Uluslararası Satım Hukukunda Kanunlar İhtilafı Meseleleri

ULUSLARARASI SATIM HUKUKUNDA KANUNLAR İHTİLAFI MESELELERİ

Doç. Dr. Yusuf ÇALIŞKAN

Ana Başlıklar;

- Uluslararası Ticarette Riskler ve Lex Mercatorıa

- Uluslararası Satım Sözleşmesinden Doğan Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk Sorunu

- Cisg ve Kanunlar İhtilafı Kuralları

- Uluslararası Satım Sözleşmelerinde Hasarın İntikaline Uygulanacak Hukuk Sorunu

- Uluslararası Satım Hukukunda Satım Konusu Mal Üzerindeki Mülkiyet Hakkına Uygulanacak Hukuk Sorunu

- Cisg ve Kanunlar İhtilafı Kuralları Çerçevesinde İmalatçının Sorumluluğu

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ1

BİRİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI TİCARETTERİSKLER VE LEX MERCATORIA

I ULUSLARARASI TİCARETTE RİSKLER VE RİSKLERİ BERTARAF ETME YÖNTEMLERİ5

A Uluslararası Satım İlişkisinde Riskler5

1 Fiziksel Riskler6

2 Ticari Riskler6

3 Politik Riskler7

4 Hukuki Riskler8

B Riskleri Bertaraf Etme Yöntemleri: Uluslararası Satım Hukuku10

1 Uluslararası Satım Sözleşmesi10

2 Milli Hukuk Kaynakları11

3 Uluslararası Kaynaklar: Uluslararası Kuruluşların Çalışmaları12

II ULUSLARARASI SATIM İLİŞKİSİNİ DÜZENLEYEN TEMEL KURALLAR: LEX MERCATORIA15

A Lex Mercatoria Kavramı ve Kapsamı15

1 Tarihsel Açıdan Lex Mercatoria16

2 Modern Lex Mercatoria Teorisi17

B Lex Mercatoria'nın Uluslararası Satım Sözleşmelerine Uygulanması19

1 Milli Mahkemeler Önünde Görülen Uyuşmazlıklarda Lex Mercatoria'nın Uygulanması19

2 Hakem Heyeti Önünde Görülen Uyuşmazlıklarda Lex Mercatoria'nın Uygulanması21

C Lex Mercatoria'nın Uluslararası Satım Hukukuna İlişkin Kaynakları26

VIII İÇİNDEKİLER

1 Uluslararası Sözleşmeler Hukukunun Genel İlkeleri26

2 Standart Sözleşmeler28

3 Yeknesak Kurallar29

4 Ticari Adet ve Teamüller29

5 Model Kanunlar ve Uluslararası Anlaşmalar31

6 Davranış Kodları33

7 Hakem Kararları33

8 Uluslararası Restatement (Derleme) Metoduyla Hazırlanan Metinler34

D Uluslararası Satım Hukukuna İlişkin Yeni Lex Mercatoria Kaynakları34

1 2010 Tarihli Uluslararası Ticari Sözleşmelere İlişkin UNIDROIT İlkeleri34

a Genel Bilgi34

b UNIDROIT İlkelerinin Uluslararası Satım Hukukundaki Rolleri37

aa Ulusal ve Uluslararası Kodifikasyonlarda Model Olarak Kullanılma37

bb Özel Hukuk Sözleşmesi Hazırlanırken Örnek Olarak Kullanılma38

cc İlkelerin, Uluslararası Satım Sözleşmesinin Esasına Uygulanacak Hukuk Olarak Uygulanması38

dd Uluslararası Yeknesak Hukuk Araçlarının Yorumlanması ve Tamamlanması Amacıyla Kullanılma41

ee Sözleşme Statüsü olan Milli Hukuk Kurallarının Yorumlanması ve Tamamlanması Amacıyla Kullanılma42

2 Avrupa Ortak Satım Hukuku Taslağı (Common Europen Sales Law, CESL)42

a Genel Bilgi42

b CESL ile CISG Arasındaki İlişki45

c CESL ile Kanunlar İhtilafı Kuralları Arasındaki İlişki47

3 Uluslararası Sözleşmelerde Hukuk Seçimine İlişkin Lahey Prensipleri49

a Genel Bilgi49

b Prensiplerin Uluslararası Satım Hukukundaki Rolleri51

aa Ulusal ve Uluslararası Kodifikasyonlarda Model

Olarak Kullanılma51

bb Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Yorumlanması ve

Tamamlanması Amacıyla Kullanılma51

cc Mahkemelerce ve Hakem Heyetlerince Uygulanma52

İÇİNDEKİLER IX

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI SATIM SÖZLEŞMESİNDEN

DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNE UYGULANACAK

HUKUK SORUNU

I GENEL BİLGİ53

II ULUSLARARASI SATIM SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUK 56

A Sübjektif Metot (Taraflarca Hukuk Seçiminin Yapılmış Olması)57

1 Açık Hukuk Seçimi59

2 Yapılan Hukuk Seçiminin Sözleşme ile Bağlantı Zorunluluğunun Bulunmaması61

3 Kısmi Hukuk Seçimi62

4 Zımni Hukuk Seçimi63

5 Seçilen Hukukun Belli Bir Devlet Hukuku Olmaması Durumu (Lex Mercatoria)66

6 Seçilen Hukukta Sonradan Meydana Gelen Değişikliklerin

Uygulanacak Hukuka Etkisi68

7 Hukuk Seçimi Anlaşmasının Geçerliliği Sorunu69

B Objektif Metot (Taraflarca Hukuk Seçiminin Yapılmamış Olması)71

1 Sözleşmenin Ticari veya Mesleki Faaliyetler Gereği Kurulmasının Tespiti72

2 Karakteristik Edim Borçlusu73

3 İşyeri 75

4 Yerleşim Yeri76

5 Mutad Mesken77

C Daha Sıkı ilişkili Hukuk Metodu 78

III ULUSLARARASI SATIM SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUKUN KAPSAMI79

A Sözleşme Statüsünün Uygulama Alanı Kapsamında Bulunan Durumlar79

1 Genel Bilgi79

2 Sözleşmenin Kuruluşu ve Maddi Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk80

3 Zamanaşımı81

B Sözleşme Statüsünün Uygulanmadığı Haller82

1 Uluslararası Anlaşmalar82

2 Satım Sözleşmesinin Kuruluşuna Yönelik İrade Beyanlarının Varlığı ve Geçerliliği83

3 İfanın Gerçekleştirme Biçimi ve Koruma Tedbirleri85

4 Ehliyet 86X İÇİNDEKİLER

a Gerçek Kişiler86

b Tüzel Kişiler88

5 Şekil89

6 Kamu Düzeni90

7 Doğrudan Uygulanan Kurallar93

a Lex Fori'nin Doğrudan Uygulanan Kuralları95

b Lex Causae'nın Doğrudan Uygulanan Kuralları97

c Üçüncü Ülkenin Doğrudan Uygulanan Kuralları97

8 Özelliği Olan Sözleşmeler99

a Taşınmaz Mal Satımı Sözleşmesi100

b Tüketici Satım Sözleşmesi100

c Resmi Artırma ile Yapılan Satışlar102

IV ULUSLARARASI SATIM SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK OLAN HUKUKUN YABANCI HUKUK OLMASI DURUMUNDA BU HUKUKUN MUHTEVASININ TESPİTİ103

V AVRUPA BİRLİĞİ (AB) MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKUNDA SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİNE UYGULANACAK HUKUK 107

A Genel Bilgi107

B Roma I Tüzüğü110

1 Sübjektif Metot: Hukuk Seçimi110

2 Objektif Metot: Hukuk Seçiminin Yapılmamış Olması Durumunda Uygulanacak Hukuk114

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

CISG VE KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARI

I CISG'A TARİHSEL BAKIŞ VE CISG'IN KONUSU119

II CISG'IN UYGULANMA ŞARTLARI VE KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARI124

A Genel Olarak124

B Uluslararası Taşınır Mal Satımına İlişkin Bir Sözleşme Olmalıdır126

1 Bir Satım Sözleşmesi Olmalıdır126

2 Satım Sözleşmesi Uluslararası nitelik arz etmelidir129

3 Satım Sözleşmesinin Konusu Taşınır Mallara İlişkin Olmalıdır133

a CISG'ın Konusu olan Mallar133İÇİNDEKİLER XI

b CISG'ın Uygulama Alanı Bakımından Satım Sözleşmesinin Konusu Olmayan Mallar134

C CISG'a Taraf bir Devlet ile Bağlantının Bulunması Gerekir136

1 Tarafların İşyerlerinin CISG'a Taraf Farklı Devletlerde Bulunması, Doğrudan Uygulama136

2 Forum Devletinin Kanunlar İhtilafı Kurallarının CISG'a Taraf Bir Devletin Hukukunu Yetkili Kılması, Dolaylı Uygulama142

a Anlaşmanın 95 Maddesine Göre Çekince Koymayan Taraf Devletin Mahkemesinde Davanın Açılmış olması145

b Anlaşmanın 95 Maddesine Göre Çekince Koyan Taraf Devletin Mahkemesinde Davanın Açılmış olması146

c CISG'a Taraf Olmayan Bir Devletin Mahkemesinde Davanın Açılmış Olması147

III İRADE MUHTARİYETİ VE CISG148

A Tarafların CISG'ı Uygulama Alanı Dışı Bırakması (Opting Out)149

B Tarafların CISG'ın Uygulanacağını Kararlaştırmaları (Opting in)153

IV TAHKİM YARGILAMASINDA CISG'IN UYGULANMASI155

V CISG'DA YORUM VE BOŞLUK SORUNLARININ ÇÖZÜMLENMESİNDE KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARININ ROLÜ160

A CISG'da Yorum Sorunu ve Çözümü160

1 Anlaşmanın Uluslararası Niteliği 162

2 Anlaşmanın Yeknesak Uygulanmasının Sağlanması164

3 Uluslararası Ticarette Dürüstlük Kuralının Gözetilmesi165

B CISG'da Boşluk Sorunu ve Çözümü166

1 Harici Boşlukların Kanunlar İhtilafı Kurallarına Göre Doldurulması167

a Sözleşmenin Geçerliliği Sorunu168

b Sözleşmenin Mülkiyet Üzerindeki Etkileri171

c Sözleşme Konusu Malın Sebep Olduğu Cismani Zarar veya Ölümden Dolayı Sorumluluk172

d Anlaşma Kapsamında Olmayan Diğer Konular173

2 Dahili Boşlukların Doldurulması174

a Anlaşmanın Genel İlkelerine Göre Boşluk Doldurma174

b Devletler Özel Hukuku Kurallarına Göre Boşluk Doldurma176XII İÇİNDEKİLER

C CISG'ın Yorumlanmasında ve Boşluk Doldurmada Homeward Trend ve Lex Forism179

VI DEĞERLENDİRME186

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI SATIM SÖZLEŞMELERİNDE

HASARIN İNTİKALİNE UYGULANACAK

HUKUK SORUNU

I TÜRK HUKUKUNDA SATIM SÖZLEŞMESİNDE HASAR VE YARARIN GEÇİŞİ191

A Genel Olarak191

B Satım Sözleşmesinde Hasar ve Yararın Geçmesine İlişkin Esaslar192

C Koşula Bağlı Satım Sözleşmelerinde Hasar ve Yararın Geçmesi196

II TÜRK KANUNLAR İHTİLAFI HUKUKUNA GÖRE HASARIN İNTİKALİNE UYGULANACAK HUKUK197

III CISG BAĞLAMINDA HASARIN GEÇİŞİ199

A Genel Bilgi199

B CISG Kapsamında Hasarın Tanımı ve Semen Hasarının İntikal Etmesinin Genel Sonucu201

C Mesafeli Satışlarda Hasarın Geçişi (Satım Sözleşmesi Bağlamında Malların Taşınması Gerekiyorsa)205

D Taşınmakta olan Malların Satışında Hasarın İntikali209

E Aranacak veya Götürülecek Borç Doğuran Satım Sözleşmelerinde Hasarın Geçişi210

F Esaslı Sözleşme İhlali halinde Hasarın Geçişi212

IV INCOTERMS KURALLARI VE HASARIN GEÇİŞİ213

A Genel Bilgi213

B INCOTERMS Kurallarının Kapsamı ve Hukuki Niteliği215

C INCOTERMS 2010 Kurallarının Getirilme Sebepleri220

D INCOTERMS 2010 Kurallarının Getirdiği Değişiklikler221

E INCOTERMS Kuralları ve Hasarın Geçişi225

1 EXW (İşyerinde Teslim)225

2 FCA (Taşıcıya Masrafsız Teslim)226

3 CPT (Taşıma Ödenmiş Olarak)228

4 CIP (Taşıma ve Sigorta Ödenmiş Olarak)229

5 DAT (Terminalde Teslim)230İÇİNDEKİLER XIII

6 DAP (Belirlenen Yerde Teslim)231

7 DDP (Gümrük Resmi Ödenmiş Olarak Teslim)232

8 FAS (Gemi Doğrultusunda Masrafsız)233

9 FOB (Gemide Masrafsız)234

10 CFR (Masraflar ve Navlun)237

11 CIF (Masraflar, Sigorta ve Navlun)238

V HASARIN İNTİKALİ AÇISINDAN CISG VE INCOTERMS KURALLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ240

BEŞİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI SATIM HUKUKUNDA

SATIM KONUSU MAL ÜZERİNDEKİ MÜLKİYET

HAKKINA UYGULANACAK HUKUK SORUNU

I GENEL OLARAK245

II MUKAYESELİ HUKUKTA TAŞINIRLAR ÜZERİNDEKİ MÜLKİYET HAKKINA UYGULANACAK HUKUK246

III TÜRK KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARINA GÖRE TAŞINIRLAR ÜZERİNDEKİ MÜLKİYET HAKKINA UYGULANACAK HUKUK 251

A Lex Rei Sitae Kuralı251

B Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmasındaki Temel Problem: Statü Değişikliği (Conflict Mobile)254

1 Tamamlanmış İşlemlerde255

2 Tamamlanmamış İşlemlerde256

C Lex Rei Sitae Kuralının Uygulanmadığı Durumlar257

1 Taşınmakta Olan Mallar (Res in Transitu) Hakkında Uygulanacak Hukuk257

2 Taşıma Araçları Üzerindeki Ayni Haklara Uygulanacak Hukuk259

3 Ayni Haklara İlişkin İşlemlerde Ehliyete Uygulanacak Hukuk260

4 Ayni Haklara İlişkin İşlemlerin Şekline Uygulanacak Hukuk261

IV EMTİAYI TEMSİL EDEN SENETLERDEN OLAN KONİŞMENTO İLE MALIN DEVREDİLMESİ DURUMUNDA AYNİ HAKLARA UYGULANACAK HUKUK SORUNU261

A Genel Olarak261

B Konişmentonun Eşyayı Temsil İşlevinin Varlığı ve Niteliğinin Tespitine Uygulanacak Hukuk266XIV İÇİNDEKİLER

1 Konişmentonun Devir Yeri Hukuku267

2 Konişmentonun Düzenlenmesi Anında Eşyanın Bulunduğu Yer Hukuku267

C Konişmentonun Devrinin Ayni Sonuçlarına Uygulanacak Hukuk268

1 Eşyanın Bulunma Yeri Hukuku269

2 Malikin İkametgâhı Hukuku269

3 Devir Yeri Hukuku270

D Konişmento Hamili ile Konişmentoya Hamil Olmayan Üçüncü Kişiler Arasındaki Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk Sorunu271

V MÜLKİYETİ SAKLI TUTMA SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUK SORUNU272

A Genel Olarak272

B Mukayeseli Hukukta Mülkiyeti Saklı Tutma Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk 273

C Türk Hukukunda Mülkiyeti Saklı Tutma Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk279

ALTINCI BÖLÜM

CISG VE KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARI

ÇERÇEVESİNDE İMALATÇININ SORUMLULUĞU

I GENEL OLARAK283

II CISG KAPSAMINDA İMALATÇININ SORUMLULUĞU VE KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARI283

A CISG'in 5 Maddesinin Kapsamı283

B CISG'in Malvarlığına İlişkin Zararlar Açısından Uygulanabilirliği287

C İmalatçının Sorumluluğu Açısından Milli Hukuk Sistemleri ve CISG Bağlamında Taleplerin Yarışması291

III KANUNLAR İHTİLAFI KURALLARI ÇERÇEVESİNDE İMALATÇININ SORUMLULUĞU294

A 1973 Tarihli İmalatçının Sorumluluğuna Uygulanacak Hukuka İlişkin Lahey Anlaşması294

B Avrupa Birliği Milletlerarası Özel Hukukunda İmalatçının Sorumluluğu298

1 Haksız Fiillere İlişkin Genel Bağlama Kuralı (Madde 4)299

2 İmalatçının Sorumluluğuna İlişkin Özel Bağlama Kuralı (Madde 5)300

C Türk Milletlerarası Özel Hukukunda İmalatçının Sorumluluğu305