Uluslararası Hukukta ve Mülteci Hukukunda İnsan Ticareti Suçu
Prof. Dr. İ. Sibel SAFİ
İnsan ticareti karmaşık bir konu olmasına rağmen, insan ticareti mağdurlarına yardım etmek ve dünya çapındaki bu yaygın durumla mücadele etmek için uluslararası yasal araçlar uygulanmaktadır. Uluslararası hukuk, insan ticaretiyle mücadelede güçlü bir kanaldır. Hem suçun önlenmesi hem de savunmasızlığın azaltılması, insan ticaretiyle mücadelede geçerli olması gereken yaklaşımlardır ve her biri politika ve program planlamasında farklı dinamikler gerektirir. Aynı zamanda güvenlik açıklarına odaklanmak, insan ticaretini önleme politikalarının insan hakları bileşenini geliştirecektir. Suçu önlemenin geleneksel tanımları, insan ticaretinde risk unsurlarını azaltmaya odaklanarak insan ticaretiyle mücadele politikalarının geliştirilmesine katkıda bulunabilir. Teorik olarak önleme, bireyleri insan ticaretine maruz kalmaya karşı savunmasız hale getiren faktörleri azaltarak insan ticaretini meydana gelmeden önce ortadan kaldırmayı amaçlamalıdır. Bir suç eylemi olarak insan ticareti, hukukun üstünlüğünü ihlal eder, ulusal yargı yetkilerinin bulunduğu alanları ve uluslararası hukuku tehdit eder. Yasal mevzuatın geliştirilmesi caydırıcılığı artıracaktır.
Bu kitapta Uluslararası Hukukta insan ticaretinin kavramsal ve hukuki çerçevesi, tanımı, sınırları, bölgesel ve uluslararası sözleşmelerin getirdiği yükümlülükler, devletin bu konuda sorumluluğu, geri gönderme ve çözüm yolları, etkili bir ceza adaleti müdahalesi bağlamında devletin sorumluluğu, insan ticareti mağdurlarının ve yeniden insan ticareti mağduru riski altında bulunan kişilerin uluslararası mülteci korumasından yararlanma hakları ve insan ticareti konusunda uluslararası ceza hukuku ve mülteci hukukunun kesişim noktaları analiz edilmiştir.
Eserin hazırlanmasında emeği geçen Legal yayınevinin tüm değerli mensuplarına teşekkürlerimi ifade eder, ilgili kişilere faydalı olmasını dilerim.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III
ABOUT THE BOOK V
İLGİLİ ANTLAŞMALAR VE DİĞER ULUSLARARASI BELGELER REHBERİ XVII
1. ULUSLARARASI HUKUKTA VE MÜLTECİ HUKUKUNDA İNSAN TİCARETİ
1.1. Giriş 1
1.2. İnsan Ticareti Suçu ve Göçmen Kaçakçılığı Suçları Arasındaki Farklılıklar-Benzerlikler 6
1.3. Göçmen Kaçakçılığında ve İnsan Ticaretinde Korunan Hukuki Yarar: Türk Ceza Hukuku Kapsamında Değerlendirme 11
1.4. Deniz Hukukunda Göçmen Kaçakçılığı 14
1.5. İnsan Hakları Boyutu 18
1.6. Uluslararası Hukukun Uygulanmasının Önündeki Engeller 19
1.7. Uluslararası Hukukta Göçmen ve Mülteci Kavramları 20
2. ULUSLARARASI HUKUKTA İNSAN TİCARETİNİN TANIMI, KAPSAMI VE SINIRLARI
2.1. "Eylem" Unsuru 27
2.2. "Araçlar" Öğesi 28
2.3. “Amaç” Unsuru 31
2.4. İnsan Ticareti Protokolü Sonrası Gelişmeler 37
2.5. Tanımın Kapsamı ve Sınırları 42
3. ULUSLARARASI HUKUKİ ÇERÇEVE
3.1. Uluslararası İnsan Hakları Sözleşme Hukukunda İnsan Ticaretinin Kısa Bir Tarihi 47
3.1.1. 1949 tarihli İnsan Ticareti Sözleşmesi 48
3.1.2. İnsan Ticareti ve Beyaz Kölelik 50
3.1.3. CEDAW Sözleşmesi 55
3.1.4. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ve İhtiyari Protokolü 56
3.2. Sınıraşan Ceza Hukukunda İnsan Ticareti 59
3.2.1. Organize Suçlar Sözleşmesi 62
3.2.2. İnsan Ticareti Protokolü 65
3.2.2.a. Protokole Genel Bakış 65
3.2.2.b. Mağdur Koruma ve Destek 69
3.2.2.c. İnsan Ticaretine Maruz Kalmış Çocuklara Özel Korumalar 70
3.2.2.d. Hukuki Statü ve Geri Dönüş 71
3.2.2.e. Önleme ve İşbirliği Yükümlülüğü 73
3.2.3. Göçmen Kaçakçılığı Protokolü 74
3.2.3.a. Göçmen Kaçakçılığı Protokolüne Genel Bakış 75
3.2.3.b. İnsan Hakları, Sığınmacılar ve Mülteciler 77
3.3. Bölgesel Yasal Anlaşmalar 80
3.3.1. Avrupa Birliği Enstrümanları 80
3.3.1.1. İnsan Ticaretiyle Mücadeleye İlişkin AB Çerçeve Kararı (2002) 80
3.3.1.2. Kısa Süreli İkamet İzinlerine İlişkin AB Konseyi Direktifi 83
3.3.1.3. 2002 Çerçeve Kararında Değişiklik Önerisi (2009–2010) 85
3.3.2. İnsan Ticaretine Karşı Avrupa Konseyi Sözleşmesi 88
3.3.2.a. Kapsam ve Amaç 90
3.3.2.b. İnsan Ticaretinin Tanımı 91
3.3.2.c. İnsan Ticaretine Maruz Kalmış Kişilerin Korunması ve Yardımı 92
3.3.2.d. Çocuklar İçin Özel Tedbirler 94
3.3.2.e. Yasal Statü, Menşei Ülkeye Geri Gönderme ve Çözüm Yolları 95
3.3.2.f. Soruşturma, Kovuşturma ve Kriminalize Etme 97
3.3.2.g. İnsan Ticaretini Önleme 100
3.3.2.h. Uluslararası İşbirliği 100
3.3.3. SAARC Sözleşmesi 101
3.3.3.a. SAARC Sözleşmesine Genel Bakış 102
3.4. Uluslararası Yasal Çerçevenin Anlaşmalar Dışında Koruma Sistemi 105
3.4.1. Uluslararası Örf ve Adet Hukuku, Jus Cogens Norm ve İnsan Ticareti 105
3.4.2. Uluslararası Hukukun İkincil Kaynakları 109
3.4.3. İnsan Ticaretinin “Yumuşak/Soft” Hukuk Kapsamında Değerlendirilmesi 111
4. İNSAN TİCARETİNİN ULUSLARARASI HUKUKTA YASAL ÇERÇEVESİ
4.1. Vatandaş Olmayan İnsan Ticareti Mağduru Kişiler 117
4.1.1. Vatandaş Olmayanlar İçin İnsan Haklarının Korunması 118
4.1.2. İnsan Ticareti ve Vatansızlık 127
4.2. Göçmen ve Göçmen İşçi Olarak Ticareti Yapılan Kişiler 129
4.2.1. Ayrılma ve Geri Dönme Hakkı 129
4.2.2. Göçmen İşçi Olarak İnsan Ticaretine Maruz Kalmış Kişiler 133
4.2.2.a. Göçmen İşçileri Korumak için ILO Araçları 134
4.2.2.b. Göçmen İşçiler Sözleşmesi 136
4.3. Ticaret ve Kölelik140
4.3.1. Köleliğin Tanımı ve İşaretleri 141
4.3.2. İnsan Ticareti Alanındaki Yasal Gelişmeler ve Kölelik 148
4.4. Kadınlara Yönelik Bir Ayrımcılık ve Şiddet Biçimi Olarak İnsan Ticareti 149
4.5. Uluslararası İnsancıl Hukukta ve Uluslararası Ceza Hukukunda İnsan Ticareti 155
4.5.1. Cinsel Şiddet ve İnsan Ticaretiyle İlgili Diğer Uluslararası Suçlar 156
4.5.2. İnsanlığa Karşı Suç Olarak İnsan Ticareti 159
5. İNSAN TİCARETİNDE DEVLETİN SORUMLULUĞU
5.1. Uluslararası Sorumluluk Teorisi 164
5.2. İnsan Ticaretiyle Bağlantılı Uluslararası Hukuk İhlallerinden Devletin Sorumluluğu 166
5.2.1. Devlete Atfedilebilirlik 167
5.3. Özel Kişi ve Kuruluşların Davranışlarından Kaynaklanan İnsan Ticaretiyle İlgili Yükümlülüklerin İhlaline İlişkin Devletin Sorumluluğu 176
5.3.1. Özel Davranışa İlişkin Olmayan Genel Kuralın Etkileri 177
5.3.2. Devletin Önleme, Koruma ve Müdahale Sorumluluğu 178
5.3.3. Sorumluluğa Yol Açan İhlallerin Belirlenmesi 182
5.3.4. Sonuç 188
5.4. Devlet Sorumluluğunun Tespit Edilmesinin Sonuçları 190
5.4.1. Sona Erdirme ve Tazminat Yükümlülükleri 191
5.4.2. Kasıtlı Normların Ciddi İhlallerine İlişkin Sonuçlar 195
5.5. Sorumluluk 197
5.5.1. Sorumluluğa İlişkin Genel Kurallar 198
5.5.2. İnsan Hakları İhlallerinde Sorumluluğa İlişkin Kurallar 201
5.5.3. Karşı Önlemler 202
5.6. Uluslararası Kuruluşların, Özel Kişilerin ve Özel Kuruluşların Yasal Sorumlulukları 205
5.7. Devletin Sorumluluğunun İnsan Ticaretiyle İlgili Temel İlkelerinin Özeti 207
6. GERİ GÖNDERME VE ÇÖZÜM YOLLARINA İLİŞKİN YÜKÜMLÜLÜKLER
6.1. Güvenli ve Tercihen Gönüllü Geri Dönüş Standardı 212
6.1.1. Geri Dönme Hakkı 215
6.1.2. Sınır Dışı Etme, Yasal İşlem ve Geri Göndermeme Yükümlülüğü 217
6.1.3. Geri Gönderme ve Yasal İşlemler 219
6.1.4. Geri Gönderme Alternatifleri 220
6.1.5. Mağdurların Yeniden Entegrasyonu 221
6.2. Çözümlere Erişim 222
6.2.1. İnsan Hakları Hukuku İhlallerini Giderme Yükümlülüğü 223
6.2.2. İnsan Ticaretinin Özel Bağlamında Çözüme Ulaşma Hakkı 226
7. ETKİLİ BİR CEZA ADALETİ MÜDAHALESİ BAĞLAMINDA DEVLETİN SORUMLULUĞU
7.1. ‘Suç Haline’ Getirme Zorunluluğu 233
7.1.1. Suçlanacak Eylem 235
7.1.1.a. Uluslararası Tanımın Uygulanması 235
7.1.1.b. Teşebbüs ve Suç Ortaklığının Suç Haline Getirilmesi, Tüzel Kişilerin Sorumluluğu 236
7.1.1.c. İlgili Davranışın Suç Haline Getirilmesi 237
7.1.1.d. İnsan Ticareti Mağdurunun Hizmetinden Yararlanılmasının Suç Haline Getirilmesi 238
7.1.2. Ceza Yargısının Kullanılması 239
7.2. Etkili Soruşturma, Kovuşturma ve Yargılama Yükümlülüğü 241
7.2.1. İnsan Ticareti Davalarının Soruşturulması, Kovuşturulması ve Yargılanmasında Toplumsal Cinsiyet 246
7.2.2. Adil Yargılanma Hakkı 247
7.3. Etkili ve Orantılı Yaptırımlar 248
7.3.1. Yaptırım Uygulama Yükümlülüğü 248
7.3.2. Standart: “Etkin ve Orantılı” Yaptırımlar 250
7.3.3. Ağırlaştırılmış Suçlar ve Önceki Mahkumiyetler 251
7.4. Varlık Müsaderesi ve El Konulan Varlıkların Kullanımı 253
7.4.1. İnsan Ticareti Gelirlerine El Koyma ve Müsadere Yükümlülüğü 254
7.5. Uluslararası İşbirliği 256
7.5.1. İadeye İlişkin Yükümlülükler 257
7.5.2. İnsan Kaçakçılığı Eylemlerini İade Edilebilir Bir Suç Haline Getirmek 258
7.5.3. Egemenlik ve Suçluların İadesinde İnsan Hakları 259
7.5.4. İnsan Ticareti Davalarında Karşılıklı Adli Yardım 262
7.5.5. Organize Suçlar Sözleşmesi, İnsan Ticareti Protokolü, Avrupa İnsan Ticareti Sözleşmesi İzleme Mekanizmaları 265
8. İNSAN TİCARETİ MAĞDURLARININ VE YENİDEN İNSAN TİCARETİ MAĞDURU OLMA RİSKİ ALTINDA BULUNAN KİŞİLERİN ULUSLARARASI MÜLTECİ KORUMASINDAN YARARLANMA HAKLARI
8.1. 1951 Cenevre Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme ve Uluslararası Koruma Sistemi 269
8.2. Zulme Uğramaktan Haklı Nedenlerle Korku 271
8.3. Zulüm 274
8.3.a. Adi Suçların Cezalandırılması-Zulüm Ayırımı 275
8.4. Zulmün Sebepleri 275
8.4.a. Irk 278
8.4.b. Din 280
8.4.c. Milliyet 282
8.4.d. Politik Görüş (Siyasi Düşünce) 284
8.4.e. Belirli Bir Sosyal Gruba Aidiyet 289
8.5. Kavramın Genişletilmesi 291
8.6. Kurumsal Kategorizasyon 293
8.7. Ortak Mağduriyet 294
8.8. Kadınlar, Sosyal Grup ve Mülteci Statüsü 295
8.9. İnsan Ticareti ve Sığınma Arama ve Mülteci Statüsü Kazanma Hakkı 299
8.9.1. Mülteci Statüsü Talebinin Temeli Olarak İnsan Ticareti 300
8.9.1.a. Haklı Bir Zulüm Korkusu 301
8.9.1.b. Devlet Koruması 303
8.9.1.c. Devletin Negatif ve Pozitif Koruma Yükümlülüğü 304
8.9.1.d. Zulüm Yeri 316
8.9.1.e. İnsan Ticareti Konusunda Zulüm Nedenleri 317
8.10. İltica Temeli Olarak İnsan Ticaretine İlişkin Sonuç 318
8.10.1. İnsan Ticareti ve Ülke İçinde Yerinden Edilme 320
8.10.2. Geri Göndermeme (Non-Refoulement) İlkesi 322
8.11. Sonuç: İnsan Ticareti Mağdurları Mülteci Olabilir mi? 329
8.11.a. İnsan Ticareti Mağduru Kişi Hangi Koşullarda Mülteci Olabilir? 341
8.11.b. İnsan Ticaretine Maruz Kalan Bir Kişi Nasıl Mülteci Olabilir? 344
8.11.c. Yeniden İnsan Ticaretine Maruz Kalma Potansiyeli Zulüm Olarak Kabul Edilebilir mi? 345
8.11.d. Zulüm Olarak Travma, Ayrımcılık ve Dışlanma 348
8.12. Zulüm Ajanları ve Zulmün Sebeplerinin İnsan Ticaretine Uygulanması 349
8.12.a. Irk Kriterinde İnsan Ticareti 350
8.12.b. Din Kriterinde İnsan Ticareti 351
8.12.c. Milliyet Kriterinde İnsan Ticareti 351
8.12.d. Belirli Bir Sosyal Gruba Üyelik Kriterinde İnsan Ticareti 352
8.12.e. Politik Düşünce Kriterinde İnsan Ticareti 354
8.12.f. Vatansızlık ve İnsan Ticareti 354
8.13. İnsan Ticareti Konusunda Uluslararası Ceza Hukuku ve Mülteci Hukukunun Kesişimi 355
8.13.a. İnsan Kaçakçılarının Sözleşme’nin 1F Maddesi Kapsamında Mülteci Statüsünden Dışlanması 361
8.13.b. İnsanlığa Karşı Suç Olarak İnsan Ticareti 364
EKLER
1. İnsan Ticaretinin ve İnsanların Fuhuş Yoluyla Sömürülmesinin Yasaklanmasına Dair Sözleşme 367
2. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi 374
3. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek İnsan Ticaretinin, Özellikle Kadın ve Çocuk Ticaretinin Önlenmesine, Durdurulmasına ve Cezalandırılmasına İlişkin Protokol 408
4. Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesine Ek Ateşli Silahlar, Parçaları ve Aksamları ile Mühimmatının Yasadışı Üretimine ve Kaçakçılığına Karşı Protokol 419
KAYNAKÇA 431
