Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku

Dr. Zehra KORKMAZ

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ7

İÇİNDEKİLER .11

KISALTMALAR 23

GİRİŞ 27

KONUNUN TAKDİMİ 27

KONUNUN ÖNEMİ VE LİTERATÜR TARAMASI 32

YÖNTEM 35

BİRİNCİ BÖLÜM

NÜKLEER ENERJİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

NÜKLEER ENERJİ 42

Nükleer Enerji Kavramı ve Tarihçesi.44

Nükleer Enerjinin Enerji Kaynakları İçerisindeki Yeri54

III. Nükleer Enerjinin Kullanım Alanları57

Nükleer Enerjinin Diğer Ülkelerdeki Kullanımı .60

Nükleer Enerjinin Türkiye’de Kullanımı 65

Nükleer Enerji Lehindeki ve Aleyhindeki Görüşler.70

NÜKLEER ENERJİ SANTRALLERİ 74

Nükleer Enerji Santralleri Tanımı ve Türleri .74

Nükleer Santrallerde Güvenlik .76

III. Nükleer Santral Kazaları .85

Kyshtym-Mayak Nükleer Santrali Kazası (Rusya-Askeri Nükleer Atık

Depolama ve İşleme Tesisi) .88

Windscale Nükleer Reaktörü Kazası (İngiltere - GCR)88

Three Mile Adası Kazası (ABD - PWR)89

Çernobil Kazası (SSCB/Ukrayna- RBMK) 90

Tokaimura Kazası (Japonya-Nükleer Yakıt Çevirimi Tesisi)92

Fukushima Kazası (Japonya-BWR) .92

12 İçindekiler

NÜKLEER ATIKLAR . 94

NÜKLEER TERÖRİZM 100

NÜKLEER ENERJİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA. 111

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI NÜKLEER HUKUK VE ULUSLARARASI

 

SORUMLULUK HUKUKU

 

NÜKLEER HUKUK . 116

Kavram.117

Nükleer Enerji Hukukuna Hâkim Olan Temel İlkeler119

Güvenlik İlkesi (Safety Principle).120

Emniyet İlkesi (Security Principle).121

Sorumluluk İlkesi (Responsibility Principle) 121

İzin İlkesi (Permission Principle)122

Sürekli Denetim İlkesi (Continuous Control Principle) 123

Tazmin İlkesi (Compensation Principle) 123

Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi (Sustainable Development Principle) 123

Uygunluk İlkesi (Compliance Principle).124

Bağımsızlık İlkesi (Independence Principle) 125

İ. Şeffaflık İlkesi (Transparency Principle) 125

Uluslararası İş birliği İlkesi (International Co-operation Principle)126

SORUMLULUK KAVRAMI VE TÜRLERİ 127

Özel/Ulusal Hukukta Sorumluluk.130

Haksız Fiil/Kusur Sorumluluğu.131

Kusursuz Sorumluluk (Sebep Sorumluluğu) 131

Uluslararası Sorumluluk.134

Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu140

Devletlerin Uluslararası Hukukun Yasaklamadığı Eylemlerinden

Kaynaklanan Zararlara İlişkin Hukuki Yükümlülük Rejimleri .142

Tehlikeli Faaliyetlerden Kaynaklanan Sınıraşan Zararların

Önlenmesine İlişkin Taslak Maddeler.146

Tehlikeli Faaliyetlerden Doğan Sınıraşan Zararlardan

Kaynaklanan Sorumluluğun Paylaştırılmasına İlişkin Taslak

Maddeler150

 

İçindekiler 13

Uluslararası Sorumluluğa Etki Eden Çevre Hukuku İlkeleri/Temel

İlkeler 154

Ciddi Nitelikteki Sınıraşan Çevresel Kirliliklere Neden Olma

Yasağı . 157

İş birliği Yükümlülüğü. 161

İhtiyat İlkesi 162

Hakça Kullanım İlkesi . 165

Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi. 166

ULUSLARARASI NÜKLEER SORUMLULUK HUKUKU REJİMLERİ 170

Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine Duyulan İhtiyaç 173

Geleneksel Haksız Fiil Sorumluluğu ile Nükleer Enerji Üretim

Endüstrisinin Sorumluluğunun Mukayesesi  175

Kusurun Aranması ve Sorumluluğun Yöneltilmesi Açısından . 176

Sorumluluğun Sınırlandırılması Açısından 177

Sorumluluk Sigortası ya da Eşdeğer Malî Güvence Sağlanması

Açısından  178

III. Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine Hâkim Olan İlkeler 178

Kusursuz Sorumluluk 181

Münhasır Sorumluluk . 181

Sorumluluğun Miktar Bakımından Sınırlandırılması . 183

Zorunlu Malî Güvence 184

Sorumluluğun Zaman Bakımından Sınırlandırılması. 185

Yargılama Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların İcrası 186

Ayrımcılık Yapmama . 186

Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine İlişkin Sözleşmeler 187

OECD Sorumluluk Rejimi 192

IAEA Sorumluluk Rejimi 195

Viyana Sözleşmesi ve 1997 Protokolü . 195

Nükleer Zararların Ek Tazmini Sözleşmesi . 198

Diğer Rejimler. 204

Nükleer Maddelerin Deniz Yolu ile Taşınmasında Hukuki

Sorumluluğa İlişkin Brüksel Sözleşmesi . 204

Nükleer Gemi İşletenlerin Sorumluluğuna İlişkin Brüksel

Sözleşmesi 206

 

14 İçindekiler

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 

NÜKLEER ENERJİ ALANINDA ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA KARŞI

HUKUKİ SORUMLULUK VE KAPSAMI

 

SÖZLEŞME HAKKINDA GENEL BİLGİLER 212

Özel Bir Rejime Duyulan İhtiyaç.221

Sözleşmenin Dayandığı Temel İlkeler 224

III. Sözleşmenin Amacı 225

Sözleşmenin Kapsamı 228

SÖZLEŞMENİN UYGULAMA ALANI . 229

Sözleşmenin Yer Bakımından Uygulama Alanı.229

1982 Protokolü229

Ortak Protokol.234

Protokol Hakkında Genel Bilgiler234

Ortak Protokol‘e Duyulan İhtiyaç .235

Ortak Protokol‘ün Amacı236

Ortak Protokol‘ün Kapsamı 237

Kişi Bakımından Uygulama Alanı .237

Konu Bakımından Uygulama Alanı 238

Zaman Bakımından Uygulama Alanı238

Diğer Hükümler .239

2004 Protokolü240

Sözleşmenin Kişi Bakımından Uygulama Alanı.244

III. Sözleşmenin Konu Bakımından Uygulama Alanı246

Temel Kavramlar.247

Nükleer Madde 247

1982 Protokolü 247

2004 Protokolü 247

Nükleer Yakıt248

1982 Protokolü 248

2004 Protokolü 248

Radyoaktif Ürünler ve Radyoaktif Atıklar.248

1982 Protokolü 248

2004 Protokolü 252

Nükleer Tesis252

 

İçindekiler 15

Sözleşme Kapsamına Giren Tesisler 252

1982 Protokolü. 252

2004 Protokolü. 259

Sözleşme Kapsamına Girmeyen Tesisler. 266

Aynı Sahada Birden Fazla Nükleer Tesis Bulunması 270

Nükleer Hadise. 272

1982 Protokolü 272

2004 Protokolü 274

Nükleer Hadise ile Nükleer Olmayan (Konvansiyonel)

Olayın Bileşiminden Kaynaklanan Zararların Nükleer

Hadise Kapsamı Açısından Değerlendirilmesi (madde 3/b)  275

Nükleer Tesisin Normal İşletme Döneminde Yapacağı

Salım Sebebiyle Meydana Gelen Zararların Nükleer Hadise

Kapsamı Açısından Değerlendirilmesi . 277

Nükleer Zarar. 280

1982 Protokolü 281

2004 Protokolü 283

Ölüm ya da Kişiye Verilen Zararlar . 286

Malın Kaybı ya da Mala Verilen Zararlar 286

Diğer Maddi Zararlar 287

Eski Hale Getirme Tedbirleri. 287

Çevrenin Kullanılmasından ya da Çevreden

Yararlanılmasından Kaynaklanan Gelir Kaybı . 289

Önleyici Tedbirlerin Giderleri ve Bu Tedbirlerden

Kaynaklanan Diğer Kayıp ve Zararlar 291

İşleten 293

1982 Protokolü 293

2004 Protokolü 294

Sorumluluk . 294

Sorumluluğun Hukuki Niteliği 294

Sorumluluğun Kapsamı 295

Tesiste Meydana Gelen Nükleer Hadiselerden Sorumluluk 295

1982 Protokolü. 295

2004 Protokolü. 299

Nakliye Sırasında Meydana Gelen Nükleer Hadiselerden

Sorumluluk  299

 

16 İçindekiler

1982 Protokolü .300

aaa. Gönderen İşleten Açısından 301

bbb. Alıcı İşleten Açısından302

ccc. Değerlendirme 303

aaaa. Yazılı Bir Sözleşme Var İse303

bbbb. Yazılı Bir Sözleşme Yok İse304

cccc. İspat Yükü.304

dddd. Taraf Devletten Taraf Olmayan Devlete 304

eeee. Taraf Olmayan Devletten Taraf Devlete 305

ffff. İstisnaî Durumlar305

ddd. Sorumluluk İçin Devletlere Tanınan Takdir Hakkı .306

eee. Geçici Depolama Durumunda Sorumluluk 307

fff. Taşıyanın İşleten Sıfatı ile Sorumlu Olmasının

Sağlanması 307

ggg. Transit Geçiş309

2004 Protokolü .311

Birden Fazla Nükleer Tesis ile Bağlantı Durumunda

Sorumluluk/Birden Fazla İşletenin Sorumluluğu .312

1982 Protokolü .312

2004 Protokolü .316

Diğer Nükleer Hadiselerden Sorumluluk .316

Sorumluluktan Kurtulma 317

1982 Protokolü 318

Silahlı Çatışma, Düşmanca Hareketler, İç Savaş,

Ayaklanma ve Doğal Afetler Durumunda .318

Nükleer Zarara Bir Kişinin Kasıt ya da İhmali ile

Sebebiyet Vermiş Olması Durumunda323

2004 Protokolü 323

Sözleşmenin Zaman Bakımından Uygulama Alanı .325

1982 Protokolü326

Azamî Süre/Mutlak Süre 326

Çalınma, Kaybolma, Atılma ve Terk Edilme Halinde Azamî Süre328

Asgarî Süre/Nispî Süre329

Talep Değişikliğinde Süre .330

Dava Süresini Durduran Ya da Kesen Haller.331

 

İçindekiler 17

2004 Protokolü . 332

Azamî/Mutlak Süre 333

Çalınma, Kaybolma, Atılma ve Terk Edilme Halinde Azamî Süre . 335

Asgarî/Nispî Süre . 336

Talep Değişikliğinde Süre . 337

Dava Süresini Durduran Ya da Kesen Haller 338

Değerlendirme 338

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

 

NÜKLEER ENERJİ ALANINDA ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA KARŞI

HUKUKİ SORUMLULUĞUN HÜKÜM VE SONUÇLARI

 

TAZMİNATIN NİTELİĞİ, ŞEKLİ VE MİKTARI . 341

Sorumluluğun Yöneltilmesi . 343

İstisnalar. 343

1982 Protokolü 343

2004 Protokolü 347

Rücû Hakkı ve Halefiyet . 347

İşletenin Rücû Hakkı 348

Halefiyet/Diğer Kişilerin İşletene Karşı Haiz Olduğu Rücû

Hakkı . 351

Herhangi Bir Uluslararası Andlaşmaya ya da Taraf

Olmayan Devletin İç Hukukuna İstinaden Tazminat

Ödeyen Kişinin Durumu . 351

Nükleer Bir Hadisenin Taraf Olmayan Bir Devlet Ülkesinde

Meydana Gelmesi ya da Zarara Bu Ülkede Maruz

Kalınması Durumunda Zararı Karşılayan Kişinin Durumu. 352

1982 Protokolü. 352

2004 Protokolü. 353

İş Kazaları ve Meslekî Hastalıklar Açısından Ödeme

Yapılmış Olması Durumunda  354

Sorumluluğun Miktar Açısından Sınırlandırılması . 355

Tazminat Tutarı. 357

1982 Protokolü ve Brüksel Ek Sözleşmesi 357

Asgarî ve Azamî Tutarın Belirlenmesi 357

Nakliye Araçlarına Verilen Zararların Tazmini Açısından

Tazminat Tutarının Belirlenmesi . 360

 

18 İçindekiler

 

Birden Fazla Ülkeden Geçiş Sırasında Farklı Tazminat

Tutarlarının Belirlenmesi .361

Brüksel Ek Sözleşmesi‘nde Belirlenen Tazminat Tutarı .363

2004 Protokolü ve Brüksel Ek Sözleşmesi 366

Asgarî ve Azamî Tutarın Belirlenmesi 367

Nakliye Araçlarına Verilen Zararların Tazmini Açısından

Tazminat Tutarının Belirlenmesi371

Birden Fazla Ülkeden Geçiş Sırasında Farklı Tazminat

Tutarlarının Belirlenmesi .371

Brüksel Ek Sözleşmesi‘nde Belirlenen Tazminat Tutarı .373

Tazminat Tutarında Artış Sağlanması378

1982 Protokolü.378

2004 Protokolü.379

Tazminatın Akit Taraflar Arasında Serbestçe Transfer Edilmesi .381

1982 Protokolü.381

2004 Protokolü.382

Malî Güvence ve Sigorta .382

1982 Protokolü.383

Sigorta ve Malî Güvence Yapacak Kişi ve Koşulların

Belirlenmesi.383

Sigorta ve Malî Güvencenin Askıya Alınması ve İptali .385

Sigorta ve Malî Güvencenin Kapsamı 386

2004 Protokolü.386

Sigorta ve Malî Güvence Yapacak Kişi ve Koşulların

Belirlenmesi.386

Sigorta ve Malî Güvencenin Askıya Alınması ve İptali .389

Sigorta ve Malî Güvencenin Kapsamı 390

YARGI YETKİSİ, UYGULANACAK HUKUK, KARARLARIN İCRASI VE NİHAÎ

HÜKÜMLER 390

Yargı Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların İcrası390

Yetkili Mahkemenin Tespiti.391

1982 Protokolü.391

Genel Yetki.391

Akit Tarafların Ülkesi Dışında Meydana Gelen ya da

Hadisenin Meydana Geldiği Yerin Tam Olarak

Belirlenemediği Durumlarda Yetki.393

 

İçindekiler 19

Yargı Yetkisinin Birden Fazla Akit Taraf Mahkemelerine Ait

Olması Durumunda Yetki  394

Yargı Bağışıklığı 395

2004 Protokolü 396

Genel Yetki 396

Nükleer Hadisenin Deniz Yetki Alanlarında Meydana

Gelmesi Durumunda Yetki  397

Deniz Alanları Sınırlarının İhtilaflı Olduğu Durumlarda Yetki 399

Akit Taraf Ülkesi Dışında, Madde 13/b Uyarınca Bildirimde

Bulunulmamış Bir Alanda Meydana Gelen ve Hadisenin

Meydana Geldiği Yerin Tam Olarak Belirlenemediği

Nükleer Hadise Durumlarında Yetki 399

Yargı Yetkisinin Birden Fazla Akit Taraf Mahkemelerine Ait

Olması Durumunda Yetki  400

Devletlerin Nükleer Zarar Mağdurları Adına Talepte

Bulunması . 401

Yargı Bağışıklığı 402

Uygulanacak Hukuk 402

1982 Protokolü 402

2004 Protokolü 403

Kararların Uygulanması / Tenfizi 403

1982 Protokolü 403

2004 Protokolü 404

Nihaî Hükümler . 405

Karar Alma Usulü 405

1982 Protokolü 405

2004 Protokolü 406

Yorum ve Uyuşmazlıklar . 406

1982 Protokolü 406

2004 Protokolü 407

Çekinceler. 409

1982 Protokolü 409

2004 Protokolü 411

Onay . 412

1982 Protokolü 412

2004 Protokolü 413

 

20 İçindekiler

Değişiklikler.413

1982 Protokolü.413

2004 Protokolü.413

Katılma 414

1982 Protokolü.414

2004 Protokolü.414

Çatışma .414

1982 Protokolü.414

2004 Protokolü.415

Süre ve Çekilme.415

1982 Protokolü.415

2004 Protokolü.416

Bildirim416

Taraf Devletin Uluslararası İlişkilerinden Sorumlu Olduğu

(International Relations it is responsible) Yerlerde Sözleşmenin

Uygulanması Bildirimi.416

1982 Protokolü 416

2004 Protokolü 417

Nihaî Hükümlere Göre Depolanan Çeşitli Belgelerin Alındığının

İmzalayanlara Bildirilmesi.417

1982 Protokolü 417

2004 Protokolü 418

İ. Diğer Hükümler (EK)418

1982 Protokolü.418

2004 Protokolü.420

 

BEŞİNCİ BÖLÜM

 

DEVLETLERİN ULUSAL NÜKLEER ENERJİ HUKUKU DÜZENLEMELERİ

ABD.426

BİRLEŞİK KRALLIK 432

III. KANADA435

RUSYA.437

FRANSA.439

ALMANYA .442

VII. İSVİÇRE .448

 

İçindekiler 21

VIII. JAPONYA  451

ÇİN 456

TÜRKİYE 464

İşletenin Sorumluluğu . 468

İşletenin Sorumluluğunun Sınırları 469

İşletenin Sigorta Yaptırma veya Teminat Gösterme Zorunluluğu . 471

Nükleer Sigorta Havuzu. 472

Nükleer Zararın Tazmini 473

Doğrudan Talep veya Dava Hakkı 474

Nükleer Zarar Tespit Komisyonu . 474

Rücû Hakkı. 476

Zamanaşımı . 476

İ. Yetkili Mahkeme 477

SONUÇ. 479

KAYNAKÇA. 505

DİZİN . 545