Uluslararası BoyutuylaVergi İncelemeleri
Dr. Cansu DAĞ BEREKET
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ 27
BÖLÜM 1
GENEL İTİBARIYLA DENETİM,
VERGİ DENETİMİ VE VERGİ İNCELEMESİ
I DENETİM31
A Tanımı31
B Tarihsel Gelişimi36
C Denetim Türleri39
1 Denetimin Konusuna ve Amacına Göre Denetim Türleri40
a Mali Tablo Denetimi 40
b Uygunluk Denetimi41
c Faaliyet Denetimi 41
d Özel Amaçlı Denetim42
2 Denetçinin Statüsüne Göre Denetim Türleri42
a İç Denetim 42
b Dış Denetim44
D Denetim Teknikleri47
E Denetim Yöntemleri49
II VERGİ DENETİMİ 51
A Tanımı51
B Vergi Denetiminin Amaçları 53
1 Mali Amaç54
2 Ekonomik Amaç 55
3 Sosyal Amaç56
4 Hukuki Amaç58
C Vergi Denetiminin Özellikleri59
1 Hukuki Bir Denetim Olması59
2 Yaptırım Gücüne Sahip Olması 60
3 Tarafsız Olması60
4 Dış Denetim Olma Özelliği 61
5 Hesap Denetimini Kapsayan Bir Denetim Olması 62
D Vergi Denetiminin İşlevleri 62
1 Araştırma- Bulma İşlevi 63
2 Düzeltme İşlevi 64
3 Önleme İşlevi 64
4 Eğitim İşlevi 64
E Vergi Denetim Yöntemleri65
1 Yoklama 66
2 Bilgi Toplama 75
3 Arama 84
4 Vergi İncelemesi 96
III VERGİ İNCELEMESİ96
A Tanımı96
1 Vergi İncelemesi Kavramı 96
2 Vergi İncelemesine Yakın Kavramlar 101
B Gereksinim Nedenleri ve Amaçları 104
C Hukuki Nitelik 107
1 Vergi İncelemesinin Hukuki Niteliği 107
2 Vergi İnceleme Raporunun Hukuki Niteliği 111
3 Yükümlü Hakkında Sonuç Doğuran Vergi İnceleme Raporunun
Hukuki Niteliği 119
D Kapsamı 121
1 Konu Bakımından (Ratione Materiae) 121
2 Kişi Bakımından (Ratione Personae) 122
3 Zaman Bakımından (Ratione Temporis) 126
4 Yer Bakımından (Ratione Loci) 132
E Vergi İncelemesinin Diğer Denetim Türlerinden Farkları 134
1 Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi ve Yoklama ile Vergi İncelemesi
Karşılaştırması 134
2 Beyanname Revizyonu ile Vergi İncelemesi Karşılaştırması 137
3 İç Denetim ile Vergi İncelemesi Karşılaştırması 138
4 Mali Polis Denetimi ile Vergi İncelemesi Karşılaştırması 140
5 Muhasebe Denetimi ile Vergi İncelemesi Karşılaştırması 141
F Vergi İncelemesinin Türleri142
1 İncelemenin Kapsamı Bakımından 143
a Tam İnceleme 143
b Kısa İnceleme 145
c Sınırlı İnceleme 145
2 İncelemenin Sürekliliği Bakımından146
a Sürekli İnceleme 146
b Devresel İnceleme 147
3 İncelemenin Akışı Bakımından147
a Geriye Doğru İnceleme147
b İleriye Doğru İnceleme 147
4 Yükümlü Sayısı Bakımından 148
a Toplu İnceleme148
b Münferit İnceleme148
5 İncelemenin Kaynağı Bakımından149
a Olağan İnceleme149
b Olağandışı İnceleme 149
aa İhbarlı İnceleme 150
bb Karşıt İnceleme (Çapraz Kontrol) 150
G Vergi İncelemesinde Kullanılan Başlıca Teknikler150
1 Fiili ve Kaydi Envanter İncelemesi151
2 Randıman İncelemesi154
3 Karşıt İnceleme (Çapraz Kontrol) 159
4 İşletmenin Mali Tablolarının Analizi159
H Vergi İnceleme Sonuçlarına Karşı Başvuru Yolları 161
1 Uzlaşma 162
2 Cezada İndirim169
3 Dava Yolu171
BÖLÜM 2
TÜRKİYE’DE VERGİ İNCELEMELERİ
I VERGİ İNCELEMELERİNİN TARİHÇESİ177
A Vergi İncelemelerine İlişkin Düzenlemelerin Tarihçesi 177
1 Cumhuriyet Öncesi Dönem177
2 Büyük Vergi Reformu Öncesi Dönem179
3 5432 sayılı Vergi Usul Kanunu ve Büyük Vergi Reformu 184
4 213 sayılı Vergi Usul Kanunu ve Günümüze Kadar Yapılan Değişiklikler188
B Vergi İncelemesine Yetkili ve Görevli Birimlerin Tarihçesi199
1 Cumhuriyet Öncesi Dönem199
2 646 sayılı KHK Öncesi Dönem 200
3 646 sayılı KHK ve Günümüzde Yetkili Birimler 204
II VERGİ İNCELEMESİNDE İDARİ YAPI 205
A Vergi İdaresi ve Denetim 205
1 Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB) 207
2 Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) 210
3 Vergi Denetim Kurulu (VDK) Başkanlığı 216
4 Malî Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) Başkanlığı 222
B Vergi Müfettişleri ve İncelemeye Yetkili Diğer Elemanlar225
1 Vergi Başmüfettişi, Vergi Müfettişi ve Vergi Müfettiş Yardımcısı 226
2 Defterdarlar, Vergi Dairesi Başkanları, Vergi Dairesi Müdürleri ile
Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Merkez ve Taşra Teşkilatında Müdür
Kadrolarında Görev Yapanlar 230
3 Takdir Komisyonları 231
4 Vekaleten Görev Yapanların İnceleme Yetkisi 232
5 İncelemeye Yetkili Olmayan Kişilerce Gerçekleştirilen İncelemeler 233
III VERGİ İNCELEMESİNİN HUKUKİ DAYANAKLARI, SINIRLARI VE YÜKÜMLÜ HAKLARI 237
A Vergi İncelemesinin Hukuki Dayanakları ve Yükümlü Ödevleri238
1 Anayasal Dayanakları 238
a Devletin Mali Egemenliğine Dayanan Yetki ve Ödevler 238
aa Mali Egemenlik 238
bb Vergilendirme Yetkisi 239
cc Bütçe Hakkı 241
dd Vergi Ödevi 243
b Vergi İncelemesinin Dayandığı Anayasal İlkeler 245
aa Verginin Yasallığı İlkesi 245
bb Yasal İdare İlkesi 247
cc Verginin Alınması Zorunluluğu İlkesi 248
c Vergi İncelemesinin Gerçekleşmesine Fayda Sağladığı Anayasal
Vergilendirme İlkeleri 249
aa Verginin Genelliği İlkesi 250
bb Mali Güce Göre Vergilendirme İlkesi 252
cc Vergi Yükünün Adaletli ve Dengeli Dağılımı İlkesi 253
2 Yasal Dayanakları 255
a 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu 256
b 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 258
3 Vergi İncelemelerine Dair Yükümlü Ödevleri 259
B Vergi İncelemesinin Sınırları ve Yükümlü Hakları 263
1 Anayasal ve Uluslararası Hukuktan Kaynaklanan Sınırlar ve Yükümlü Hakları264
aa Vergi İncelemesinin Sınırını Oluşturan İlkeler264
bb Anayasa ve Uluslararası Hukuktan Kaynaklanan Yükümlü Hakları 265
2 Vergi İncelemesinin Yasal Sınırları ve İncelemeler Bağlamında Yükümlü
Hakları266
a İnceleme Elemanlarının Sorumlulukları266
aa Yükümlülerin Vergi Mahremiyetini İhlal Etmemek 267
bb Hüviyet İbraz Etmek ve İzahat Vermek 267
cc Yazılı Usule Bağlı Kalmak, Tutanak Hazırlamak ve İlgililere
Tutanakların Bir Nüshasını Vermek268
dd Yükümlünün İşlerinde Aksamaya Neden Olmamak ve İş Yerinin
Çalışma Düzenine Uygun Davranmak 269
ee Yükümlülere Hak ve Yükümlülükleri Hakkında Bilgi Vermek270
ff Tarafsız ve Objektif Davranmak 271
gg İncelemeyi Makul Sürede Tamamlamak 272
hh İbraz Edilen veya Aramada El Konulan Defter ve Belgeleri Muhafaza
Etmek, İnceleme Sonunda Defter ve Belgeleri Eksiksiz İade Etmek 274
b İncelemeler Bağlamında Yükümlü Hakları275
aa İnceleme Başlangıcında Yükümlü Hakları276
aaa Vergi İncelemesi Gerçekleştirecek Olanlardan Kimlik İbrazı
İsteme Hakkı 276
bbb İnceleme Mevzuunu Öğrenme Hakkı276
ccc İncelemeye Başlama Tutanağının Düzenlenmesini ve Bir
Örneğinin Tarafına Verilmesini İsteme Hakkı276
bb İnceleme Esnasında Yükümlü Hakları277
aaa İncelemenin İş Yerinde veya Dairede Yapılmasını Tercih
Etme Hakkı277
bbb Defter ve Belgelerini İbraz Etmek İçin Ek Süre İsteme Hakkı279
ccc Resmi Çalışma Saatleri Dışında İnceleme Yapılmamasını
İsteme Hakkı 279
ddd Fiili Envanter Giderlerinin Hazinece Ödenmesini İsteme Hakkı 280
eee İnceleme Tutanağının Düzenlenmesini ve Bir Örneğinin
Tarafına Verilmesini İsteme Hakkı 280
fff İtiraz ve Mülahazaların Tutanakta Yer Almasını İsteme Hakkı 280
ggg Tutanağı İmzalamama Hakkı281
hhh Vergi Mahremiyetinin Korunması Hakkı 282
cc İnceleme Bitiminde Yükümlü Hakları 283
aaa İncelemenin Sona Erdiğini Belirten Yazı İsteme Hakkı 283
bbb Vergi İnceleme Raporlarının İdarenin Düzenleyici
İşlemlerine Uygun Olmasını İsteme Hakkı 283
ccc İncelemenin Süresinde Bitirilmesini Talep Etme ve
Süresinde Bitirilememesinin Nedenini Öğrenme Hakkı 284
ddd Vergi İnceleme Raporlarının Hukuka Uygun Yolla Tebliğ
Edilmesi Zorunluluğu 285
eee Vergi İncelemesine Dayanan Vergi ve Ceza İhbarnamelerinin
Zamanaşımı Süresi İçerisinde Tebliğ Edilmesi Zorunluluğu 287
fff İhtiyati Haciz Sebebine İtiraz Edebilme Hakkı 287
ggg Adli ve İdari Yollara Başvurma Hakkı 288
dd Aramalı İncelemeler Kapsamında Yükümlü Hakları 288
aaa Arama Kararı Olmaksızın Aramalı İnceleme Yapılmasına
İzin Vermeme ve Arama Kararının Kendisine Gösterilmesini
İsteme Hakkı 288
bbb İhbar Sabit Değilse Muhbirin İsminin Bildirilmesini İsteme
Hakkı 288
ccc Aramada Bulunan Defter ve Belgelerin Tutanakla Tespit
Edilmesini ve Tutanağın Bir Nüshasını Talep Etme Hakkı 289
ddd Arama Çuvallarının Açılmasında Bulunma Hakkı 289
eee Defter ve Belgelerin İyi Saklanmamasından Doğan Zarar
Bakımından Tazminat Hakkı 289
fff Aramalı İncelemenin Bitirilme Süresine Riayet Edilmesi 290
ggg Özel Evrakların Geri Alınması Hakkı 291
hhh Defter ve Vesikalar Üzerinde İncelemeler Yapma, Suret ve
Kayıt Çıkarma Hakkı 291
ııı Beyanname Tanzimi için Gerekli Bilgileri Çıkarabilme Hakkı
ile Beyanname Verme Süresinin Uzaması ve Kayıtların
Tamamlanması 291
3 Yürütme Organından Doğan Kaynaklar Bağlamında Yükümlü Hakları ve
Vergi İncelemesinin Sınırları 292
a İnceleme Yönetmeliği 292
aa İnceleme ve İncelemeyle İlgili Hak ve Yükümlülükleri Hakkında
Bilgi Alma Hakkı 292
bb İncelemenin Mahiyetinin Değiştirilme Nedenini Öğrenme Hakkı 293
cc Yükümlülerin Hak ve Hukuklarının Gözetilmesini ve Gerektiğinde
Lehine Düzeltmelerin Yapılmasını Talep Hakkı 293
dd Suç Delili Olmayan Defter ve Belgeleri İnceleme Tamamlandıktan
Sonra Geri Alma Hakkı 294
ee Teslim Edilecek Defter ve Belgeler İçin Teslim Tutanağı
Düzenlenmesini İsteme Hakkı 294
ff İnceleme Konusu ve Dönemiyle İlgili Olmayan Belgeleri İbraz
Etmeme Hakkı294
gg İnceleme Sırasında Temsilci Bulundurma Hakkı295
hh İnceleme Tutanaklarının Taslaklarına Erişim Hakkı 296
b Rapor Değerlendirme Komisyonları (RDK) Yönetmeliği296
aa Dinlenme Hakkı296
bb Rapor Özetlerine Erişim Hakkı297
c Mükellef Hakları Bildirgesi297
IV VERGİ İNCELEMESİNDE YORUM VE İSPAT KURALLARI298
A Vergi İncelemelerinde ve Vergi Yasalarının Uygulanmasında Yorum298
B Ekonomik Yaklaşım İlkesi ve Vergi İncelemelerinde Uygulanışı304
C Vergi İncelemelerinde İspat Kurallarının Uygulanışı308
V VERGİ İNCELEMESİ SÜRECİ 315
A İncelemeye Sevk 315
1 Risk Analiz Sistemi Verileri Uyarınca Genel Çalışma Planına Dayalı Sevk317
2 İdari Birim ve Makamların Talepleri Üzerine Sevk 320
3 İhbar veya Şikayet Üzerine Sevk 322
4 Diğer Nedenlerle Sevk 325
B İşe Başlama ve İncelemeye Hazırlık 325
1 Görevlendirilme Süreci ve İşe Başlama326
2 İnceleme Hazırlığı 328
a Genel İnceleme Hazırlığı328
b Özel İnceleme Hazırlığı 329
3 İnceleme Dosyasının Oluşturulması330
4 İnceleme Planının Oluşturulması 331
C İncelemeye Başlanılması 331
1 İnceleme Sürecinde Taraflar ve Temsilciler 331
2 İncelemeye Başlanması İçin Getirilen Azami Süre 333
3 İncelemenin Başladığı Tarihin Tespiti ve İncelemeye Başlama Tutanağı 333
4 İnceleme Yeri 338
5 Defter ve Belge İbrazı 344
D İncelemenin Yürütülmesi ve Sonuçlanması348
1 Vergilerin Doğruluğunun Araştırılması: Araştırma Aşaması349
a Somut ve Objektif Deliller 349
2 Vergilerin Doğruluğunun Tespiti: Tutanaklar ve Raporlar 351
a Vergi İnceleme Raporu 354
b Vergi Tekniği Raporu 357
c Vergi Suçu Raporu 362
d Görüş ve Öneri Raporu 365
e Genel Durum Raporu 366
3 Raporların Değerlendirilmesi: Rapor Değerlendirme Komisyonları,
Merkezi Rapor Değerlendirme Komisyonu, Vergi Dairesi Başkanlığı
Üst Rapor Değerlendirme Komisyonu 367
4 İncelemenin Sonuçlanması: Vergilerin Doğruluğunun Sağlanması 373
a İnceleme Bitirilmeden Yapılacak İşlemler 373
b İnceleme Raporlarının İşleme Konulmak Üzere Gönderilmesi 374
c Vergi İncelemesinin Sonuçları ve Yapılacak İşlemler 374
BÖLÜM 3
ULUSLARARASI ALANDA VERGİ İNCELEMELERİ
I İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ (İHAM)’NİN VERGİ İNCELEMELERİYLE
BAĞLANTILI HUSUSLARA YAKLAŞIMI 379
A İHAM’ın Vergiyle İlgili Uyuşmazlıklara Yaklaşımı380
B İHAS ve TC Anayasası Kapsamında Vergi İncelemeleri ile İlgili Haklar381
1 Mülkiyet Hakkı 382
2 Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Gösterilmesi Hakkı 387
3 Adil Yargılanma Hakkı 395
4 Seyahat Özgürlüğü 414
5 Ayrımcılığa Uğramama Hakkı 417
C İHAS ve TC Anayasası Kapsamındaki Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlama
Ölçütleri 419
1 İHAS Bağlamında Sınırlama Ölçütleri 420
2 Anayasa Bağlamında Sınırlama Ölçütleri 420
a Hakkın Özüne Dokunma Yasağı 422
b Anayasa’nın Sözüne ve Ruhuna Aykırı Olmama 423
c Demokratik Toplum Düzeninin ve Laik Cumhuriyetin Gerekleri 424
d Ölçülülük İlkesi 425
II OECD’NİN VERGİ İNCELEMELERİYLE BAĞLANTILI HUSUSLARA YAKLAŞIMI426
A OECD Tarafından Benimsenen Genel İlkeler 428
1 Vergi Politikalarına İlişkin Genel İlkeler 428
2 Vergi Denetimine ve Vergi İncelemesine İlişkin Genel İlkeler 431
B OECD’nin Vergiyle İlgili Çalışma Yürüttüğü Başlıca Alanlar432
1 Haksız Vergi Rekabeti ile Mücadele 433
a Vergi Cennetleri, Kıyı Bankacılığı ve Serbest Bölgeler434
b Haksız Rekabete Konu Olan Diğer Tercihli Vergi Rejimleri 437
2 Transfer Fiyatlandırması 439
3 Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi 444
4 Elektronik ve Dijital Ticaretin Vergilendirilmesi 451
5 Vergi Suçları ile Mücadele 464
6 Vergi Uyumu ve Denetimi Hususunda İşbirliği Çalışmaları 476
a Bilgi Değişimi 476
aa Talep Üzerine Bilgi Değişimi481
bb Otomatik Bilgi Değişimi484
cc Kendiliğinden Bilgi Değişimi 488
dd Sektörel Bilgi Değişimi490
b Yurtdışında (Sınır Ötesi) Vergi İncelemeleri491
c Eşzamanlı Vergi İncelemeleri496
d Ortak Vergi İncelemeleri (Joint Audits-JA)500
C OECD Verileri Uyarınca Vergi İdareleri ve Vergi İncelemeleri 507
III AVRUPA BİRLİĞİ’NİN VERGİ İNCELEMELERİYLE BAĞLANTILI HUSUSLARA
YAKLAŞIMI 517
A Avrupa Birliği Hukuku ve Vergi Politikaları 519
B Avrupa Birliği’nin Vergiyle İlgili Çalışma Yürüttüğü Başlıca Alanlar525
1 Haksız Vergi Rekabeti ile Mücadele 525
2 Transfer Fiyatlandırması 530
3 Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi 533
4 Elektronik ve Dijital Ticaretin Vergilendirilmesi 534
5 Vergi Suçları ile Mücadele 537
6 Vergi Uyumu ve Denetimi Hususunda İşbirliği Çalışmaları 541
aa Dolaysız Vergilerde İdari İşbirliği 542
bb KDV Alanında İdari İşbirliği 545
cc Tüketim Vergilerinde İdari İşbirliği 547
dd Tasarrufların Vergilendirilmesinde İdari İşbirliği549
C Avrupa Temel Haklar Şartı ve Avrupa Doğru İdari Davranış Yasası550
D Avrupa Birliği’nde Vergi İncelemeleriyle Bağlantılı Düzenlemeler555
1 Avrupa Birliği Tarafından Gerçekleştirilecek Denetimlere İlişkin
Avrupa Konseyi Tüzükleri555
2 Avrupa Kaçakçılıkla Mücadele Ofisi (OLAF) 560
3 Fiscalis Programı 564
DEĞERLENDİRMELER VE SONUÇ 569
KAYNAKÇA 590
