Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku
Dr. Zehra KORKMAZ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ7
İÇİNDEKİLER .11
KISALTMALAR 23
GİRİŞ 27
KONUNUN TAKDİMİ 27
KONUNUN ÖNEMİ VE LİTERATÜR TARAMASI 32
YÖNTEM 35
BİRİNCİ BÖLÜM
NÜKLEER ENERJİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
NÜKLEER ENERJİ 42
Nükleer Enerji Kavramı ve Tarihçesi.44
Nükleer Enerjinin Enerji Kaynakları İçerisindeki Yeri54
III. Nükleer Enerjinin Kullanım Alanları57
Nükleer Enerjinin Diğer Ülkelerdeki Kullanımı .60
Nükleer Enerjinin Türkiye’de Kullanımı 65
Nükleer Enerji Lehindeki ve Aleyhindeki Görüşler.70
NÜKLEER ENERJİ SANTRALLERİ 74
Nükleer Enerji Santralleri Tanımı ve Türleri .74
Nükleer Santrallerde Güvenlik .76
III. Nükleer Santral Kazaları .85
Kyshtym-Mayak Nükleer Santrali Kazası (Rusya-Askeri Nükleer Atık
Depolama ve İşleme Tesisi) .88
Windscale Nükleer Reaktörü Kazası (İngiltere - GCR)88
Three Mile Adası Kazası (ABD - PWR)89
Çernobil Kazası (SSCB/Ukrayna- RBMK) 90
Tokaimura Kazası (Japonya-Nükleer Yakıt Çevirimi Tesisi)92
Fukushima Kazası (Japonya-BWR) .92
12 İçindekiler
NÜKLEER ATIKLAR . 94
NÜKLEER TERÖRİZM 100
NÜKLEER ENERJİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA. 111
İKİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI NÜKLEER HUKUK VE ULUSLARARASI
SORUMLULUK HUKUKU
NÜKLEER HUKUK . 116
Kavram.117
Nükleer Enerji Hukukuna Hâkim Olan Temel İlkeler119
Güvenlik İlkesi (Safety Principle).120
Emniyet İlkesi (Security Principle).121
Sorumluluk İlkesi (Responsibility Principle) 121
İzin İlkesi (Permission Principle)122
Sürekli Denetim İlkesi (Continuous Control Principle) 123
Tazmin İlkesi (Compensation Principle) 123
Sürdürülebilir Kalkınma İlkesi (Sustainable Development Principle) 123
Uygunluk İlkesi (Compliance Principle).124
Bağımsızlık İlkesi (Independence Principle) 125
İ. Şeffaflık İlkesi (Transparency Principle) 125
Uluslararası İş birliği İlkesi (International Co-operation Principle)126
SORUMLULUK KAVRAMI VE TÜRLERİ 127
Özel/Ulusal Hukukta Sorumluluk.130
Haksız Fiil/Kusur Sorumluluğu.131
Kusursuz Sorumluluk (Sebep Sorumluluğu) 131
Uluslararası Sorumluluk.134
Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu140
Devletlerin Uluslararası Hukukun Yasaklamadığı Eylemlerinden
Kaynaklanan Zararlara İlişkin Hukuki Yükümlülük Rejimleri .142
Tehlikeli Faaliyetlerden Kaynaklanan Sınıraşan Zararların
Önlenmesine İlişkin Taslak Maddeler.146
Tehlikeli Faaliyetlerden Doğan Sınıraşan Zararlardan
Kaynaklanan Sorumluluğun Paylaştırılmasına İlişkin Taslak
Maddeler150
İçindekiler 13
Uluslararası Sorumluluğa Etki Eden Çevre Hukuku İlkeleri/Temel
İlkeler 154
Ciddi Nitelikteki Sınıraşan Çevresel Kirliliklere Neden Olma
Yasağı . 157
İş birliği Yükümlülüğü. 161
İhtiyat İlkesi 162
Hakça Kullanım İlkesi . 165
Ortak Fakat Farklılaştırılmış Sorumluluklar İlkesi. 166
ULUSLARARASI NÜKLEER SORUMLULUK HUKUKU REJİMLERİ 170
Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine Duyulan İhtiyaç 173
Geleneksel Haksız Fiil Sorumluluğu ile Nükleer Enerji Üretim
Endüstrisinin Sorumluluğunun Mukayesesi 175
Kusurun Aranması ve Sorumluluğun Yöneltilmesi Açısından . 176
Sorumluluğun Sınırlandırılması Açısından 177
Sorumluluk Sigortası ya da Eşdeğer Malî Güvence Sağlanması
Açısından 178
III. Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine Hâkim Olan İlkeler 178
Kusursuz Sorumluluk 181
Münhasır Sorumluluk . 181
Sorumluluğun Miktar Bakımından Sınırlandırılması . 183
Zorunlu Malî Güvence 184
Sorumluluğun Zaman Bakımından Sınırlandırılması. 185
Yargılama Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların İcrası 186
Ayrımcılık Yapmama . 186
Uluslararası Nükleer Sorumluluk Hukuku Rejimlerine İlişkin Sözleşmeler 187
OECD Sorumluluk Rejimi 192
IAEA Sorumluluk Rejimi 195
Viyana Sözleşmesi ve 1997 Protokolü . 195
Nükleer Zararların Ek Tazmini Sözleşmesi . 198
Diğer Rejimler. 204
Nükleer Maddelerin Deniz Yolu ile Taşınmasında Hukuki
Sorumluluğa İlişkin Brüksel Sözleşmesi . 204
Nükleer Gemi İşletenlerin Sorumluluğuna İlişkin Brüksel
Sözleşmesi 206
14 İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NÜKLEER ENERJİ ALANINDA ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA KARŞI
HUKUKİ SORUMLULUK VE KAPSAMI
SÖZLEŞME HAKKINDA GENEL BİLGİLER 212
Özel Bir Rejime Duyulan İhtiyaç.221
Sözleşmenin Dayandığı Temel İlkeler 224
III. Sözleşmenin Amacı 225
Sözleşmenin Kapsamı 228
SÖZLEŞMENİN UYGULAMA ALANI . 229
Sözleşmenin Yer Bakımından Uygulama Alanı.229
1982 Protokolü229
Ortak Protokol.234
Protokol Hakkında Genel Bilgiler234
Ortak Protokol‘e Duyulan İhtiyaç .235
Ortak Protokol‘ün Amacı236
Ortak Protokol‘ün Kapsamı 237
Kişi Bakımından Uygulama Alanı .237
Konu Bakımından Uygulama Alanı 238
Zaman Bakımından Uygulama Alanı238
Diğer Hükümler .239
2004 Protokolü240
Sözleşmenin Kişi Bakımından Uygulama Alanı.244
III. Sözleşmenin Konu Bakımından Uygulama Alanı246
Temel Kavramlar.247
Nükleer Madde 247
1982 Protokolü 247
2004 Protokolü 247
Nükleer Yakıt248
1982 Protokolü 248
2004 Protokolü 248
Radyoaktif Ürünler ve Radyoaktif Atıklar.248
1982 Protokolü 248
2004 Protokolü 252
Nükleer Tesis252
İçindekiler 15
Sözleşme Kapsamına Giren Tesisler 252
1982 Protokolü. 252
2004 Protokolü. 259
Sözleşme Kapsamına Girmeyen Tesisler. 266
Aynı Sahada Birden Fazla Nükleer Tesis Bulunması 270
Nükleer Hadise. 272
1982 Protokolü 272
2004 Protokolü 274
Nükleer Hadise ile Nükleer Olmayan (Konvansiyonel)
Olayın Bileşiminden Kaynaklanan Zararların Nükleer
Hadise Kapsamı Açısından Değerlendirilmesi (madde 3/b) 275
Nükleer Tesisin Normal İşletme Döneminde Yapacağı
Salım Sebebiyle Meydana Gelen Zararların Nükleer Hadise
Kapsamı Açısından Değerlendirilmesi . 277
Nükleer Zarar. 280
1982 Protokolü 281
2004 Protokolü 283
Ölüm ya da Kişiye Verilen Zararlar . 286
Malın Kaybı ya da Mala Verilen Zararlar 286
Diğer Maddi Zararlar 287
Eski Hale Getirme Tedbirleri. 287
Çevrenin Kullanılmasından ya da Çevreden
Yararlanılmasından Kaynaklanan Gelir Kaybı . 289
Önleyici Tedbirlerin Giderleri ve Bu Tedbirlerden
Kaynaklanan Diğer Kayıp ve Zararlar 291
İşleten 293
1982 Protokolü 293
2004 Protokolü 294
Sorumluluk . 294
Sorumluluğun Hukuki Niteliği 294
Sorumluluğun Kapsamı 295
Tesiste Meydana Gelen Nükleer Hadiselerden Sorumluluk 295
1982 Protokolü. 295
2004 Protokolü. 299
Nakliye Sırasında Meydana Gelen Nükleer Hadiselerden
Sorumluluk 299
16 İçindekiler
1982 Protokolü .300
aaa. Gönderen İşleten Açısından 301
bbb. Alıcı İşleten Açısından302
ccc. Değerlendirme 303
aaaa. Yazılı Bir Sözleşme Var İse303
bbbb. Yazılı Bir Sözleşme Yok İse304
cccc. İspat Yükü.304
dddd. Taraf Devletten Taraf Olmayan Devlete 304
eeee. Taraf Olmayan Devletten Taraf Devlete 305
ffff. İstisnaî Durumlar305
ddd. Sorumluluk İçin Devletlere Tanınan Takdir Hakkı .306
eee. Geçici Depolama Durumunda Sorumluluk 307
fff. Taşıyanın İşleten Sıfatı ile Sorumlu Olmasının
Sağlanması 307
ggg. Transit Geçiş309
2004 Protokolü .311
Birden Fazla Nükleer Tesis ile Bağlantı Durumunda
Sorumluluk/Birden Fazla İşletenin Sorumluluğu .312
1982 Protokolü .312
2004 Protokolü .316
Diğer Nükleer Hadiselerden Sorumluluk .316
Sorumluluktan Kurtulma 317
1982 Protokolü 318
Silahlı Çatışma, Düşmanca Hareketler, İç Savaş,
Ayaklanma ve Doğal Afetler Durumunda .318
Nükleer Zarara Bir Kişinin Kasıt ya da İhmali ile
Sebebiyet Vermiş Olması Durumunda323
2004 Protokolü 323
Sözleşmenin Zaman Bakımından Uygulama Alanı .325
1982 Protokolü326
Azamî Süre/Mutlak Süre 326
Çalınma, Kaybolma, Atılma ve Terk Edilme Halinde Azamî Süre328
Asgarî Süre/Nispî Süre329
Talep Değişikliğinde Süre .330
Dava Süresini Durduran Ya da Kesen Haller.331
İçindekiler 17
2004 Protokolü . 332
Azamî/Mutlak Süre 333
Çalınma, Kaybolma, Atılma ve Terk Edilme Halinde Azamî Süre . 335
Asgarî/Nispî Süre . 336
Talep Değişikliğinde Süre . 337
Dava Süresini Durduran Ya da Kesen Haller 338
Değerlendirme 338
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
NÜKLEER ENERJİ ALANINDA ÜÇÜNCÜ ŞAHISLARA KARŞI
HUKUKİ SORUMLULUĞUN HÜKÜM VE SONUÇLARI
TAZMİNATIN NİTELİĞİ, ŞEKLİ VE MİKTARI . 341
Sorumluluğun Yöneltilmesi . 343
İstisnalar. 343
1982 Protokolü 343
2004 Protokolü 347
Rücû Hakkı ve Halefiyet . 347
İşletenin Rücû Hakkı 348
Halefiyet/Diğer Kişilerin İşletene Karşı Haiz Olduğu Rücû
Hakkı . 351
Herhangi Bir Uluslararası Andlaşmaya ya da Taraf
Olmayan Devletin İç Hukukuna İstinaden Tazminat
Ödeyen Kişinin Durumu . 351
Nükleer Bir Hadisenin Taraf Olmayan Bir Devlet Ülkesinde
Meydana Gelmesi ya da Zarara Bu Ülkede Maruz
Kalınması Durumunda Zararı Karşılayan Kişinin Durumu. 352
1982 Protokolü. 352
2004 Protokolü. 353
İş Kazaları ve Meslekî Hastalıklar Açısından Ödeme
Yapılmış Olması Durumunda 354
Sorumluluğun Miktar Açısından Sınırlandırılması . 355
Tazminat Tutarı. 357
1982 Protokolü ve Brüksel Ek Sözleşmesi 357
Asgarî ve Azamî Tutarın Belirlenmesi 357
Nakliye Araçlarına Verilen Zararların Tazmini Açısından
Tazminat Tutarının Belirlenmesi . 360
18 İçindekiler
Birden Fazla Ülkeden Geçiş Sırasında Farklı Tazminat
Tutarlarının Belirlenmesi .361
Brüksel Ek Sözleşmesi‘nde Belirlenen Tazminat Tutarı .363
2004 Protokolü ve Brüksel Ek Sözleşmesi 366
Asgarî ve Azamî Tutarın Belirlenmesi 367
Nakliye Araçlarına Verilen Zararların Tazmini Açısından
Tazminat Tutarının Belirlenmesi371
Birden Fazla Ülkeden Geçiş Sırasında Farklı Tazminat
Tutarlarının Belirlenmesi .371
Brüksel Ek Sözleşmesi‘nde Belirlenen Tazminat Tutarı .373
Tazminat Tutarında Artış Sağlanması378
1982 Protokolü.378
2004 Protokolü.379
Tazminatın Akit Taraflar Arasında Serbestçe Transfer Edilmesi .381
1982 Protokolü.381
2004 Protokolü.382
Malî Güvence ve Sigorta .382
1982 Protokolü.383
Sigorta ve Malî Güvence Yapacak Kişi ve Koşulların
Belirlenmesi.383
Sigorta ve Malî Güvencenin Askıya Alınması ve İptali .385
Sigorta ve Malî Güvencenin Kapsamı 386
2004 Protokolü.386
Sigorta ve Malî Güvence Yapacak Kişi ve Koşulların
Belirlenmesi.386
Sigorta ve Malî Güvencenin Askıya Alınması ve İptali .389
Sigorta ve Malî Güvencenin Kapsamı 390
YARGI YETKİSİ, UYGULANACAK HUKUK, KARARLARIN İCRASI VE NİHAÎ
HÜKÜMLER 390
Yargı Yetkisi, Uygulanacak Hukuk ve Kararların İcrası390
Yetkili Mahkemenin Tespiti.391
1982 Protokolü.391
Genel Yetki.391
Akit Tarafların Ülkesi Dışında Meydana Gelen ya da
Hadisenin Meydana Geldiği Yerin Tam Olarak
Belirlenemediği Durumlarda Yetki.393
İçindekiler 19
Yargı Yetkisinin Birden Fazla Akit Taraf Mahkemelerine Ait
Olması Durumunda Yetki 394
Yargı Bağışıklığı 395
2004 Protokolü 396
Genel Yetki 396
Nükleer Hadisenin Deniz Yetki Alanlarında Meydana
Gelmesi Durumunda Yetki 397
Deniz Alanları Sınırlarının İhtilaflı Olduğu Durumlarda Yetki 399
Akit Taraf Ülkesi Dışında, Madde 13/b Uyarınca Bildirimde
Bulunulmamış Bir Alanda Meydana Gelen ve Hadisenin
Meydana Geldiği Yerin Tam Olarak Belirlenemediği
Nükleer Hadise Durumlarında Yetki 399
Yargı Yetkisinin Birden Fazla Akit Taraf Mahkemelerine Ait
Olması Durumunda Yetki 400
Devletlerin Nükleer Zarar Mağdurları Adına Talepte
Bulunması . 401
Yargı Bağışıklığı 402
Uygulanacak Hukuk 402
1982 Protokolü 402
2004 Protokolü 403
Kararların Uygulanması / Tenfizi 403
1982 Protokolü 403
2004 Protokolü 404
Nihaî Hükümler . 405
Karar Alma Usulü 405
1982 Protokolü 405
2004 Protokolü 406
Yorum ve Uyuşmazlıklar . 406
1982 Protokolü 406
2004 Protokolü 407
Çekinceler. 409
1982 Protokolü 409
2004 Protokolü 411
Onay . 412
1982 Protokolü 412
2004 Protokolü 413
20 İçindekiler
Değişiklikler.413
1982 Protokolü.413
2004 Protokolü.413
Katılma 414
1982 Protokolü.414
2004 Protokolü.414
Çatışma .414
1982 Protokolü.414
2004 Protokolü.415
Süre ve Çekilme.415
1982 Protokolü.415
2004 Protokolü.416
Bildirim416
Taraf Devletin Uluslararası İlişkilerinden Sorumlu Olduğu
(International Relations it is responsible) Yerlerde Sözleşmenin
Uygulanması Bildirimi.416
1982 Protokolü 416
2004 Protokolü 417
Nihaî Hükümlere Göre Depolanan Çeşitli Belgelerin Alındığının
İmzalayanlara Bildirilmesi.417
1982 Protokolü 417
2004 Protokolü 418
İ. Diğer Hükümler (EK)418
1982 Protokolü.418
2004 Protokolü.420
BEŞİNCİ BÖLÜM
DEVLETLERİN ULUSAL NÜKLEER ENERJİ HUKUKU DÜZENLEMELERİ
ABD.426
BİRLEŞİK KRALLIK 432
III. KANADA435
RUSYA.437
FRANSA.439
ALMANYA .442
VII. İSVİÇRE .448
İçindekiler 21
VIII. JAPONYA 451
ÇİN 456
TÜRKİYE 464
İşletenin Sorumluluğu . 468
İşletenin Sorumluluğunun Sınırları 469
İşletenin Sigorta Yaptırma veya Teminat Gösterme Zorunluluğu . 471
Nükleer Sigorta Havuzu. 472
Nükleer Zararın Tazmini 473
Doğrudan Talep veya Dava Hakkı 474
Nükleer Zarar Tespit Komisyonu . 474
Rücû Hakkı. 476
Zamanaşımı . 476
İ. Yetkili Mahkeme 477
SONUÇ. 479
KAYNAKÇA. 505
DİZİN . 545
