Vergi Ceza Hukukunda Ölçülülük İlkesi(Yüksek Yargı Organları Kararları Bağlamında Bir Değerlendirme)
Dr. Onur UÇAR
Aristoteles’in adalet tanımlamasında yer alarak toplumsal hayata filiz veren ölçülülük ilkesi, zaman içerisinde felsefî ve doktrinel bir görüş olmaktan çıkıp evrensel hukuk normu niteliğini almıştır. Günümüzde ölçülülük ilkesi, çağdaş hukuk sistemlerince benimsenmesinin yanında ve ötesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına yön verici temel hukuka uygunluk kriteri hüviyetini taşımaktadır. İlke, 2001 yılında yapılan Anayasa değişikliğiyle Türk hukuk sistemi açısından da genel hukuk prensibi olmaktan çıkarak, riayeti zorunluluk arz eden anayasal bir norm haline dönüşmüştür. Böylece, yapılan düzenlemelerin ve takdir edilen cezaların meşruiyeti için ölçülülük ilkesine uygun olmaları mecburiyetine dair tereddütler bertaraf edilmiştir. İlkenin arz ettiği bu önem, çalışmanın amacında da belirleyici bir rol oynamıştır. Vergi Ceza Hukuku kapsamında verilen cezaların ölçülülük ilkesine uygunluk derecesini Türk yüksek yargı organlarının kararları bağlamında değerlendiren bu kitap, ayrıca ölçülülük ilkesinin daha etkin bir şekilde uygulanabilmesi maksadıyla çözüm önerileri sunmaktadır.
İÇİNDEKİLER
ÖZET VII
ABSTRACT IX
KISALTMALAR DİZİNİ XVII
ŞEKİLLER DİZİNİ XVIII
GİRİŞ 1
1. BÖLÜM:
VERGİ SUÇ VE CEZALARI İLE CEZALANDIRMANIN AMACI
1.1. VERGİ SUÇ VE CEZALARI 7
1.1.1. Vergi Ceza Hukuku’nun Tanımı 8
1.1.2. Vergi Ceza Hukuku’nun Konusu 8
1.1.3. Vergi Ceza Hukuku’nun Kapsamı 9
1.1.4. Vergi Ceza Hukuku’nun Amaçları 9
1.1.5. Vergi Ceza Hukuku’nun Hukuki Dayanakları 10
1.1.6. Türkiye’de Vergi Ceza Hukuku’nun Tarihi Gelişimi 10
1.1.7. Vergi Ceza Hukuku’nun Hukuk Sistemi İçindeki Yeri 11
1.1.8. Vergi Ceza Hukuku’nun Diğer Hukuk Dalları ile İlişkisi 12
1.1.8.1. Vergi Ceza Hukuku’nun Anayasa Hukuku ile İlişkisi 12
1.1.8.2. Vergi Ceza Hukuku’nun Ceza Hukuku ile İlişkisi 14
1.1.8.3. Vergi Ceza Hukuku’nun Vergi Hukuku ile İlişkisi 14
1.1.8.4. Vergi Ceza Hukuku’nun İdare Hukuku ile İlişkisi 15
1.1.8.5. Vergi Ceza Hukuku’nun Uluslararası Hukuk ile İlişkisi 15
1.1.8.6. Vergi Ceza Hukuku’nun Yargılama Hukuku ile İlişkisi 16
1.1.8.7. Vergi Ceza Hukuku’nun Özel Hukuk ile İlişkisi 16
1.1.9. Vergi Ceza Hukuku’nun Kaynakları 17
1.1.9.1. Vergi Ceza Hukuku’nun Esas Kaynakları 17
1.1.9.1.1. Anayasa 17
1.1.9.1.2. Kanunlar 17
1.1.9.1.3. Uluslararası Anlaşmalar 18
1.1.9.1.4. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 18
1.1.9.1.5. Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnameleri 19
1.1.9.1.6. İçtihadı Birleştirme Kararları 20
1.1.9.1.7. Cumhurbaşkanı Kararı 20
1.1.9.1.8. Bakanlar Kurulu Kararları 21
1.1.9.1.9. Düzenleyici Genel Tebliğler 21
1.1.9.1.10. Anayasa Mahkemesi Kararları 22
1.1.9.2. Vergi Ceza Hukuku’nun Tali Kaynakları 22
1.1.9.2.1. Tüzükler 22
1.1.9.2.2. Yönetmelikler 23
1.1.9.2.3. Açıklayıcı Genel Tebliğler 23
1.1.9.2.4. Sirkülerler, Muktezalar ve Genel Yazılar 24
1.1.9.2.5. Doktrin (Bilimsel Öğreti) 24
1.1.9.2.6. Örf ve Adet 24
1.1.10. Vergi Ceza Hukuku Hükümlerinin Uygulanması 25
1.1.10.1. Zaman İtibariyle Vergi Ceza Hukuku Hükümlerinin Uygulanması 25
1.1.10.2. Yer İtibariyle Vergi Ceza Hukuku Hükümlerinin Uygulanması 26
1.1.10.3. Anlam İtibariyle Vergi Ceza Hukuku Hükümlerinin Uygulanması (Yorum) 27
1.2.VERGİ CEZA HUKUKU BAĞLAMINDA KABAHAT VE SUÇ KAVRAMLARI 28
1.2.1. Vergi Kabahatleri 29
1.2.1.1. Vergi Kabahatlerinin Unsurları 30
1.2.1.1.1. Kanuni Unsur 31
1.2.1.1.2. Maddi Unsur 31
1.2.1.1.3. Manevi Unsur 31
1.2.1.1.4. Hukuka Aykırılık Unsuru 32
1.2.1.2. Vergi Usul Kanununca Düzenlenen Vergi Kabahatleri 32
1.2.1.2.1. Vergi Ziyaı Kabahati (VUK, Md. 341) 32
1.2.1.2.1.1. Vergi Ziyaı Kabahatinin Unsurları ve Cezası 33
1.2.1.2.2. Usulsüzlük Kabahatleri 36
1.2.1.2.2.1. Genel Usulsüzlük Kabahatleri, Genel Usulsüzlük Kabahatlerini Teşkil Eden Fiiller ve Cezaları 37
1.2.1.2.2.2. Özel Usulsüzlük Kabahatleri, Özel Usulsüzlük Kabahatlerini Teşkil Eden Fiiller ve Cezaları 39
1.2.2. Vergi Suçları 40
1.2.2.1. Suçun Unsurları ve Vergi Suçları ile İlintisi 41
1.2.2.1.1. Kanuni Unsur 41
1.2.2.1.2. Maddi Unsur 42
1.2.2.1.3. Manevi Unsur (Kusurluluk) 42
1.2.2.1.4. Hukuka Aykırılık Unsuru 43
1.2.2.2. Suçlarda Cezai Sorumluluk ve Vergi Suçları ile İlintisi 43
1.2.2.2.1. Vergi Suçları Bağlamında Gerçek Kişilerde Cezai Sorumluluk 44
1.2.2.2.2. Vergi Suçları Bağlamında Tüzel Kişilerde Cezai Sorumluluk 45
1.2.2.2.3. Suçlarda Ceza Ehliyetini Sınırlandıran Durumlar ve Vergi Suçları ile İlintisi 46
1.2.2.2.4. Suçlarda Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Durumlar ve Vergi Suçları ile İlintisi 48
1.2.2.2.5. Ceza Mahkemelerince Yargılanacak Vergi Suçları ve Cezaları 49
1.2.2.2.5.1. Kaçakçılık Suçu 50
1.2.2.2.5.1.1. Kaçakçılık Suçunun Unsurları 50
1.2.2.2.5.1.2. Kaçakçılık Suçunun Cezası 53
1.2.2.2.5.2. Vergi Mahremiyetini İhlal Suçu 53
1.2.2.2.5.2.1. Vergi Mahremiyetini İhlal Suçunun Unsurları 54
1.2.2.2.5.2.2. Vergi Mahremiyetini İhlal Suçunun Cezası 55
1.2.2.2.5.3. Mükellefin Özel İşlerini Yapma Suçu 55
1.2.2.2.5.3.1. Mükellefin Özel İşini Yapma Suçunun Unsurları 55
1.2.2.2.5.3.2. Mükellefin Özel İşini Yapma Suçunun Cezası 56
1.2.2.2.5.4. Haysiyet ve Şerefe Tecavüz Suçu 56
1.2.2.2.5.4.1. Haysiyet ve Şerefe Tecavüz Suçunun Unsurları 57
1.2.2.2.5.4.2. Haysiyet ve Şerefe Tecavüz Suçunun Cezası 57
1.2.2.2.5.5. Ekim Sayım Beyanlarını Denetlememe Suçu 57
1.2.2.2.6. Vergi Suçlarında Birleşme, Tekerrür, İştirak, Teşebbüs ve Gönüllü Vazgeçme Müesseseleri 58
1.2.2.2.7. Vergi Suçu Cezalarından Kurtulma Yolları 60
1.3. CEZA KAVRAMI, CEZANIN AMACI VE NİTELİKLERİ 60
1.3.1. Ceza Kavramı 61
1.3.2. Cezanın Amacı 63
1.3.2.1. 18.Yüzyıl Öncesinde Cezanın Amacı Üzerine Görüşler 63
1.3.2.2. 18. Yüzyıl Sonrasında Cezanın Amacı Üzerine Görüşler 66
1.3.2.2.1. Toplumsal Önleme Teorisi 66
1.3.2.2.2. Mutlak Ceza Teorileri 67
1.3.2.2.3. Faydacı Cezalandırma Teorisi (Nispi Ceza Teorisi) 72
1.3.2.2.3.1. Özel Önleme Teorisi 73
1.3.2.2.3.2. Genel Önleme Teorisi 75
1.3.2.2.4. Karma Teoriler (Uzlaştırıcı Teoriler) 78
1.3.2.2.5. Sosyal Savunma Teorisi 82
1.3.3. Cezanın Nitelikleri 84
2. BÖLÜM:
LİTERATÜRDE VE İÇTİHATLARDA ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ
2.1. TERMİNOLOJİ 89
2.2. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN ÖNEMİ 90
2.3. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN DAYANAKLARI 91
2.3.1. Ölçülülük İlkesinin Felsefi Dayanakları 91
2.3.2. Ölçülülük İlkesinin Hukuki Dayanakları 93
2.4. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN TANIMI 95
2.5. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN UNSURLARI (ALT İLKELERİ) 98
2.5.1. Elverişlilik İlkesi 100
2.5.2. Gereklilik İlkesi 105
2.5.3. Orantılılık (Dar Anlamda Ölçülülük) İlkesi 110
2.6. GENEL OLARAK HUKUKTA VE YARGILAMADA ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ 115
2.6.1. Anayasa Hukukunda ve Anaysa Yargısında Ölçülülük İlkesi 116
2.6.2. İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi 121
2.6.3. İdari Ceza Hukukunda Ölçülülük İlkesi 126
2.7. TÜRK HUKUK VE YARGI SİSTEMİNDE ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN YERİ VE GELİŞİMİ 127
2.7.1. Türk Anayasa Hukuku Açısından Ölçülülük İlkesi 127
2.7.2. Türk İdare Hukuku Açısından Ölçülülük İlkesi 136
2.7.2.1. Genel Olarak 136
2.7.2.2. Danıştay Kararları Açsından Ölçülülük İlkesi 141
2.7.3. Yargıtay Kararları Açısından Ölçülülük İlkesi 144
2.8. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ AÇISINDAN ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ 148
3. BÖLÜM:
VERGİ CEZA HUKUKU AÇISINDAN ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
3.1. VERGİ SUÇLARI AÇISINDAN ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 171
3.1.1. Genel Olarak 171
3.1.2. Elverişlilik ve Gereklilik İlkeleri Açısından Vergi Suçu ve Cezalarında Ölçülülük İlkesi Denetimi 177
3.1.3. Orantılılık İlkesi Açısından Vergi Suçu ve Cezalarında Ölçülülük İlkesi Denetimi 182
3.2. VERGİ KABAHATLERİ AÇISINDAN ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 191
3.2.1. Genel Olarak 191
3.2.2. Elverişlilik ve Gereklilik İlkeleri Açısından Vergi Kabahatleri ve Cezalarında Ölçülülük İlkesi Denetimi 196
3.2.3. Orantılılık İlkesi Açısından Vergi Kabahatleri ve Cezalarında Ölçülülük İlkesi Denetimi 201
SONUÇ 215
KAYNAKÇA 225
