Uluslararası Hukukta İklim Değişikliğinin Denizler Üzerindeki Etkileri

Uğur Kaynakçıoğlu

İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER VII

KISALTMALAR. XIII

ŞEKİL LİSTESİ XV

GİRİŞ. 1

BİRİNCİ BÖLÜM: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ULUSLARARASI HUKUKA

KONU OLMASI . 9

a. Hakkaniyet İlkesi . 119

b. Ortak Ama Farklılaştırılmış Sorumluluklar ve Göreceli Kabiliyetler İlkesi 124

c. Özel İhtiyaçlar ve Durumlar İlkesi. 126

d. Önleme İlkesi ile İhtiyat İlkesi. 129

e. Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi. 137

I. ‘İklim Değişikliği’ Nedir? – Küresel Isınma ve Sera Etkisi Kavramlarından Farkı . 9

II. Uluslararası Çevre Hukukunun Tarihsel Gelişim Süreci İçerisinde İklim Değişikliği 20

A.Stokholm Konferansı Öncesindeki Dönem (…-1972): Uluslararası Çevre Hukukununİlk Işıkları ve Birleşmiş Milletler’in Kurulmasının İklim Sorunlarının BilimselKökenleri Konusundaki Çalışmalara Etkisi.26

B. Stokholm Konferansı Rio Konferansı Arasındaki Dönem (1972-1992) 35

1.Stokholm Konferansı Sonrasında Çevreyi ve İklim Sistemini Koruma KonusundaYaşanan Gelişmeler: Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin Kurulması veİklim Değişikliğinin Birleşmiş Milletler Gündemine Getirilmesi 35

2.İklim Sisteminin ve Atmosferin Hukuki Statüsü Hakkında Tartışmalar: KuramsalSorunlar ve BMİDÇS’nin Hazırlık Çalışmaları .50

C. Rio Konferansı Sonrasındaki Dönem (1992-…)67

1.Rio Konferansı Sonrasında Çevreyi ve İklim Sistemini Koruma Konusunda YaşananGelişmeler: Çevreyi ve İklim Sistemini Koruma Konusunda Yeni Bir Bakış Açısı 67

2.İklim Değişikliği ile İlgili Çalışmaların ve İklim Değişikliği Rejiminin GünümüzeUzanan Gelişim Süreci 81

III. Uluslararası Hukukta İklim Değişikliği Rejimi 108

A. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS) . 108

1. Yapılması, Onay Durumu ve İçindekiler . 108

2. Amaç 109

3. İlkeler. 114

f. Uluslararası İş Birliği İlkesi . 143

g. İyi Niyet İlkesi . 145

h. Karşılıklı İlişki İlkesi . 146

a. BMİDÇS’nin Tüm Taraflarının Genel Yükümlülükleri. 150

b. Gelişmiş Ülkelere ve Ek I Listesi Taraflarına Özgü Yükümlülükler . 153

c. Gelişmiş Ülkelere ve Ek II Listesi Taraflarına Özgü Yükümlülükler 156

a. Taraflar Konferansı 157

b. Sekretarya 162

c. Bilimsel ve Teknolojik Danışma Yardımcı Organı 163

d. Uygulama Yardımcı Organı. 165

e. Mali Mekanizma 166

f. Uygulama Sistemi 170

(1). Raporlama 170

(2). Danışma 171

a. KP’nin Tüm Taraflarının Genel Yükümlülükleri. 176

b. Ek I Listesi Taraflarına Özgü Yükümlülükler . 178

c. Gelişmiş Ülkelere ve Ek II Listesi Taraflarına Özgü Yükümlülükler 184

a. Protokol Taraflar Toplantısı. 185

b. Sekretarya 189

c. Bilimsel ve Teknolojik Danışma Yardımcı Organı 189

d. Uygulama Yardımcı Organı. 190

e. Mali Mekanizma 191

f. Ortak Uygulama Mekanizması . 192

g. Temiz Kalkınma Mekanizması 193

h. Salım Ticareti Mekanizması 194

i. Uygunluk Sistemi . 195

a. Anlaşma Taraflar Toplantısı . 214

b.Sekretarya. 217

4. Taahhütler 147

5. Kurumsal Yapı . 157

6. Diğer Hususlar . 171

B. Kyoto Protokolü (KP) . 172

1. Yapılması, Onay Durumu ve İçindekiler . 172

2. Amaç 173

3. İlkeler. 173

4. Taahhütler 174

5. Kurumsal Yapı 185

6. Diğer Hususlar 199

C. Paris Anlaşması (PA) 199

1. Yapılması, Onay Durumu ve İçindekiler 199

2. Amaç 200

3. İlkeler . 203

4. Taahhütler. 203

5. Kurumsal Yapı 214

c. Bilimsel ve Teknolojik Danışma Yardımcı Organı 218

d. Uygulama Yardımcı Organı . 218

e. Mali Mekanizma. 219

f. Azaltmada İş Birliği Yaklaşımı ve Azaltma Mekanizması . 220

g. Kayıp ve Zarar Mekanizması . 223

h. Teknoloji Mekanizması 225

i. Uygulama ve Uygunluk Sistemi 226

j. Diğer Yardımcı Organlar, Mekanizmalar ve Sistemler . 228

İKİNCİ BÖLÜM: ULUSLARARASI DENİZ HUKUKUNUN VE DENİZLERİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ REJİMİ İLE İLİŞKİSİ 235

6. Diğer Hususlar 229

IV.İklim Değişikliğinin Uluslararası Hukuka Konu Olması ve İklim Değişikliği Rejimi ileİlgili Değerlendirme 229

I.Denizler ile Atmosfer ve İklim Sistemi İlişkisi: İklim Değişikliği Nedeniyle DenizlerdeYaşanan Değişimler . 235

II.Uluslararası Deniz Hukukunun Tarihsel Gelişim Süreci İçerisinde Çevre ve İklimDeğişikliği . 243

A.Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Öncesindeki Dönem (…-1982):Uluslararası Deniz Hukukunun İlk Düzenlemelerinin ve Gelişmelerinin Çevre ve İklimDeğişikliği ile Bağlantısı . 248

B. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Sonrasındaki Dönem (1982-…) . 258

1.Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin Çevre ve İklim Değişikliği ileBağlantısı 258

2.Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Sonrası Düzenlemelerin veGelişmelerin Çevre ve İklim Değişikliği ile Bağlantısı 262

III.Uluslararası Deniz Hukuku ile İklim Değişikliği Rejiminin İlişkisi: İki Alan ArasındakiBağlantının ve Çatışmanın Yorumlanması 274

A.Lafzi Bağlantı: Uluslararası Deniz Hukukunun Çevreye İlişkin Temel Kavramları ileİklim Değişikliği Rejiminin Temel Kavramları 279

1.Okyanus ve Deniz Terimleri ile Deniz Çevresi Kavramının Kapsamı – Denizler veDeniz Çevresi İklim Sisteminin Parçası Mıdır? 279

2.Deniz Çevresinin Kirliliği Kavramının Kapsamı – Deniz Çevresinin Değişimi veİklim Değişikliğine Neden Olan Sera Gazlarının Olumsuz Etkileri Deniz ÇevresininKirliliğine Yol Açmakta Mıdır? 284

B.Teleolojik Bağlantı: Uluslararası Deniz Hukukunun Amaçları ile İklim DeğişikliğiRejiminin Amaçları 292

C.Sistematik Bağlantı: Uluslararası Deniz Hukuku ile İklim Değişikliği Rejimi NormlarıArasındaki Geçişkenlik ve Olası Çatışma. 293

IV.İklim Değişikliği Nedeniyle Denizlerde Yaşanan Değişimlerin Uluslararası DenizHukukunda Etkilediği Başlıca Konular . 305

a. Kara Kökenli Kirlilik 312

b. Deniz Yatağı Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik 315

c. Denizlere Boşaltım Yoluyla Kirlilik . 321

d. Gemi Kaynaklı Kirlilik . 325

e. Atmosferden veya Atmosfer Aracılığıyla Kirlilik . 330

a. Güney Kutup Bölgesi (Antarktika Bölgesi) 343

(1). Güney Kutup Bölgesinde Deniz Çevresinin Kirliliğe Karşı Korunması. 350

(2). Güney Kutup Bölgesinde Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması 354

(3). Güney Kutup Bölgesinde Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması . 358

b. Kuzey Kutup Bölgesi (Arktika Bölgesi) . 360

(1). Kuzey Kutup Bölgesinde Deniz Çevresinin Kirliliğe Karşı Korunması . 368

(2). Kuzey Kutup Bölgesinde Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması 377

(3). Kuzey Kutup Bölgesinde Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması . 384

a. Atollerden, Resiflerden ve Takımadalardan Doğan Hakların İncelenmesi 422

b. Yapay Ada İnşa ve Ada Islah veya Tahkimatı Eylemlerinin Hukukiliği 426

4.Kıyı Devletlerinin Egemenlik Haklarının Kullanımı ve YetkilerininBelirlenmesi . 429

5.Buzla Kaplı Bölgelerin Tespitiyle Bu Bölgelerdeki Esas Çizgilerin, Deniz Alanlarınınve Egemenlik Haklarının Belirlenmesi . 431

a.Uluslararası Hukukta Buzun Statüsü, Buz Çeşitleri ve Buzla Kaplı BölgelerinTespiti . 432

b.Buzla Kaplı Bölgelerdeki Esas Çizgilerin ve Deniz Alanlarının BelirlenmesiyleDeniz Alanlarının Sınırlandırılması 437

(1). Güney Kutup Bölgesi . 438

(2). Kuzey Kutup Bölgesi 445

A.Denizlerdeki Doğal Kaynakların Kullanımı ile Deniz Çevresinin Korunması veMuhafazası . 305

1. Deniz Çevresinin Kirliliğe Karşı Korunması 309

2. Deniz Canlı Kaynaklarının Korunması. 333

3. Deniz Biyolojik Çeşitliliğinin Korunması 337

4.Kutup Bölgelerinde Denizlerdeki Doğal Kaynakların Kullanımı ile Deniz ÇevresininKorunması ve Muhafazası 341

B.Deniz Çevresindeki Değişimler Sonucunda Esas Çizgilerin (Hatların) ve DenizAlanlarının Belirlenmesiyle Sınırlandırılması 387

1.Esas Çizgilerin ve Esas Çizgilere Göre Hesaplanan Deniz Alanlarının Dış SınırlarınınHesaplanması .393

2. Deniz Alanlarının Sınırlandırılması .409

3. Adaların Esas Çizgilerinin ve Deniz Alanlarının Belirlenmesiyle Deniz AlanlarınınSınırlandırılması 415

V.Uluslararası Deniz Hukukunun ve Denizlerin İklim Değişikliği ve İklim Değişikliği ileİlişkisi Hakkında Değerlendirme 466

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ NEDENİYLE DENİZLERDE YAŞANAN

DEĞİŞİMLER VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN DENİZLER ÜZERİNDEKİ

OLUMSUZ ETKİLERİ KONUSUNDA ORTAYA KOYULAN ÇEŞİTLİ ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 469

a. İklim Değişikliği Rejiminin Uyarlanabilirliği . 517

b. Uluslararası Deniz Hukukunun Uyarlanabilirliği 518

c. Şartların Esaslı Değişiminin Uygulanabilirliği 522

d. Üçüncü Devletlerin Durumu ve İtirazlarının Engellenebilirliği 531

a. Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemin Tespiti ve Atfedilmesi . 556

(1). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylem. 556

(a). Uluslararası Bir Yükümlülüğün İhlali . 559

(b). Uluslararası Hukuk Kapsamında Devlete Atfedilebilirliği 562

(2). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemle Eylemin Sonuçları Arasında Nedensellik Bağının Kurulması . 563

(3). Hukuka Aykırılığı Ortadan Kaldıran Durumlar 566

b. Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemin Sonuçları . 568

(1). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemde Bulunan Devlet Açısından 568

I. Çeşitli Çözüm Önerileri ve Bu Önerilerin Ortaya Koyulma Sebepleri 469

A. Devlet Olma Kuramları Kapsamındaki Çözüm Önerileri 470

1.Devleti Oluşturan Belirli Bir Toprak Parçası Unsurunun Eksikliğinde DevletinVarlığının Devamına İlişkin Olasılıkların Uygulanabilirliği 474

2. Kendi Kaderini Tayin Hakkının Uygulanabilirliği 478

3. Neye Sahipsen Ona Sahip Kal İlkesinin Uygulanabilirliği 484

4.Devleti Oluşturan Hükümet Unsurunun Eksikliğinde Devletin VarlığınınDevamının Sürgündeki Hükümet Kuramı Yoluyla Uygulanabilirliği 491

B. Kişilerin Korunmasına İlişkin Kurallar Kapsamındaki Çözüm Önerileri . 494

1. Yerinden Edilme, Göç, Sığınma, Mülteci ve Vatandaşlık Hukuku 497

2. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku. 509

C. Uluslararası Hukukun Kaynakları Kapsamındaki Çözüm Önerileri . 515

1. Uluslararası Andlaşmalar Hukuku Kapsamındaki Çözüm Önerileri 517

2. Uluslararası Teamül Hukuku Kapsamındaki Çözüm Önerileri 533

3. Uluslararası Örgüt Kararları Kapsamındaki Çözüm Önerileri . 536

D.Uluslararası Hukukta Sorumluluğa İlişkin Kurallar Kapsamındaki Çözüm Önerileri . 542

1.Uluslararası Çevre Hukuku ve İklim Değişikliği Rejimi Kapsamında Sorumluluğunİncelenmesi 545

2. Uluslararası Deniz Hukuku Kapsamında Sorumluluğun İncelenmesi 553

3.Uluslararası Hukukta Devletin Sorumluluğuna İlişkin Genel Kurallar KapsamındaSorumluluğun İncelenmesi . 556

(a). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemi Durdurma ve Tekrarlamama Yükümünün Yerine Getirilmesi 568

(b). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylem Sonucu Ortaya Çıkan Zararlarda Onarım Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesi . 569

(i). Eski Hale Getirme 570

(ii). Tazminat . 571

(iii). Manevi Tatmin 573

(2). Uluslararası Hukuka Aykırı Eylemden Etkilenen Devlet Açısından 574

SONUÇ . 599

KAYNAKÇA 605

E.Uluslararası Yargı Organları ve Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmaları KapsamındakiÇözüm Önerileri . 575

1.Uluslararası Çevre Hukukunda ve İklim Değişikliği Rejiminde UyuşmazlıklarınÇözülmesi ve Yargı Organlarının Rolü. 576

2.Uluslararası Deniz Hukukunda Uluslararası Uyuşmazlıkların Çözülmesi ve YargıOrganlarının Rolü . 582

3. Yargılamanın Yenilenmesi/İadesi Olasılığı 592

II.İklim Değişikliği Nedeniyle Denizlerde Yaşanan Değişimler ve İklim DeğişikliğininDenizler Üzerindeki Olumsuz Etkileri Konusunda Ortaya Koyulan Çeşitli Çözüm ÖnerileriHakkında Değerlendirme. 596

KİTAPLAR 605

KİTAP BÖLÜMLERİ 611

MAKALELER . 616

ULUSLARARASI ANDLAŞMALAR 626

ULUSLARARASI YARGI – DAVALAR VE KARARLAR 633

BM GENEL KURUL KARARLARI. 640

BM GÜVENLİK KONSEYİ KARARLARI 646

UHK BELGELERİ VE RAPORLARI . 647

DİĞER BM BELGELERİ VE RAPORLARI 648

HİDP BELGELERİ VE RAPORLARI 651

TARAFLAR KONFERANSI, PROTOKOL TARAFLAR TOPLANTISI VE ANLAŞMA TARAFLAR TOPLANTISI BELGELERİ. 652

KP UYGUNLUK MEKANİZMASI İCRA ŞUBESİ KARARLARI . 655

SÖZLÜKLER – ANSİKLOPEDİLER . 656

TEZLER. 657

DİĞER KAYNAKLAR 657