Uluslararası Andlaşmalarda Şartların Esaslı Değişimi: Rebus Sic Stantibus İlkesi

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 13
1. GİRİŞ 15
2. REBUS SIC STANTIBUS İLKESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 25
2.1. ORTAÇAĞ 26
2.2. KLASİK DÖNEM 29
2.3. VİYANA KONGRESİ VE I. DÜNYA SAVAŞI ARASI DÖNEM 33
2.3.1. Kuramsal Çerçeve 33
2.3.2. Devlet Uygulamaları 36
2.3.2.1. Karadeniz’in Tarafsızlaştırılmış Statüsünün Sona Ermesi (1871) 36
2.3.2.2. Batum’daki Serbest Limanın Kapatılması (1886) 37
2.3.2.3. Clayton–Bulwer Andlaşması’nın Sona Ermesi (1901) 38
2.3.2.4. Avusturya–Macaristan’ın Bosna ve Hersek’i İlhakı (1908–1909) 39
2.4. İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASINDAKİ DÖNEM 40
2.4.1. Kuramsal Çerçeve 40
2.4.2. Devlet Uygulamaları 44
2.4.2.1. Tunus ve Fas Vatandaşlık Kararnameleri Meselesi 44
2.4.2.2. Türk Kapitülasyonlarının Sona Ermesi (1923) 46
2.4.2.3. Çin’de Uygulanan Ülke–Dışılık Rejiminin Sona Ermesi (1920/1947) 48
2.4.2.4. Mısır Kapitülasyonlarının Sona Ermesi (1937) 50
2.4.2.5. Fransa’nın ABD’ye Olan Savaş Borçlarının Askıya Alınması (1932–1941) 51
2.4.2.6. Uluslararası Yükleme Hattı Sözleşmesi’nin Askıya Alınması (1941) 52
2.5. SOVYET TEORİSİNDE REBUS SIC STANTIBUS 53
2.6. İSLAM HUKUKU TEORİSİNDE REBUS SIC STANTIBUS 56
3. REBUS SIC STANTIBUS İLKESİNİN ULUSLARARASI ÖRF VE ADET HUKUKU KURALI NİTELİĞİ 61
3.1. DEVLET UYGULAMALARINDA REBUS SIC STANTIBUS 65
3.1.1. Türk Boğazlarının Silahsızlandırılmış Statüsünün Sona Ermesi (1936) 67
3.1.2. İngiliz–Mısır İttifak Andlaşması’ nın Sona Ermesi (1945–1954) 70
3.1.3. Fransa’nın NATO Entegre Komuta Sistemi’nden Çekilmesi ve Bu Çerçevede Akdedilmiş İkili Andlaşmaları Sona Erdirmesi (1966–1967) 72
3.1.3.1. Alman–Fransız Andlaşmaları 74
3.1.3.2. Amerikan–Fransız Andlaşmaları 75
3.1.3.3. Değerlendirme Yerine 76
3.1.4. Irak–İran Sınır Andlaşması Uyuşmazlığı (1969) 77
3.1.5. Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Lomé Sözleşmeleri 79
3.1.6. Hollanda’nın Hollanda–Surinam Kalkınma İşbirliği Andlaşması’nı Askıya Alması (1982) 82
3.1.7. Polonya’nın Çeşitli Andlaşmaları Sona Erdirmesi (1999) 84
3.1.8. ABD’nin Anti–Balistik Füze Andlaşması’ndan Çekilmesi (2001) 87
3.1.9. Rusya’nın Plütonyumun Yönetilmesi ve İmhası Anlaşması’nı Askıya Alması (2016) 89
3.1.10. Danimarka ve Dublin III Tüzüğü (2017) 92
3.1.11. Brexit Süreci ve Rebus Sic Stantibus (2019) 98
3.2. VİYANA ANDLAŞMALAR HUKUKU SÖZLEŞMESİ VE REBUS SIC STANTIBUS 102
3.3. YARGI KARARLARI 109
3.3.1. Güneybatı Afrika’nın Uluslararası Statüsü (1950) 111
3.3.2. Balıkçılık Yetki Davaları (1973) 115
3.3.3. Gabcikovo–Nagymaros Projesi Davası (1997) 120
3.3.4. Racke Davası (1998) 124
3.4. DEĞERLENDİRME 127
4. REBUS SIC STANTIBUS İLKESİNİN ANDLAŞMA ÜZERİNDEKİ HUKUKİ ETKİLERİ, KAPSAMI VE KOŞULLARI 133
4.1. REBUS SIC STANTIBUS İLKESİNİN ANDLAŞMA ÜZERİNDEKİ HUKUKİ ETKİLERİ 133
4.1.1. Andlaşmanın Sona Erdirilmesi ve Askıya Alınması 133
4.1.1.1. Andlaşmanın Sona Erdirilmesin ve Askıya Alınmasında İzlenecek Usul 135
4.1.1.1.1. Bildirim 136
4.1.1.1.2. Bildirimin İçeriği 137
4.1.1.1.3. Bildirimin Şekli 137
4.1.1.1.4. Süre Sınırlandırması 137
4.1.1.1.5. Bildirime İtiraz Edilmesi 140
4.1.1.1.6. Bildirimde Belirtilen Tedbirlerin Yerine Getirilmesi 141
4.1.1.1.7. Bildirimin Geri Alınması 142
4.1.1.2. Sona Ermenin veya Askıya Almanın Gerçekleşmesi 143
4.1.1.3. Uyuşmazlıkların Çözümü 143
4.1.1.4. Uyuşmazlıkların Çözüm Yollarının Sonuç Vermemesi 148
4.1.1.5. Prosedüre İlişkin Düzenlemelerin Hukuki Niteliği 149
4.1.2. Andlaşmanın Gözden Geçirilmesi 154
4.1.2.1. Terim Sorunu 154
4.1.2.2. Rebus Sic Stantibus İlkesinin Hukuki Etkisi Olarak Gözden Geçirme 155
4.1.2.3. Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi ve Andlaşmanın Gözden Geçirilmesi 156
4.1.2.4. Andlaşmanın Gözden Geçirilmesinde İzlenecek Usul 157
4.1.2.5. Değerlendirme 160
4.2. REBUS SIC STANTIBUS İLKESİNİN KAPSAM VE KOŞULLARI 161
4.2.1. Değişikliğin Esaslı Olması 161
4.2.2. Değişikliğin Andlaşmanın Akdedildiği Sırada Var Olan Şartlara İlişkin Olması 163
4.2.3. Değişikliğe Uğrayan Şartın Tarafların Andlaşma ile Bağlanma Rızalarının Asli Temelini Oluşturuyor Olması 164
4.2.4. Değişikliğin İcra Edilecek Yükümlülüklerin Kapsamını Köklü Şekilde Değiştirme Etkisine Sahip Olması 170
4.2.5. Değişikliğin Taraflarca Öngörülememesi 171
4.2.6. Rebus Sic Stantibus İlkesine Başvurma Hakkının Kaybı 171
4.2.6.1. Feragat 172
4.2.6.2. Zımni Kabul 173
4.2.7. Rebus Sic Stantibus İlkesinin Uygulanmayacağı Haller 175
4.2.7.1. Sınır Tesis Eden Andlaşmalar 176
4.2.7.2. Esaslı Değişikliğin Ona Başvuran Tarafın Önceki Hukuka Aykırı Fiilinin Sonucu Olması 178
4.2.8. Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi Düzenlemesi Dışında Bırakılan Andlaşmalara Halefiyet ve Silahlı Çatışmaların Andlaşmalara Etkisi Konularının Rebus Sic Stantibus İlkesi ile İlişkisi 180
4.2.8.1. Andlaşmalara Halefiyet ve Rebus Sic Stantibus İlkesi 181
4.2.8.1.1. Andlaşmalara Halefiyet ve Rebus Sic Stantibus İlkesinin Viyana Andlaşmalar Hukuku Sözleşmesi Çerçevesindeki İlişkisi 182
4.2.8.1.2. 1978 Halefiyet Sözleşmesi’nde Düzenlenen ‘Şartların Esaslı Değişimi’ Koşulu 183
4.2.8.2. Silahlı Çatışmalar ve Rebus Sic Stantibus 184
5. SONUÇ 187
Kaynaklar 191
Kavramlar Dizini 219