanmayla sağlanacak kaynakların barışçıl ihtiyaçlara tahsisi Bildirisi” (18/12/1962) 602

gg) 1963 – 1970 döneminde silahsızlanma ve nükleer silah denemelerini durdurulması konulu olarak çıkarılan diğer kararlar 603

hh) “Nükleer ve termonükleer denemelerin ivedilikle askıya alınması gereği” (16/12/1971) 606

ii) “Nükleer Felaketin Önlenmesi Bildirisi” (09/12/1981) 606

jj) “Nükleer Savaşın Kınanması” (15/12/1983) 607

ii-) “Sosyal İlerleme ve Gelişme Bildirisi” (11/12/1969) 607

iii-) Barış hakkı ile bağlantılı olarak “Devletler Arasında Dostça İlişkiler ve İşbirliğine İlişkin Uluslararası Hukuk İlkelerine” ilişkin standartları ortaya koyan belgelere örnekler 608

aa) Dostça ilişkiler ve uyuşmazlıkların barışçıl çözümü konusunda 1957 - 1970 döneminde üretilen bazı belgeler 608

bb) “Devletler Arasında Dostça İlişkiler ve İşbirliğine İlişkin Uluslararası Hukuk İlkeleri Bildirisi” (24/10/1970) 609

cc) “Uluslararası Uyuşmazlıkların Barışçıl Çözümü Manila Bildirisi” (15/11/1982) 612

iv-) Barış hakkı ile bağlantılı olarak “Uluslararası Güvenliğin Kuvvetlendirilmesine” yönelik belgelere örnekler 613

aa) “Uluslararası Güvenliğin Kuvvetlendirilmesi Bildirisi” (16/12/1970) 613

bb) “Uluslararası Güvenliğin Kuvvetlendirilmesi Bildirisinin Uygulanması” (09/12/1981) 613

v-) Barış hakkı ile bağlantılı olarak “Devletlerin Hakları ve Ödevleri” standartlarını ortaya koyan belgelere örnekler 614

aa) “Devletlerin Hakları ve Ödevleri Bildirisi Taslağı” (06/12/1949) 614

bb) “Devletlerin Ekonomik Hakları ve Ödevleri Şartı” (12/12/1974) 616

cc) “Uluslararası İlişkilerde Kuvvet Kullanma Tehdidinden ya da Kullanmaktan Kaçınma İlkesinin Etkililiğinin Pekiştirilmesi Bildirisi” (18/11/1987) 617

vi-) “Halkların Barış Hakkı Bildirisi” (12/11/1984) 618

vii-) Barış hakkı ile bağlantılı olarak orta ve uzun erimde program hedef ortaya koyan belgelere örnekler 618

aa) “Viyana Bildirisi ve Eylem Programı” (25/06/1993) 618

bb) “Birleşmiş Milletler Bin Yıl Bildirisi” (08/09/2000) 619

viii-) Barış hakkı ile bağlantılı olarak Gelişme ve Çevre arasındaki ilişkiyi ortaya koyan belgelere örnekler 619

aa) “Çevre ve Gelişmeye Dair Rio Bildirisi” (14/06/1992) 619

bb) “Sosyal Gelişme İçin Dünya Zirvesi Sonuç Bildirisi” (12/03/1995) 620

ix-) Barış kültürü oluşturmaya yönelik belgeler 620

aa) “Halklar Arasında Barış, Karşılıklı Saygı ve Anlayış İdeallerinin Gençlerde Geliştirilmesi Bildirisi” (07/12/1965) 620

bb) “Toplumların Barış İçinde Yaşama Hazırlanması Bildirisi” (15/12/1978) 621

cc) “Barış Kültürü Bildirisi” (13/09/1999) 623

B- Barış Hakkı ve Sert Hukuk Belgeleri 627

1-) Barış Hakkı ve Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı 627

2-) İnsan Hakları Sözleşmeleri Organları Kararlarında Barış Hakkı 628

a-) MSHS organı İHK’nin “yaşam hakkına” ilişkin 02/11/1984 tarih ve 14 (23) sayılı “Genel Yorumu” 628

b-) MSHS organı İHK’nin bireysel başvurularda barış hakkı ile alakalı bulunan içtihatları = nükleer bomba testleri 629

c-) AİHS organı AİHK’nun bireysel başvurularda barış hakkı ile alakalı bulunan içtihatları = nükleer bomba testleri 630

3-) Barış hakkının niteliği 632

IV – MÜLTECİLERİN KORUNMASI 633

A- Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair 1951 tarihli Sözleşme 633

1-) MHSS’nin Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 633

2-) MHSS’nin Kapsamı 634

B- Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair 1967 tarihli Protokol 638

1-) MHSP’ün Kabulü ve Yürürlüğe Girmesi 638

2-) MHSP’nün Kapsamı 639

C- Devlete Sığınmaya Dair Bildiri (1967) 640

BÖLÜM 5: KADIN VE ÇOCUK HAKLARI 643

A- BM Sisteminde Kadın Haklarına İlişkin Belgeler 643

1-) Uluslararası Düzlemde Kadın Haklarına İlişkin Belgelere İlişkin Bir Liste 643

2-) BM’nin Kadın Haklarına İlişkin Spesifik Bazı Sözleşmeleri 644

a-) BM “Kadınların Siyasal Hakları Sözleşmesi” (kabul: 20/12/