Uzlaştırma

Dr. Öğr. Üyesi Can CANPOLAT

Prof. Dr. Zeyyat SABUNCUOĞLU

Bu çalışmada, ceza hukukunun konusunu oluşturan belli ihtilafların, yargılama dışında çözülmesine yarayan bir yöntem olarak mevzuatımıza dahil edilen uzlaştırma kurumu geniş bir çerçeve ile ele alınmıştır. Güncellenerek ikinci baskısı yapılan kitapta, yeni sisteme göre yürütülen uzlaştırma sürecine ilişkin bilgilere yer verilmiş olup, bu çerçevede konular, teorik ve uygulamaya bakan yönleriyle incelenerek detaylandırılmıştır. Ayrıca yüksek yargının konuya ilişkin kararlarının bir kısmı da güncellenmiştir.

İÇİNDEKİLER
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ III
ÖNSÖZ V
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA UZLAŞTIRMA XV

BİRİNCİ BÖLÜM

FAİL-MAĞDUR UZLAŞTIRMASININ ZEMİNİ OLARAK ONARICI ADALET

I. ONARICI ADALET ANLAYIŞINDAN ÖNCEKİ DÖNEM CEZA
    ADALETİNE GENEL BAKIŞ 1
II. ONARICI ADALET ANLAYIŞI 4
III. ONARICI ADALETİN TEMEL İLKELERİ 9
1. Devletin Her Suçta Mağdur Olduğu Şeklindeki Klasik Anlayış 
      Terk Edilmelidir 9
2. Mağdurun Uğradığı Zarara Odaklanmak Gerekir 9
3. Fail ile Mağdur Arasında İletişim Kurulmasına 
     Çalışılmalıdır 10
IV. ONARICI ADALET UYGULAMA MODELLERİ 10
1. Aile/Toplum Grup Konferansı 10
2. Cezalandırıcı Halkalar 11
3. Toplum Islah Kurulları 11
4. Fail-Mağdur Uzlaştırması 12
A. Genel Olarak 12
B. Uzlaştırmaya İlişkin Uygulama Modelleri 13
V. UZLAŞTIRMACININ ÖZELLİKLERİ 15
1. Kimler Uzlaştırmacı Olabilir? 15
2. Uzlaştırmacı, Taraflara Müzakere İmkanı Sağlar 15
3. Uzlaştırmacı Tarafsız Olmalıdır 16
4. Uzlaştırmacı, Müzakere Açısından Uygun Bir Zemin 
       Hazırlamalıdır 16
5. Uzlaştırmacının, Süreci Etkin Çalıştırabileceği Bilgiye Sahip
      Olması Gerekir 17

İKİNCİ BÖLÜM
CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNDA UZLAŞTIRMA

I. SÜREÇ VE SONUÇ: “UZLAŞTIRMA” VE “UZLAŞMA” 19
1. Uzlaştırma 19
2. Uzlaşma 19
II. UZLAŞTIRMANIN HUKUKİ ZEMİNİ VE ESASI 19
III. UZLAŞTIRMAYLA İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKEN TEMEL 
        KAVRAMLAR 23
IV. UZLAŞTIRMAYA İLİŞKİN TEMEL İLKELER 25
1. Uzlaştırma, Tarafların Özgür İradelerine Dayanmalıdır 25
2. Uzlaştırma, Tarafların Temel Hak ve Özgürlükleri 
       Gözetilerek Yürütülür 27
3. Uzlaştırmaya Katılan Taraflar, Müzakereler Sırasında 
       Kanunun Tanıdığı Temel Güvencelere Sahiptir 28
4. Taraflara Tercüman Atanması Sağlanır 28
5. Tarafların Uzlaştırmanın Mahiyeti ve Sonuçları Hakkında 
      Bilgilendirilmesi Gerekir 29
6. Tarafların Şahsi Özellikleri Dikkate Alınır 30
7. Uzlaştırma Sürecinde Gizlilik İlkesine Riayet Edilir 30
8. Tarafların Süreci Anlamaları Sağlanmalıdır 31
9. Uzlaşmayı Sağlayabilecek Tedbirler Alınmalıdır 33
V. UZLAŞTIRMAYA İLİŞKİN GENEL HÜKÜMLER 33
1. Mağdur yahut Suçtan Zarar Gören Gerçek Kişi veya Özel 
       Hukuk Tüzel Kişisi Olmalıdır 33
2. Uzlaştırmaya Konu Suçta Birden Fazla Şüpheli/Sanık 
       Bulunabilir 34
3. Uzlaştırmaya Konu Suçta Birden Fazla Mağdur/Suçtan 
       Zarar Gören Bulunabilir 35
4. Birden Fazla Suç Olmasına Rağmen Kanunda Tek Ceza 
      Öngörülen Hâllerde Her Suç İçin Ayrı Ayrı Uzlaştırma 
     Yapılır 36
5. Uzlaştırmanın Sonuçsuz Kalması Hâlinde Tekrar Uzlaştırma 
       Yoluna Gidilemez 36
6. Uzlaşmanın Tazminat Hukuku Yönünden Etkisi 37
7. Soruşturma Evresinde Mağdur veya Suçtan Zarar Görenin 
      Ölümü Hâlinde Uzlaştırma İşlemi Sonlandırılır 39
8. Uzlaşma Süreci, Soruşturma İşlemlerinin Yapılmasına 
      Engel Değildir 40
9. Uzlaştırmaya Tâbi Suçlarda, Uzlaştırma Girişiminde 
      Bulunulmadan, Kamu Davasının Açılmasının Ertelenmesi 
      veya Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması Kararı 
     Verilemez 41
10. Uzlaştırma Teklifinde Bulunma Hak ve Yetkisi, Münhasıran
         Uzlaştırmacıya Aittir 41
11. Uzlaştırmacı, Görevin İfasını Kısmen de Olsa Başkasına 
         Devredemez 42
12. Taraflara Ulaşılamaması veya Yurtdışında İkamet Nedeniyle
         Uzlaştırmanın Mümkün Olmaması 42
VI. UZLAŞTIRMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR 45
1. Soruşturulması ve Kovuşturulması Şikayete Bağlı Suçlar 46
2. Şikayete Bağlı Olup Olmadığına Bakılmaksızın CMK m.253/
      f.1-b Bendinde Yer Alan Suçlar 51
A. Kasten Yaralama (üçüncü fıkra hariç, TCK m. 86; m. 88) 51
B. Taksirle Yaralama (TCK m. 89) 53
C. Tehdit (TCK m.106/1) 56
D. Konut Dokunulmazlığının İhlali (TCK m. 116) 58
E. Hırsızlık (TCK m. 141) 62
F. Dolandırıcılık (TCK m. 157) 65
G. Çocuğun Kaçırılması ve Alıkonulması (TCK m. 234) 70
H. Ticari Sır, Bankacılık Sırrı veya Müşteri Sırrı Niteliğindeki Bilgi 
     veya Belgelerin Açıklanması (TCK m. 239) 73
3. Kanunda Açık Hüküm Bulunması Gereken Suçlar 74
4. Suça Sürüklenen Çocuklar Bakımından Üst Sınırı Üç Yılı 
       Geçmeyen Hapis veya Adli Para Cezasını Gerektiren Suçlar 74
VII. UZLAŞTIRMAYA TABİ BİR SUÇUN, KAPSAM DIŞI BİR 
          BAŞKA SUÇLA BİRLİKTE İŞLENMİŞ OLMASI (CMK 
          M.253/3). 78
1. Genel Olarak 78
2. Birlikte İşlenme Ne Anlama Gelir ve Nasıl Uygulanır? 78
A) Suçun Aynı Mağdura Karşı İşlenmiş Olması Gerekir mi? 79
B) Birlikte İşlenme Durumu Açısından Lehe Yasa Uygulaması Söz 
     Konusu Olacak mıdır? 81
C) İşlenen Suçlar Arasında Fiili Bir İrtibat Bulunması 
    Gerekir mi? 82
D) Kapsam Dışı Olmakla Birlikte Herhangi Bir Nedenle Adli 
     Takibi Yapılamayan Suç ile Uzlaştırmaya Tabi Başka Bir 
     Suç Birlikte İşlenmiş Olursa Nasıl Hareket Edilmelidir? 83
E) Değerlendirme 84
VIII. UZLAŞTIRMACININ UYMASI GEREKEN ETİK İLKELER 86
1. Etik İlkeler Nelerdir? 86
2. Etik İlkeler Yönünden Değerlendirmeler 88
IX. UZLAŞTIRMANIN UYGULAMA ALANI: “SORUŞTURMA 
        VE KOVUŞTURMA” 90
1. Uygulama Alanı Bakımından Ortak Kavramlar 91
A. Uzlaştırma Müzakereleri 91
B. Edimin Konusu 93
a. Genel Olarak 93
b. Edim ile İlgili Önem Arz Eden Bazı Konular 94
2. SORUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞTIRMA 96
A. Uzlaştırmanın Uygulanacağı Asıl Evre Soruşturma Evresidir 96
B. İddianame Düzenlenmesi Mümkün Olmayan Durumlarda 
    Uzlaştırma Süreci Başlatılamaz 97
a. Yeterli Delil Yoksa Uzlaştırma Yoluna Gidilemez 97
b. Kovuşturma Olanağı Yoksa Uzlaştırma Yoluna Gidilemez 100
aa. Şikayet 100
bb. Akıl Hastalığı 103
cc. Yaş Küçüklüğü 103
dd. Dokunulmazlık 104
ee. Kusuru Kaldıran Nedenler veya Hukuka Uygunluk 
             Sebeplerinden Birinin Varlığı 104
C. Dosyanın Uzlaştırma Bürosuna Gönderilmesi 105
D. Dosyanın Uzlaştırma Büro Savcılığınca İncelenmesi 106
E. Uzlaştırmacı Görevlendirilmesi 107
F. Uzlaşma Teklifinin Yapılması 109
G. Uzlaştırma Süresi 113
H. Uzlaştırmanın Sonuçlandırılması 113
I. Soruşturma Evresinde Uzlaştırmanın Hukuki Sonuçları 115
3. KOVUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞTIRMA 117
A. Uzlaştırma Usulü 117
B. Uzlaştırma Süresi 119
C. Uzlaştırmanın Sonuçlandırılması 119
D. Kovuşturma Evresinde Uzlaştırmanın Hukuki Sonuçları 120
X. ZAMANAŞIMI 122
XI. UZLAŞTIRMA BÜROSU 122
XII. UZLAŞTIRMACININ SEÇİMİ 124
XIII. UZLAŞTIRMACI EĞİTİMİ 126
XIV. UZLAŞTIRMACI SİCİLİNDEN VE LİSTEDEN 
           ÇIKARMA 127
XV. UZLAŞTIRMACI ÜCRET VE GİDERLERİ 128
YARARLANILAN KAYNAKLAR 132
ÖRNEK TEST SORULARI 137
ÖRNEK METİN SORULARI 161

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İLETİŞİM

I. UZLAŞTIRMA NEDİR? 163
II. UZLAŞTIRMACI KİMDİR? 164
III. UZLAŞTIRMA SÜRECİ NE GETİRİYOR? 164
IV. UZLAŞTIRMA SÜRECİ NASIL İŞLER? 165
V. UZLAŞTIRMA KAPSAMINA HANGİ SUÇLAR GİRER? 165
VI. UZLAŞTIRMA SÜRESİ NE KADARDIR? 166
VII. NE ÜZERİNE UZLAŞILABİLİR? 166
VIII. UZLAŞTIRMACININ ROLÜ NEDİR? 167
IX. UZLAŞMA SONUCU NE OLUR? 167
X. İLETİŞİM KAVRAMI 168
XI. UZLAŞTIRMACI AÇISINDAN İLETİŞİMİN ÖNEMİ 169
XII. İNSAN İLİŞKİLERİ VE UZLAŞTIRMA SÜRECİ 170
1.Pasif Davranış ve İletişim 171
2.Saldırgan Davranış ve İletişim 172
3.Güvenli Davranış ve İletişim 172
XIII. İLETİŞİM SÜRECİ (MODELİ) 172
1. Kaynak (müşteki) 172
2. Mesaj 173
3. Kanal 175
4. Alıcı (şüpheli) 175
5. Geribildirim 176
6. Uzlaştırmacının geribildirim rolü 176
XIV. UZLAŞTIRMACININ İLETİŞİM BECERİLERİNİ 
           GELİŞTİRMESİ 177
XV. İLETİŞİMDE DİALOG KURMA 178
XVI. İLETİŞİMDE EMPATİ KURMA 180
1.Başkalarını Anlamak 180
2.Başkalarını Geliştirmek 181
3.Karşısındakine Hizmet/Yardım Etmek 181
XVII. UZLAŞTIRMA SÜRECİNDE ETKİLİ KONUŞMA
             (SÖZLÜ İLETİŞİM) BECERİSİ 182
XVIII. UZLAŞTIRMA SÜRECİNDE ETKİLİ DİNLEME 
               BECERİSİ 183
XIX. UZLAŞTIRMA SÜRECİNDE TUTUM VE TUTUM 
           DEĞİŞİMLERİ 186
1. İletişim Amacının Belirsizliği 188
2. Kişisel Görüş Farklılıkları 188
3. Algılama Farklılıkları 189
4. Eğitim ve Bilgi Farklılığı 190
5. Sosyo-Kültürel Farklılıklar 191
6. Önyargılar 192
XX.UZLAŞTIRMA GÖRÜŞMELERİNDE BEDEN DİLİ 
          (SÖZSÜZ İLETİŞİM) 193
1. Gözlerin etkisi 195
2.Gülümsemenin etkisi 197
3. El-kol jestleri 198
4.Tokalaşma Biçimleri 201
5.Ayak ve Bacak Jestleri 203
6. Baş ve Yüz Jestleri 205
7. Aynalama Hareketi 206
8.Kişilik Yapısı ve Beden Dili İlişkisi 207
XXI. UZLAŞTIRMACIYA DÜŞEN İLETİŞİM SORUMLULUKLARI 209
UZLAŞTIRMACILAR İÇİN SINAVA HAZIRLIK SORULARI 211
CEVAP ANAHTARLARI 216

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
UZLAŞTIRMADA MÜZAKERE TEKNİKLERİ

I. UZLAŞTIRMA AÇISINDAN MÜZAKERE KAVRAMI 218
II.MÜZAKEREDE KARŞILAŞILAN SORUNLAR 220
III.MÜZAKEREDE GÜDÜLEN  AMAÇLAR 220
IV. İYİ BİR MÜZAKERECİDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 221
V.MÜZAKERE YERİ 222
VI.MÜZAKERE SÜRESİ 222
VII. UZLAŞTIRMADA MÜZAKERE TARZLARI (STRATEJİLER) 223
1. Kaçınmacı Müzakere Tarzı 224
2.Rekabetçi(kazan-kaybet) Müzakere Tarzı 224
3.Uzlaşmacı (orta-yol) Müzakere Tarzı 225
4.Uyumlu Müzakereci Tarzı 225
5.İşbirlikçi (kazan kazan) Müzakere Tarzı 226
     MÜZAKERECİ TARZI BELİRLEME ANKETİ 227
VIII.TARAFLARIN MÜZAKERE TAKTİKLERİ 229
IX. UZLAŞTIRMACININ MÜZAKERE TAKTİKLERİ 232
X.MÜZAKEREDE UZLAŞTIRMA YAKLAŞIMLARI 233
1.Kolaylaştırıcı  Yaklaşım 234
2.Çözüm Odaklı Yaklaşım 234
3.Yönlendiri Yaklaşım 234
4.Babacan Yaklaşım 235
XI. UZLAŞTIRMA MÜZAKERESİNDE SÜRECİN İŞLEYİŞİ 235
1. Uzlaştırma Başvurusu 235
2. Hazırlık Aşaması 235
3.Özel Oturum /Görüşme 236
4. Ortak Oturum 236
5. Nihai kararı verme 238
6.Tutanak hazırlama 239
XII.MÜZAKEREDE ETİK KURALLAR 239
XIII.UZLAŞTIRMACILAR İÇİN ETKİN MÜZAKERE 
          ÖNERİLERİ 240
UZLAŞTIRMACI SINAVINA HAZIRLIK SORULARI 241
CEVAP ANAHTARLARI 247
YARARLANILAN KAYNAKLAR 248
CEZA MUHAKEMESİNDE UZLAŞTIRMA YÖNETMELİĞİ 253