Uluslararası Hukukta Sağlık Hakkı

Dr. Nurten YAYLACI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 9

İÇİNDEKİLER11

KISALTMALAR .17

GİRİŞ 19

BİRİNCİ BÖLÜM

SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ VE

DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ

SOSYAL HAKLARIN NİTELİĞİ 27

Sosyal Haklar: Kavram ve Tanım 27

Sosyal Hakların İnsan Hakları Kataloğundaki Yeri.30

“İnsan Hakları” Fikri ve Birinci Kuşak Haklar .30

İkinci Kuşak Hakların Ortaya Çıkışı.39

İnsan Haklarına İlişkin Belli Başlı Sınıflandırmalar ve Sosyal Haklar43

Klasik İnsan Hakları Tasnifi ve Sosyal Haklar .44

Bireysel Haklar-Kolektif Haklar Tasnifi ve Sosyal Haklar .46

Konularına Göre İnsan Hakları Ayrımı ve Sosyal Haklar 47

Kuşaklara Göre Yapılan Ayrım ve Sosyal Haklar 48

Kuçuradi’nin “İnsan Hakları” Tasnifi ve Sosyal Haklar.50

İnsan Onuru ve Sosyal Haklar.52

Evrensellik - Kültürel Görelilik Tartışması ve Sosyal Haklar 57

SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ.59

Genel Olarak.59

Dava Edilebilirlik Kavramı.60

Sosyal Hakların Dava Edilemezliğini İleri Süren Temel Tezler 62

Negatif Haklar – Pozitif Haklar Ayrımı Bağlamında Dava Edilebilirlik63

Hakların Maliyet Boyutu Bağlamında Dava Edilebilirlik 67

Hakların Derhal-Aşamalı Gerçekleştirilmesi Bağlamında Dava

Edilebilirlik.68

Hakların Muğlak - Açık Olmaları Bağlamında Dava Edilebilirlik.70

Hakların İdeolojik-Politik Oluşu Bağlamında Dava Edilebilirlik71

Kuvvetler Ayrılığı ve Demokratik Meşruluk Bağlamında Dava

Edilebilirlik.72

Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğini Güçlendiren Temel Araçlar 76

İnsan Haklarının Bütünlüğü, Bölünmezliği ve Karşılıklı Bağımlılığı İlkesi .76

Devletin Yükümlülüklerine İlişkin Üçlü Tipoloji .79

Sosyal Hakların Yorumu: Yargıcın Hukuk Yaratması ve “Dolaylı

Koruma” 83

Sosyal Hakların Özü: Derhal Uygulama İlkesi ve Asgari Çekirdek

Yükümlülükler .92

III. SOSYAL HAKLARIN DAVA EDİLEBİLİRLİĞİ BAĞLAMINDA ULUSAL VE ULUSLARARASI

DENETİM ARAÇLARI.96

Genel Olarak.96

Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti) Yoluyla Dava Edilebilirlik 99

Genel Yargısal Merciler Eliyle Dava Edilebilirlik.100

Uluslararası Düzeyde Denetim Usulleri102

Periyodik Rapor Verme Sistemi.104

Evrensel Periyodik Gözden Geçirme Usulü .107

Bireysel Başvuru Yolu ve Diğer Başvuru/Şikâyet Sistemleri 109

BM Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü110

Avrupa Sosyal Şartı’nda Toplu Şikâyet Usulü .118

ILO Sistemine Özgü Şikâyet Usulü120

Amerikalılar-arası İnsan Hakları Sisteminde Bireysel Başvuru Usulü 121

Afrika Birliği Örgütünde Bireysel Başvuru Usulü 121

Birinci Kuşak Haklara Özgülenen Bireysel Başvuru Sistemlerinin

Sosyal Hakların Dava Edilebilirliğine Katkısı 122

İnsan Hakları Komitesi’nin Sosyal Haklar Yorumu122

AİHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması127

Ame.İHS Kapsamında Sosyal Hakların Korunması131

DEĞERLENDİRME.133

İKİNCİ BÖLÜM

DAVA EDİLEBİLİRLİK EKSENİNDE

ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKI

KAVRAMSAL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HAKKI 137

Sağlık Kavramı 137

Sağlık Hakkı: Tanım ve Teorik Tartışmalar142

İçindekiler 13

Sağlık Hakkının Konusu ve Kapsamı .159

Sağlık Hakkının Özneleri .162

Genel Özne: Herkes.163

Spesifik Özneler: Dezavantajlı Gruplar 164

ULUSLARARASI HUKUKTA SAĞLIK HAKKININ HUKUKÎ TEMELLERİ 169

Genel Olarak.169

BM Sisteminde Sağlık Hakkı .170

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinde Sağlık Hakkı170

Dünya Sağlık Örgütü Anayasası.172

Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi.177

Sağlık Hakkı: 14 Nolu Genel Yorum178

Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hakkı: 22 Nolu Genel Yorum182

ESKHS Hükümlerinin İç Hukukta Uygulanması: 9 Nolu Genel Yorum189

Diğer BM İnsan Hakları Belgelerinde Sağlık Hakkı.192

Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi 192

CEDAW.193

Çocuk Hakları Sözleşmesi.200

Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına

Dair Uluslararası Sözleşme.202

Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi.203

Yerli Halkların Hakları Birleşmiş Milletler Bildirisi 204

Bölgesel Düzlemde Üretilen Belgelerde Sağlık Hakkı .205

Avrupa Konseyi Belgelerinde Sağlık Hakkı.205

Avrupa Sosyal Şartı.206

İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi .209

İstanbul Sözleşmesi214

AİHM İçtihadında Sağlık Hakkının Dolaylı Korunması 216

Sağlık Hakkı ve Yaşama Hakkı (2. madde) .218

Yetersiz Sağlık Hizmeti Sunumu.220

Sağlık Giderlerinin Tamamının Devletçe Karşılanmaması223

iii. Sağlık Çalışanlarının Kusurlarından Kaynaklanan Ölümler .227

Özel Sağlık Kuruluşlarının Yetersizliği Sebebiyle Devletin

Sorumluluğu.229

Acil Sağlık Hizmetlerine Erişememe.230

Sağlık Hakkı ve İşkence, İnsanlıkdışı Muamele Yasağı

(3. madde).237

14 İçindekiler

Tutuklu ve Hükümlülere Gerekli Tıbbî Yardımın

Yapılmaması.238

Salıvermeyi Gerektiren Sağlık Sorunlarına Rağmen

Alıkoymalar 240

iii. Açlık Grevindeki Mahpusları Zorla Besleme.241

Yaşamın Riske Atıldığı Sınırdışı Edilmeler.243

Sağlık Hakkı ve Özel Hayatın Korunması Hakkı (8. madde) .245

Sağlık Hizmetleri Nedeniyle Vücut Bütünlüğünün İhlâl

Edilmesi246

Çevre ile İlgili Sorunlar .247

iii. Kişişel Sağlık Verilerinin Korunması ve Mahremiyet İhlâlleri 253

Üreme Sağlığı Hizmetleri ve Kürtaj Uygulamaları 256

Kişinin Açık Rızasına Dayanmayan Tıbbî Müdahaleler .261

Amerikan Devletleri Örgütü Belgelerinde Sağlık Hakkı .265

Afrika Birliği Belgelerinde Sağlık Hakkı 274

III. DEĞERLENDİRME.279

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN

GENEL VE ÖZEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ

DEVLETİN SAĞLIK HAKKINA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 287

Genel Olarak.287

Karşılaştırmalı Hukukta Sağlık Hakkına İlişkin Eğilimler287

Devletin Sağlık Hakkına İlişkin Genel Yükümlülükleri .292

En Üst Düzeyde Ulaşılabilir Sağlık Standardı Sağlama.293

Mevcut Kaynakların Azami Ölçüde Kullanılması Yükümlülüğü294

Aşamalı Gerçekleştirme Yükümlülüğü.295

Adım Atma Yükümlülüğü.296

Asgari Çekirdek Yükümlülüğü Kavramı298

Uluslararası Yardım ve İşbirliği Yükümlülüğü 307

Üçlü Yükümlülük Tipolojileri Çerçevesinde Sağlık Hakkı 310

Saygı Gösterme Yükümlülüğü .310

Sağlık Hizmetlerine Erişimi Engellememek 311

Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak313

Kadınlara Yönelik Ayrımcı Uygulamalardan Kaçınmak .316

Geleneksel Tıbbî Uygulamaları Yasaklamamak 318

Güvensiz İlaçların Piyasaya Arzını Yasaklamak .318

İçindekiler 15

Yasal İstisnalar Hariç Zorla Tedavi Yöntemleri Uygulamamak .319

Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Engellememek .323

Sağlık Eğitimi ve Bilgisine Sansür Uygulamamak324

ı. Sağlık ile İlgili Konularda Katılımcılığı Engellememek.325

Çevreyi Kirletmekten ve İnsan Sağlığına Zararlı Nükleer, Biyolojik

ve Kimyasal Deneme ve Silah Kullanımından Kaçınmak 326

Bir Cezalandırma Aracı Olarak Sağlık Hizmetlerine Erişimi

Engellememek .327

Koruma Yükümlülüğü328

Üçüncü Kişilerce Sunulan Sağlık Hizmetlerine Herkesin Erişimini

Sağlayacak Tedbirleri Almak 329

Özelleştirmeler Nedeniyle Sağlık Hizmetlerinin Olumsuz

Etkilenmemesi İçin Gerekli Önlemleri Almak .330

İlaç ve Tıbbî Cihazların Piyasaya Arzını Denetlemek 332

Nitelikli Sağlık Personeli Yetiştirilmesini Sağlamak 336

Sağlığa Zararlı Geleneksel Uygulamaları Kaldırmak .337

Toplumun Risk Altındaki Kesimlerini Koruyacak Tedbirleri Almak.344

Yerine Getirme Yükümlülüğü 349

İç Hukuk Sisteminde Sağlık Hakkına Gereken Önemi Vermek .349

Temel Sağlık Göstergelerine Erişimi Güvence Altına Almak.353

Temel Sağlık Hakkına İlişkin Yükümlülükler 353

Yaşamaya Elverişli Konut Hakkına İlişkin Yükümlülükler.358

Yeterli Beslenme Hakkına İlişkin Yükümlülükler .360

Güvenli ve Yeterli Su Hakkına İlişkin Yükümlülükler .364

Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hizmetlerine Erişimi Sağlamak.366

Bilgilendirme Kampanyaları Düzenlemek 375

Ülke Genelinde Sağlık Kurumlarını ve Personelini Yaygınlaştırmak375

Bedeli Herkesçe Ödenebilir Sigorta Sistemi Kurmak377

Her Türlü Çevresel Kirlenmeyle Mücadele Etmek379

İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlamak383

DEĞERLENDİRME 385

SONUÇ389

KAYNAKÇA .393