Uluslararası Sınai Mülkiyet Hukukunda Patent Hakkı ve Korunması

Dr. Dilara BAYTAROĞLU

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ V

KISALTMALAR LİSTESİ .XV

GİRİŞ 1

Konunun Kapsam ve Sınırları 4

Birinci Bölüm

Fikri Mülkiyet Kavramı ile Sınai Mülkiyet Hakları Kapsamında Patent Kavramı

I. Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarına Genel ve Karşılaştırmalı Bakış 7

A. Tarihsel ve Felsefi Süreçte Sınai Mülkiyet Hakları Kapsamında Patent Kavramının Gelişimi 10

1. Tarihsel Gelişim . 10

a. Antik ve Orta Çağ . 10

b. Patente İlişkin İlk Hukuki Düzenlemeler . 13

c. Patente İlişkin Milletlerarası Düzenlemeler . 14

(1) WIPO Kuruluş Sözleşmesi . 14

(2) TRIPS Sözleşmesi 15

(3) Sınai Mülkiyetin Korunmasına Dair Paris Sözleşmesi . 18

(4) Patent İş Birliği Sözleşmesi 19

(5) Strazburg Sözleşmesi 21

(6) Patent Kanunu Sözleşmesi 22

(7) Budapeşte Sözleşmesi . 23

(8) Avrupa Patent Sözleşmesi 25

(9) İkili Anlaşmalar 29

2. Felsefi Gelişim . 33

a. Genel Bilgi 33

b. Fikri Mülkiyet Teorisi 34

c. Emek Teorisi . 35

d. Adalet Teorisi . 37

e. Kişilik Hakları Teorisi 39

f. Ekonomi Teorisi 42

g. Monist Teori . 44

h. Dualist Teori . 45

3. Milli Hukuklardaki Gelişim . 46

a. Alman Hukukunda Patent Hakkı 46

b. Avusturya Hukukunda Patent Hakkı 50

c. İsviçre Hukukunda Patent Hakkı 51

d. Fransız Hukukunda Patent Hakkı . 53

II. Türk Hukuku ve Karşılaştırmalı Hukukta Patent Hakkının Kavramsal Olarak İncelenmesi . 55

A. Patent Kavramı 55

1. Buluş Basamağı 57

2. Yenilik 60

3. Sanayiye Uygulanabilirlik 64

B. Patent Hakkının Amacı ve Kapsamı 67

1. Amacı . 67

2. Patent Hakkının Kapsamı ve Belirlenmesindeki Kriterler . 68

a. Genel Olarak Kapsam . 68

b. İstemler . 68

c. Eş Değerler . 71

d. Patent Hakkı Sahibinin Beyanı . 72

3. Patent Hakkı Kapsamındaki İstisnalar, Sınırlamalar ve Patent Hakkının Tüketilmesi . 73

a. Genel Bilgi 73

b. Süre Bakımından Sınırlama 75

c. Ülkesellik Bakımından Sınırlama . 76

d. Fiillerin Niteliğine Göre Sınırlama . 76

e. Eczanelerde Yapılan İlaçlara İlişkin Fiiller 79

f. Konusu Yabancı Taşıma Araçlarının Yapımına, Çalıştırılmasına veya Bu Araçların İstisnalarının Karşılanmasına İlişkin Fiiller . 81

g. Milletlerarası Sivil Havacılık Anlaşmasının 27. Maddesinde Öngörülen Fiiller 82

h. Bitki ve Hayvan Yetiştiricileri Tarafından Patent Hakkının Belirli Şekilde Kullanımı . 83

4. Patent Hakkının Tüketilmesi 84

5. Zorunlu Lisans 85

6. Önceki Kullanımdan Doğan Hak . 90

7. Kanuni Tekel Durumu 91

8. Sessiz Kalarak Hak Kaybı 92

C. Patent Hakkının Diğer Sınai Mülkiyet Haklarıyla Karşılaştırılması 93

1. Faydalı Model-Patent . 93

2. Marka-Patent 95

3. Endüstriyel Tasarım-Patent 96

4. Coğrafi İşaret-Patent . 97

D. Patent Hakkının Çeşitleri . 99

1. Ürün ve Usul Patentleri 99

2. İncelemeli (ve İncelemesiz) Patentler 101

3. Ek Patent . 104

4. Gizli Patent . 105

III. Türk Patent Sisteminin Tarihsel Gelişimi 106

A. Sınai Mülkiyet Kanunu Öncesi Dönem . 106

B. Sınai Mülkiyet Kanunu Dönemi 110

İkinci Bölüm

Milletlerarası Özel Hukukta Patent Hakkına Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

I. Genel Bilgi 117

II. Vasıflandırma 118

A. Vasıflandırma İhtilafı ve Çözümü . 118

B. Bir Sınai Mülkiyet Hakkı Olan Patent Hakkının Vasıflandırılması . 123

III. Patent Hakkına ve Korunmasına Uygulanacak Hukuk 126

A. Hak Statüsü: Kavram ve İlke Olarak Ülkesellik . 126

B. Patent Haklarında Ülkesellik İlkesinin Zayıflatılması Gerekliliğinin Değerlendirilmesi 136

1. Patent Haklarının İnsan Hakları Kapsamında Değerlendirilmesi . 136

a. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İlgili Kararları . 140

(1) “University of Illinois Foundation v. the Netherlands” Kararı . 140

(2) “Dima v. Romania” Davası 140

(3) “Oğuz Aral, Galip Tekin Aral and İnci Aral v. Turkey” Davası 141

(4) “Paeffgen Gmbh v. Germany” Davası 144

(5) “Reber, Reber Systematik GmbH and Kinkel v. Germany” Davası 145

(6) “Gasus Dosier und Fördertecknik GmbH v. Netherlands” 146

(7) “Anheuser-Busch Inc. v. Portugal” ve “Smith Kline and French Laboratories Ltd. v. the Netherlands” . 148

(8) “Lenzing AG v. the United Kingdom” . 150

(9) “Tokel v. Turkey” . 154

(10) Konu ile İlgili Diğer Bazı Kararlar . 157

2. Milli Hukuklar ve Türk Hukukunda Ülkesellik İlkesi . 162

a. Karşılaştırmalı Olarak Milli Hukuklarda Ülkesellik İlkesi . 162

(1) Alman Hukuku 162

(2) Amerika Birleşik Devletleri Hukuku 164

b. Avrupa Birliği Hukuku . 172

c. Soft Law Düzenlemeleri . 183

(1) Japon Şeffaflık Tasarısı 183

(2) CLIP ve ALI Prensipleri . 188

d. Türk Hukuku 191

3. Patent Hakkının Hukuki Niteliği ve Değerlendirme 193

a. Hukuki Nitelik 193

b. Değerlendirme 198

IV. Patent Haklarının Korunmasına Uygulanacak Hukukta Önerilen Bağlama Noktaları 206

A. Lex Loci Originis 206

B. Lex Fori . 210

C. Lex Rei Sitae 211

D. Lex Loci Delicti . 216

E. Diğer Bağlama Kuralları 220

V. Milletlerarası Özel Hukukta Lex Loci Protectionis Kavramı 221

VI. Koruma Devleti Hukukunun Yetersiz Kaldığı Durumlar 225

A. Patentin Birden Fazla Devlette Tescil Edilmiş Olması . 225

B. Patent İhlalinin Birden Fazla Devlette Gerçekleşmiş Olması . 229

C. Patentin Dijital Ortamda İhlal Edilmiş Olması 231

VII. Ülkesellik İlkesinin İstisnası: Patent Hakkının İhlaline Yönelik Taleplerde Hukuk Seçimi (Subjektif Bağlama) 239

A. Genel Bilgi . 239

B. Hukuk Seçimine İmkân Tanınması . 240

C. Patent Haklarının İhlaline Yönelik Hukuk Seçiminin Sınırı . 244

1. Esasa Uygulanacak Hukuka Yönelik Sınır 244

a. Karşılaştırmalı Hukuk ve Soft Law Prensiplerinde Hukuk Seçimi 244

(1) Karşılaştırmalı Olarak Milli Hukuklar 244

(2) Avrupa Birliği Hukuku . 245

(3) Soft Law 249

(4) Değerlendirme 257

b. Kamu Düzeni 258

c. Doğrudan Uygulanan Kurallar . 269

D. Hukuk Seçiminin Zamanına Yönelik Sınır ve Değerlendirme 279

Üçüncü Bölüm

Milletlerarası Özel Hukukta Patent Hakkına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

I. Patent Lisans Sözleşmesi Kavramı ve Özellikleri 285

A. Kavram ve Konu 285

B. Türk Hukuku ve Karşılaştırmalı Hukukta Patent Lisans Sözleşmesinin Hukuki Niteliği . 292

C. Patent Lisans Sözleşmesinin Şekli . 294

D. Patent Lisansı Sözleşmesi Türleri . 304

1. Patent Lisansı Hakkının İçeriği Bakımından Patent Lisans Sözleşmeleri 305

a. Basit (İnhisari Olmayan) Sözleşmesi 306

b. İnhisari Lisans Sözleşmesi . 307

2. Tarafların İradeleri Kriteri Bakımından Patent Lisans Sözleşmeleri 309

a. Sözleşme Lisansı (İsteğe Bağlı Lisans) 309

b. Zorunlu Lisans 309

3. Kullanım Alanı Bakımından Patent Lisans Sözleşmeleri 319

4. Lisans Bedeline Göre Patent Lisansı Sözleşmeleri 322

5. Çeşitli Sınırlamalar Kapsamında Patent Lisans Sözleşmeleri 322

a. Mekansal Sınır 322

b. Süre Sınırı . 323

c. Teknik Sınır 324

d. Nicelik Sınırı 324

6. Bağlılık Kriteri Bakımından Patent Lisans Sözleşmeleri . 324

II. Patent Lisans Sözleşmesi Taraflarının Yükümlülükleri 325

A. Devreden Tarafın Yükümlülükleri 326

1. Asli Yükümlülükler 326

2. Yan Yükümlülükler 329

B. Devralan Tarafın Yükümlülükleri . 334

III. Patent Lisans Sözleşmelerine Uygulanacak Hukukun Seçimi . 341

A. Patent Lisans Sözleşmesinin İhlaline Yönelik Taleplerde Hukuk Seçimi (Subjektif Bağlama) 341

1. Karşılaştırmalı Hukuk ve Soft Law Prensiplerinde Subjektif Bağlama 351

a. Genel Olarak Karşılaştırmalı Hukuk 351

b. Soft Law . 352

2. Türk Hukukunda Subjektif Bağlama 354

B. Patent Lisans Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk (Objektif Bağlama) . 363

1. MÖHUK’un 28. Maddesine Konu Olan Kavramlar ve Uygulanacak Hukukun Tespiti . 363

a. Karakteristik Edim Olarak Devredenin Ediminin Tercih Edilmesi Meselesi 365

(1) Karakteristik Edim Teorisi 365

(2) Avrupa Birliği Hukuku . 368

(3) Soft Law 375

(4) Türk Hukuku . 378

(5) Değerlendirme 380

b. İşyeri ve Mutad İşyeri Kavramları ile Mutad İşyerine Uygulanacak Hukukun Tespiti 386

(1) İşyeri . 386

(2) Mutad İşyeri 387

c. Mutad Mesken Kavramı ve Mutad Mesken Hukukunun Tespiti 390

d. Sıkı İlişkili ve Daha Sıkı İlişkili Hukuk Kavramı ve Tespiti 396

IV. Patent Hakkına ve Hakkın Devrine İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk . 401

V. Patent Lisans Sözleşmelerinin Şekline Uygulanacak Hukuk 406

VI. Patent Uyuşmazlıklarında İhtiyati Tedbir Taleplerine Uygulanacak Hukuk . 407

A. Genel Bilgi . 407

B. Türk Hukukunda İhtiyati Tedbir 408

C. Patent Uyuşmazlıklarında İhtiyati Tedbir ve Uygulanacak Hukuk 410

VII. Patent Haklarında Delil Tespit Taleplerine Uygulanacak Hukuk416

A. Delil ve İspat Kavramı . 416

B. İspat Yüküne Uygulanacak Hukuk 417

C. Delillerin Tespitine Uygulanacak Hukuk 420

D. Patent Haklarında İspat Yükü ve Delil Tespit Taleplerine Uygulanacak Hukuk 426

VIII. Çalışan Buluşları Kapsamında Patent Hakkına İlişkin Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk . 428

A. Genel Bilgi . 428

B. Karşılaştırmalı Hukukta İşçi Buluşlarına Uygulanacak Hukuk . 431

1. Alman Hukuku . 431

2. İsviçre Hukuku . 434

3. Avusturya Hukuku . 437

4. Avrupa Birliği Hukuku . 438

5. Soft Law . 441

C. Türk Hukukunda İşçi Buluşları ve Uygulanacak Hukuk . 442

1. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ve 5718 Sayılı MÖHUK Öncesi Dönem 442

2. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu Dönemi ve Çalışan Buluşlarına Uygulanacak Hukuk Meselesi . 443

a. SMK Dönemi 443

b. Uygulanacak Hukuk . 445

SONUÇ 449

KAYNAKÇA . 457

ÖZGEÇMİŞ 508