Uyarlama Sebebi Olarak Aşırı İfa Güçlüğü

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM

AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ İLE İLGİLİ

TEMEL İLKELER VE KAVRAMLAR

§ 1 İRADE ÖZERKLİĞİ İLKESİ, SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ

İLKESİ VE AHDE VEFA İLKESİ5

I İRADE ÖZERKLİĞİ İLKESİ5

II SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ 6

A Genel Olarak6

B Tarihsel Gelişimi7

C Sözleşme Özgürlüğü ve İrade Özgürlüğü Kavramları

Arasındaki İlişki ve Bunun Sosyo-Ekonomik Temelleri11

III SÖZLEŞMEYLE BAĞLILIK İLKESİ (PACTA SUNT

SERVANDA)14

A Genel Olarak 14

B Sözleşmeyle Bağlılık İlkesinin Yeniden Anlamlandırılması17

C Aşırı İfa Güçlüğü ile Sözleşmeyle Bağlılık İlkesi

Arasındaki İlişkinin Hukuki Temelleri20

§ 2 AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ25

§ 3 EDİMLER ARASINDAKİ DENGE İLİŞKİSİNİN BOZULMASI29

İKİNCİ BÖLÜM

GENEL OLARAK UYARLAMA SEBEPLERİ

§ 1 GENEL OLARAK35

§ 2 CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS İLKESİ37

I KLASİK ANLAMDA CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS

İLKESİ37

A Genel Olarak37

B Tarihsel Gelişimi39

C Rebus Sic Stantibus’ a Yönelik Eleştiriler41

D Değerlendirme41

II MODERN ANLAMDA CLAUSULA REBUS SIC STANTIBUS

İLKESİ44

A Genel Olarak44

B Clausula Rebus Sic Stantibus Kapsamında İleri Sürülen

Görüşler46

1 İmkansızlık Görüşü46

2 Temel Hatası49

3 Dürüstlük Kuralına Dayanan Görüş52

4 Sözleşme Boşluğu Görüşü54

C Clausula Rebus Sic Stantibus İlkesi Uyarınca Sözleşmenin

Değişen Şartlara Uyarlanması56

D Değerlendirme58

§ 3 İŞLEM TEMELİNİN ÇÖKMESİ TEORİSİ65

I GENEL OLARAK 65

A Tarihsel Gelişim66

1 Windscheid’ın Kayıt (Voraussetzung) Teorisi66

2 Oertmann’ın İşlem Temeli (Geschäftsgrundlage) Teorisi69

II BGB § 313 VE ALMAN HUKUKUNDAKİ DURUM74

A İşlem Temeli Teorisinde İleri Sürülen Görüşler Doğrultusunda

BGB § 313 Hükmünde İşlem Temelinin Anlamı74

1 BGB § 313 Düzenlemesi87

2 BGB § 313’ Ün Uygulanmasının Şartları89

a) Hal ve Şartlarda Meydana Gelen Ağır Değişiklik89

b) Sözleşmenin İfasının Taraflardan Birisi Açısından

Katlanılamaz Olması90

c) Öngörülemezlik91

d) Tarafların Meydana Gelen Değişiklikten Sorumlu

Olmamaları92

B Değerlendirme92

§ 4 FRUSTRATION TEORİSİ97

I GENEL OLARAK97

1 Tarihsel Gelişim101

İçindekiler

viii

2 Frustration Teorisinin İngiliz Hukuku’nda Sözleşmeyle

Bağlılık İlkesine Olan Etkileri106

II FRUSTRATİON TEORİSİNİN UNSURLARI107

A Durumlarda Değişiklik Meydana Gelmesi107

B Değişikliklerin Öngörülemez Nitelikte Olması109

C İspat Yükü111

D Değerlendirme112

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNÜN TANIMI VE UNSURLARI

§ 1 AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNÜN TANIMI113

I TARİHSEL GELİŞİM115

II AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNÜN HUKUKİ TEMELİ OLARAK

İŞLEM TEMELİ TEORİSİ121

A İşlem Temelinin Türk Hukuku Bakımından Anlamı121

B İşlem Temelinin Konusu Kapsamındaki Sözleşme Rizikoları124

1 Edimler Arasındaki Dengenin Bozulması 124

2 Aşırı İfa Güçlüğü125

§ 2 AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNÜN UNSURLARI125

I GENEL OLARAK125

II SÖZLEŞMENİN YAPILDIĞI SIRADA TARAFLARCA

ÖNGÖRÜLMEYEN VE ÖNGÖRÜLMESİ DE BEKLENMEYEN

OLAĞANÜSTÜ BİR DURUMUN ORTAYA ÇIKMASI126

A İşlem Temeli Haline Gelen Durumlardaki Olağanüstü

Değişiklik126

B Durumlardaki Değişikliğin Taraflarca Öngörülmeyen ve

Öngörülmesi de Beklenmeyen Bir Değişiklik Olması132

III MEYDANA GELEN DURUMDAN BORÇLUNUN

SORUMLU OLMAMASI137

A Genel Olarak137

B Görüşümüz143

IV MEYDANA GELEN DURUMUN SÖZLEŞMENİN YAPILDIĞI

SIRADA MEVCUT OLGULARI, KENDİSİNDEN İFANIN

İSTENMESİ DÜRÜSTLÜK KURALINA AYKIRI DÜŞECEK

DERECEDE BORÇLU ALEYHİNE DEĞİŞTİRMİŞ OLMASI145

İçindekiler

ix

A Genel Olarak145

B Durumların Borçludan İfanın İstenmesi Dürüstlük

Kuralına Aykırı Düşecek Şekilde Değişmesi146

C Yasal ve Sözleşmesel Risk Dağılımına Göre Borçludan

İfanın İstenmesinin Dürüstlük Kuralına Aykırı Düşmesi 147

1 Genel Olarak147

2 Sözleşmede Risk Dağılımına İlişkin Hüküm Bulunması149

a) Uyarlama Kayıtları150

b) Uyarlama Kayıtlarının Yorumu156

D Kanunda Risk Dağılımına İlişkin Hüküm Bulunması 160

1 Genel Olarak160

2 Eser Sözleşmesinin Değişen Şartlara Uyarlanması162

a) Başlangıçta Öngörülemeyen veya Öngörülebilip de

Taraflarca Göz Önünde Tutulmayan Olağanüstü Bir Durum

Ortaya Çıkmış Olmalıdır164

b) Meydana Gelen Durum İfayı Engellemeli veya

Son Derece Güçleştirmelidir 167

c) Meydana Gelen Durumun Yükleniciden Kaynaklanmamış

Olmalıdır 169

d) Yüklenicinin Bu Durumu İş Sahibine Bildirmelidir 169

e) Yüklenicinin Bu Haktan Daha Önce Vazgeçmemiş

Olmalıdır170

f) TBK madde 480/II’in Sonuçları171

3 Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeple Feshi175

a) Ölünceye Kadar Bakma Sözleşmesinin Haklı Sebeple

Feshi179

b) Kira Sözleşmesinin Haklı Sebeple Feshi180

c) Hasılat Kirası Sözleşmesinin Haklı Sebeple Feshi181

d) Hizmet Sözleşmesinin Haklı Sebeple Feshi182

e) Adi Şirket Sözleşmesinin Haklı Sebeple Feshi182

f) Sürekli Borç İlişkilerinin Haklı Sebeplerle Feshine

İlişkin Hükümlerin Kanuni Risk Dağılımı Bakımından

Kapsamı183

İçindekiler

x

V BORÇLUNUN BORCUNU HENÜZ İFA ETMEMİŞ VEYA

İFANIN AŞIRI ÖLÇÜDE GÜÇLEŞMESİNDEN DOĞAN

HAKLARINI SAKLI TUTARAK İFA ETMİŞ OLMASI185

A Genel Olarak185

B Sözleşmenin Henüz İfa Edilmemiş Olması185

C Edimin İfanın Aşırı Ölçüde Güçleşmesinden Doğan Hakların

Saklı Tutularak İfa Edilmiş Olması 188

VI AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNE İLİŞKİN TBK M 138

HÜKMÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ190

A Genel Olarak190

B Borçlar Kanunu’nun Yürürlüğü Bakımından Değerlendirilmesi193

C Uygulama Alanı Bakımından Değerlendirilmesi194

D Temel Hatası ile Olan İlişkisi Bakımından Değerlendirilmesi204

E TBK m 138’in Şartlarının Değerlendirilmesi208

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜNÜN HUKUKİ SONUÇLARI

§ 1 GENEL OLARAK223

§ 2 SÖZLEŞMENİN UYARLANMASI228

I GENEL OLARAK228

II SÖZLEŞMENİN UYARLANMASININ HUKUKİ NİTELİĞİ229

III HAKİMİN UYARLAMA BOŞLUKLARINI DOLDURMAK

SURETİYLE SÖZLEŞMEYİ DEĞİŞEN ŞARTLARA

UYARLAMASI232

IV HAKİMİN SÖZLEŞMEYİ UYARLARKEN KULLANACAĞI

ARAÇLAR233

A Sözleşmenin Uyarlanması ile Tamamlayıcı Yorum Arasındaki

İlişki233

B Hakimin Tamamlayıcı Yorum Getirerek Sözleşmeyi

Uyarlaması237

1 Alman Hukukunda Tamamlayıcı Yorumla Uyarlama237

2 Türk/İsviçre Hukukunda Tamamlayıcı Yorum ile Uyarlama247

İçindekiler

xi

İçindekiler

xii

V SÖZLEŞMENİN UYARLANMASINI TALEP ETME

HAKKININ HUKUKİ NİTELİĞİ 257

VI SÖZLEŞMENİN UYARLANMASINI TALEP ETMENİN

USUL HUKUKU BAKIMINDAN SONUÇLARI264

§ 3 SÖZLEŞMENİN SONA ERDİRİLMESİ266

I GENEL OLARAK266

§ 4 SÖZLEŞMEDEN DÖNME268

I SÜREKLİ SÖZLEŞME İLİŞKİLERİNİN FESHİ271

BEŞİNCİ BÖLÜM

UYGULAMADA AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ SEBEBİYLE

SÖZLEŞMELERİN UYARLANMASI

§ 1 KİRA SÖZLEŞMESİNİN UYARLANMASI279

I GENEL OLARAK279

II AŞIRI İFA GÜÇLÜĞÜ KAPSAMINDA KİRA SÖZLEŞMESİNİN

DEĞERLENDİRİLMESİ281

A Kira Sözleşmesinde İşlem Temelinin Çökmesi281

1 TBK m 138 Kapsamında İşlem Temelinin Çökmesi281

2 Kira Sözleşmesinde İşlem Temelinin Çökmesinin Diğer

Görünüm Türleri284

a) Kira sözleşmesinin Haklı (Önemli) Sebeple Olağanüstü

Feshi284

b) Kira Sözleşmesinin Önemli Sebeple Feshi ile Aşırı İfa

Güçlüğü Arasındaki İlişki285

B Kira Sözleşmesinde Uyarlama Kayıtları286

III KİRA SÖZLEŞMESİNİN UYARLANMASI İLE KİRA

BEDELİNİN TESPİTİ ARASINDAKİ İLİŞKİ287

A Genel Olarak Kira Bedelinin Tespiti287

B Kira Bedelinin Tespitine Yönelik Esaslar288

C Kira Sözleşmesinin Uyarlanması ile Kira Bedelinin Tespiti

Arasındaki Farklar289

§ 2 KEFALET SÖZLEŞMESİNİN UYARLANMASI290

I GENEL OLARAK290

II KEFALET SÖZLEŞMESİNDE İŞLEM TEMELİNİN ÇÖKMESİ291

İçindekiler

xiii

§ 3 KAMU İMTİYAZ SÖZLEŞMELERİNİN UYARLANMASI295

I GENEL OLARAK295

II ÖNGÖRÜLMEZLİK (İMPREVİZYON) TEORİSİNİN ESASLARI296

A Tanım296

B Şartları298

1 Şartların Öngörülemez Şekilde Değişmelidir298

2 Meydana Gelen Değişiklik Taraflardan

Kaynaklanmamalıdır299

3 Meydana Gelen Olaydan Dolayı Sözleşmenin Mali

Dengesi Sarsılmış Olmalıdır299

C Sonuçları299

§ 4 KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNİN UYARLANMASI300

I KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİ300

II KAMU İHALE SÖZLEŞMELERİNDE İŞLEM

TEMELİNİN ÇÖKMESİ302

A Kamu İhale Sözleşmelerinde Mücbir Sebep ile Aşırı

İfa Güçlüğü Hallerinin Yarışması304

§ 5 DÖVİZE ENDEKSLİ SÖZLEŞMELERİNİN UYARLANMASI305

I GENEL OLARAK305

II TÜRK PARASI KIYMETİNİ KORUMA HAKKINDA 32 SAYILI

KARARDA DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR 85

SAYILI CUMHURBAŞKANI KARARI307

A Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Olarak Yapılamayacak

Sözleşmeler309

B Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli Sözleşmelerin TL’ye

Uyarlanması311

1 Sözleşmenin Yeniden Müzakeresi311

2 Sözleşmenin Uyarlanmasında Göz Önüne Alınacak

Hususlar311

C Değerlendirme312

III DÖVİZE ENDEKSLİ KREDİ SÖZLEŞMELERİN

UYARLANMASINDA YARGITAY UYGULAMASI314

A Yargıtay’ın Görüşünün İktisadi Açıdan İncelenmesi317

B Yargıtay’ın Görüşünün İşlem Temelinin Çökmesi

Teorisi Bakımından Değerlendirilmesi319