Vergi Denetimi

Prof. Dr. Ali ÇELİKKAYA

Prof. Dr. Fazıl TEKİN

Kitap, gördüğü yoğun ilgi üzerine kısa sürede 9. baskısını yapmıştır.

Bu Kitap, vergi hukuku açısından son derece önemli olan "vergi denetimini" bütün yönleri ile ele alan toplu bir eser özelliği taşımaktadır.

Kitapta meslek sınavlarına çalışan öğrenciler ve bu alanda çalışan uygulamacılar için son derece faydalı bilgiler yer almaktadır.

Kitabın güncellenmiş 9. baskısında 213 Sayılı Vergi Usul Kanununda; 6009 Sayılı Kanun, 646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname, 6487 Sayılı Kanun, 703 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile yapılan önemli değişiklikler de dikkate alınmıştır.

(Tanıtım Bülteninden)

Konu Başlıkları

Denetimin Tanımı, Tarihsel Gelişimi, Türleri, Denetim Teknikleri ve Denetim Yöntemleri
Türk Vergi Sisteminin Genel Görünümü ve Vergi Denetimi ile İlgili Genel Açıklamalar
Yeminli Mali Müşavirlik Müessesesi ve Vergi Denetimi ile İlişkisi
Vergi Denetiminde Yorum ve Delil Serbestisi İlkesi
Vergi Denetiminde Başvurulan Yollar
Vergi Denetimi ile İlgili Görevli Kuruluşlar

İçindekiler

Önsöz 1
Tablolar Listesi 15
Kısaltmalar 17
Giriş 21
BİRİNCİ BÖLÜM
DENETİMİN TANIMI, TARİHSEL GELİŞİMİ, TÜRLERİ, DENETİM TEKNİKLERİ VE DENETİM YÖNTEMLERİ
1. DENETİMİN TANIMI 25
2. DENETİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ 27
3. DENETİM TÜRLERİ 28
3.1. Konusuna ve Amacına Göre Denetimin Türleri 28
3.1.1. Finansal Denetim 28
3.1.2. Uygunluk Denetimi 29
3.1.3. Faaliyet Denetimi 29
3.1.4. Ekonomik Denetim 30
3.2. Statüsüne Göre Denetimin Türleri 30
3.2.1. İç Denetim 31
3.2.2. Dış Denetim 31
3.2.2.1. Bağımsız Denetim 32
3.2.2.2. Kamu Denetimi 34
4. DENETİM TEKNİKLERİ 34
4.1. Karşılaştırma 35
4.2. Tutar Aktarımını Doğrulama 35
4.3. Aritmetik İnceleme 36
4.4. Belge İncelemesi 36
5. DENETİM YÖNTEMLERİ 37
5.1. Şekli ve Maddi Denetim 37
5.2. Aralıksız ve Örnekleme Yoluyla Denetim 38
5.3. İleriye Doğru ve Geriye Doğru Denetim 38
5.4. Doğrudan ve Dolaylı Denetim 39
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ VE
VERGİ DENETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR
1. TÜRK VERGİ SİSTEMİNİN GENEL GÖRÜNÜMÜ 41
1.1. Vergi Gelirlerinin Dağılımı 41
1.2. Dolaylı ve Dolaysız Vergilerin Gelişimi 44
1.3. Vergi Denetim Oranları 46
1.4. Beyannameli Mükelleflerin Durumu 49
2. VERGİ DENETİMİ İLE İLGİLİ GENEL AÇIKLAMALAR 50
2.1. Tanım 50
2.1.1. Mali Denetim 50
2.1.2. Vergi Denetimi 51
2.2. Vergi Denetiminin Amacı 52
2.2.1. Mali Amaç 52
2.2.2. Ekonomik Amaç 53
2.2.3. Sosyal Amaç 54
2.2.4. Hukuki Amaç 55
2.3. Vergi Denetiminin Özellikleri 56
2.3.1. Tarafsız Olmak 56
2.3.2. Yaptırım Gücüne Sahip Olmak 57
2.3.3. Geniş Kapsamlı Olmak 57
2.4. Vergi Denetiminin Etkileri 57
2.4.1. Ekonomik Açıdan Etkileri 58
2.4.1.1. Kaynakların Optimal Kullanımını Sağlamak 58
2.4.1.2. Kaynak Oluşumuna Katkı Sağlamak 58
2.4.2. İşletme Yönetimi Açısından Etkileri 59
2.4.2.1. Hesap Verebilmeyi Kolaylaştırmak 59
2.4.2.2. İyi Bir Muhasebe Düzeni Kurulmasına Yardımcı Olmak 59
2.4.3. Sosyal Adalet Açısından Etkileri 60
2.5. Vergi Denetiminin İlkeleri 60
2.5.1. Ekonomi Politikasına Uygun Olmak 60
2.5.2. Kanunların Uygulanmasını Kolaylaştırmak 61
2.5.3. Mükellefleri Vergi Konusunda Eğitmek 61
2.5.4. Genellik İlkesini Dikkate Almak 61
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLİK MÜESSESESİ VE
VERGİ DENETİMİ İLE İLİŞKİSİ
1. GENEL AÇIKLAMALAR 63
2. MESLEK MENSUPLARI İÇİNDE YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN YERİ 65
3. YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN GÖREVLERİ 67
3.1. Denetim 67
3.1.1. Vergi Denetimi 68
3.1.2. Muhasebe Denetimi 68
3.2. Tasdik 69
3.2.1. Tasdikin Amacı 69
3.2.2. Tasdikin Niteliği 70
3.2.3. Tasdikin Kapsamı 70
3.2.4. Tasdik Kanıtları 71
3.2.5. Tasdik Edilecek Belgeler 73
3.3. Danışmanlık 74
4. YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLERİN SORUMLULUKLARI 74
4.1. 3568 Sayılı Kanundan Doğan Sorumluluklar 75
4.2. Vergi Usul Kanunundan Doğan Sorumluluklar 76
4.3. Yönetmelik ve Tebliğlerden Doğan Sorumluluklar 77
4.4. Yeminli Mali Müşavirlerin Sorumlulukları Kapsamında Takip Usulleri 79
5. ÖZELLİK ARZ EDEN DİĞER DURUMLAR 81
5.1. Karşıt İnceleme 81
5.2. Sahte veya Muhteviyatı İtibariye Yanıltıcı Belge İncelemesi 83
6. MESLEKİ SORUMLULUK SİGORTASI 85
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
VERGİ DENETİMİNDE YORUM VE
DELİL SERBESTİSİ İLKESİ
1. VERGİ DENETİMİNDE YORUM 88
1.1. Tanım 88
1.2. Yorumun Temel İlkeleri 88
1.3. Yorumu Gerekli Kılan Nedenler 90
1.4. Yorum Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler 90
1.4.1. Kıyas Yasağına Uymak 90
1.4.2. Peçelenmiş İşlemleri Açığa Çıkarmak 93
1.4.3. Muvazaalı İşlemleri Dikkate Almak 94
1.4.4. Kanunlarla Yasaklanmış Ticari Faaliyetleri Vergilendirmek 96
1.4.5. İktisadi, Ticari ve Teknik Gereklere Göre Hareket Etmek 97
2. DELİL SERBESTİSİ İLKESİ 98
2.1. Tarihsel Gelişim 99
2.2. Kavramsal Açıklama 101
2.2.1. Delil 101
2.2.2. Kanuni Ölçü 102
2.2.3. Yasal Karine 102
2.3. Delillerin Sınıflandırılması 103
2.3.1. Doğrudan Delil 103
2.3.2. Dolaylı Delil 103
2.4. Delil Serbestisinin İstisnaları 104
2.4.1. Yemin 104
2.4.2. Tanık Beyanı 105
2.4.3. Özel Durumlar 106
2.5. Delil Toplama Yolları 107
2.5.1. Kişi ve Kuruluşların Bilgisine Başvurmak 107
2.5.1.1. Mükellefin Bilgisine Başvurmak 108
2.5.1.2. Alıcıların Bilgisine Başvurmak 109
2.5.1.3. Resmi Kuruluşların, Gerçek ve Tüzel Kişilerin Bilgisine Başvurmak 112
2.5.1.4. Bilirkişilerin Bilgisine Başvurmak 113
2.5.1.4.1. Takdir Komisyonları 113
2.5.1.4.2. Ticaret ve Sanayi Odaları 114
2.5.1.4.3. Adli Tıp Kurumu 116
2.5.1.5. Uluslararası Anlaşmalar Gereğince Bilgi Toplamak 116
2.5.1.6. Bilgi Vermek Zorunda Olmayanlar 116
2.5.1.7. Bilgi Vermemenin Cezası 117
2.5.2. Defter ve Belgelerden Yararlanmak 118
2.5.2.1. Defter ve Belgelerin Düzenlenme Usulleri 118
2.5.2.2. Defter ve Belgelerin Delil Niteliği 121
2.5.2.3. Defter ve Belgelerin İbraz Edilmesi 122
2.5.2.4. Defter ve Belgelerin İbraz Edilmemesinin Sonuçları 125
2.5.3. Vergi Dairesi Kayıtlarına Başvurmak 127
2.5.4. İstihbarat Arşivinden Yararlanmak 127
2.5.5. Envanter ve Randıman İncelemeleri Yapmak 129
2.5.5.1. Envanter İncelemesi Yapmak 129
2.5.5.2. Randıman İncelemesi Yapmak 130
2.5.6. Harcama ve Tasarruflara Başvurmak 133
BEŞİNCİ BÖLÜM
VERGİ DENETİMİNDE BAŞVURULAN YOLLAR
1. YOKLAMA 135
1.1. Tanım 135
1.2. Yoklamanın Amacı 136
1.3. Yoklama Yetkisinin Kapsamı 137
1.4. Yoklamaya Yetkili Olanlar 139
1.5. Yoklamanın Yapılması ve Sonuçlandırılması 139
1.5.1. Yoklamanın Yapılacağı Zaman 140
1.5.2. Yoklamanın Yapılacağı Yer 140
1.5.3. Yoklamanın Tutanağa Bağlanması 141
1.5.4. Yoklamanın Sonuçlandırılması 143
1.6. Yoklama Müessesesinin Aksayan Yanları ve Öneriler 146
2. YAYGIN VE YOĞUN VERGİ DENETİMİ 147
2.1. Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Amacı 147
2.2. Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Yoklamadan Farkı 148
2.3. Yaygın ve Yoğun Vergi Denetiminin Kapsamı 148
2.3.1. Günlük Hasılatı Tespit Etmek 149
2.3.2. Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımını Denetlemek 149
2.3.2.1. Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımının Esasları 150
2.3.2.2. Ödeme Kaydedici Cihaz Kullanımında Özellikli Durumlar 151
2.3.3. Defter, Levha ve Belge Kontrolü Yapmak 151
2.3.3.1. Defter Kontrolü Yapmak 152
2.3.3.2. Levha Kontrolü Yapmak 153
2.3.3.2.1. Vergi Levhasını Kontrol Etmek 153
2.3.3.2.2. Fiyata Katma Değer Vergisi Dâhildir İbareli Levhayı Kontrol Etmek 157
2.3.3.2.3. Ödeme Kaydedici Cihaz Levhasını Kontrol Etmek 157
2.3.3.2.4. Anlaşmalı Matbaa Levhasını Kontrol Etmek 157
2.3.3.3. Belge Kontrolü Yapmak 159
2.3.3.3.1. Fatura 159
2.3.3.3.2. Gider Pusulası 163
2.3.3.3.3. Müstahsil Makbuzu 164
2.3.3.3.4. Serbest Meslek Makbuzu 164
2.3.3.3.5. Perakende Satış Vesikası 164
2.3.3.3.6. Sevk İrsaliyesi 165
2.3.3.3.7. Taşıma İrsaliyesi 170
2.3.3.3.8. Yolcu Listesi ve Günlük Müşteri Listesi 171
2.3.4. Yol Denetimleri Yapmak 172
EK 2: Türkiye Geneli Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi Sonuçları 173
3. VERGİ İNCELEMESİ 174
3.1. Tanım 174
3.1.1. Vergi İncelemesi 174
3.1.2. Vergi İncelemesine Benzer Kavramlar 174
3.2. Vergi İncelemesinin Amacı 176
3.3. Vergi İncelemesinin Kapsamı 177
3.3.1. Vergi Türleri Bakımından 177
3.3.2. Mükellefler Bakımından 177
3.3.3. İnceleme Dönemi Bakımından 179
3.4. Vergi İncelemesinin İşlevleri 180
3.4.1. Araştırmak İşlevi 180
3.4.2. Önlemek İşlevi 181
3.4.3. Eğitmek İşlevi 181
3.5. Vergi İncelemesinin Öteki Denetim Yollarından Farkları 182
3.5.1. Vergi İncelemesinin Yoklamadan Farkları 182
3.5.2. Vergi İncelemesinin Beyanname Revizyonundan Farkları 184
3.5.3. Vergi İncelemesinin Muhasebe Denetiminden Farkları 184
3.6. Vergi İncelemesinin Türleri 185
3.6.1. İncelemenin Kapsamı Bakımından 185
3.6.1.1. Tam İnceleme 185
3.6.1.2. Sınırlı İnceleme 186
3.6.2. İncelemenin Sürekliliği Bakımından 186
3.6.2.1. Sürekli İnceleme 186
3.6.2.2. Devresel İnceleme 186
3.6.3. İncelemenin Akışı Bakımından 187
3.6.3.1. Geriye Doğru İnceleme 187
3.6.3.2. İleriye Doğru İnceleme 187
3.6.4. Yükümlü Sayısı Bakımından 187
3.6.4.1. Toplu İnceleme 187
3.6.4.2. Münferit İnceleme 188
3.6.5. İncelemenin Kaynağı Bakımından 188
3.6.5.1. Normal İnceleme 188
3.6.5.2. İhbarlı İnceleme 188
3.6.5.3. Karşıt İnceleme 188
3.7. Vergi İnceleme Süreci 189
3.7.1. Vergi İncelemesine Başlanması 189
3.7.2. Vergi İncelemesine Yetkili Olanlar 191
3.7.3. Vergi İncelemelerinde Yardım 194
3.7.3.1. İncelemeye Tabi Olanlarca Yardım 194
3.7.3.2. İdare Tarafından Yardım 194
3.7.4. Vergi İncelemesinin Yapılacağı Zaman 195
3.7.5. Vergi İncelemesinin Yapılacağı Yer 196
3.7.6. Vergi İncelemesinin Tamamlanması ve Raporlanması 198
3.7.6.1. İncelemenin Tamamlanması 198
3.7.6.2. İnceleme Tutanağının Düzenlenmesi 201
3.7.6.3. İnceleme Raporunun İşleme Konması 203
3.7.6.4. Vergi İncelemesinin Sonuçları 204
EK 3.7: ABD‘de Vergi İnceleme Süreci 207
Ek 3.7.1: Genel Açıklamalar 207
Ek 3.7.2: Vergi İncelemesine Yetkili Olanlar 208
Ek 3.7.3: Vergi İncelemesinin Türleri 209
Ek 3.7.4: Mükelleflerin İncelenme Olasılıkları 210
Ek 3.7.5: İncelemenin Yapılması ve Sonuçlandırılması 211
Ek 3.7.6: Mükellefin Hakları 212
Ek 3.7.7: Genel Değerlendirme 213
3.8. Vergi İncelemesinde Kullanılan Başlıca Teknikler 214
3.8.1. Fiili ve Kaydi Envanter İncelemesi Yapmak 214
3.8.2. Randıman İncelemesi Yapmak 215
3.8.3. Karşıt İnceleme Yapmak 217
3.8.4. İşletmenin Mali Tablolarını Analiz Etmek 217
EK 3.8: Vergi İncelemesinde En Çok Karşılaşılan Hata ve Hileler 220
3.9. Vergi İnceleme Sonuçlarına Karşı Başvurulacak Yollar 221
3.9.1. Uzlaşma 222
3.9.2. Cezalarda İndirim 225
3.9.3. Dava Açma 226
4. ARAMA/ARAMALI İNCELEME 227
4.1. Tanım 227
4.2. Aramanın Amacı 227
4.3. Arama ile Yoklama Arasındaki Fark 227
4.4. Arama Şekilleri 228
4.4.1. Sınırlı Arama 228
4.4.2. Genel Arama 228
4.5. Arama Yapılabilmesinin Şartları 228
4.5.1. Aramaya Muhatap Olanlar 228
4.5.2. Arama Yapılabilecek Haller 229
4.5.3. Arama Kararının Alınması 231
4.5.4. İhbar İkramiyesi Uygulaması 231
4.6. Aramaya Yetkili Olanlar 233
4.7. Aramada Hazır Bulunması Gerekenler 233
4.8. Aramanın Yapılacağı Zaman 234
4.9. Aramanın Yapılması ve Sonuçlandırılması 234
4.9.1. Ele Geçirilen Kanıtların Muhafazası 235
4.9.2. İncelemeye Başlanması 235
4.9.3. İncelemenin Tamamlanması 237
4.9.4. Aramalı İncelemenin Sonuçları 237
ALTINCI BÖLÜM
VERGİ DENETİMİ İLE GÖREVLİ KURULUŞLAR
1. GENEL AÇIKLAMALAR 239
1.1. Vergi Denetim Örgütünün Tarihsel Gelişimi 239
1.2. Vergi Denetim Kadrolarının Doluluk Oranı 241
1.3. Vergi Türleri İtibariyle Bulunan Matrah Farkları 242
2. VERGİ DENETİM KURULUŞLARI 243
2.1. Kaldırılan Denetim Birimleri 243
2.1.1. Hesap Uzmanları Kurulu Başkanlığı 244
2.1.2. Maliye Teftiş Kurulu Başkanlığı 244
2.1.3. Gelir Kontrolörleri Başkanlığı 245
2.1.4. Vergi Denetmenleri Büro Başkanlığı 246
2.2. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı 246
2.2.1. Vergi Denetim Kurulunun Yapısı 247
2.2.2. Vergi Denetim Kurulunun Görev ve Yetkileri 247
2.2.3. Vergi Denetim Kuruluna Bağlı Denetim Birimleri 248
2.2.3.1. Vergi Müfettişleri 248
2.2.3.2. Vergi Müfettişlerine Getirilen Yasaklar 249
2.3. Gelir İdaresi Başkanlığı 249
2.3.1. Tarihsel Gelişim 249
2.3.1.1. Gelirler Genel Müdürlüğü Dönemi 250
2.3.1.2. Gelir İdaresi Başkanlığının Kurulması 251
2.3.2. Gelir İdaresi Başkanlığının Görevleri 253
2.3.3. Gelir İdaresi Başkanlığına Bağlı Denetim Birimleri 255
2.3.3.1. Vergi Dairesi Başkanları 255
2.3.3.2. Vergi Dairesi Müdürleri 257
2.3.3.3. Merkez ve Taşra Teşkilatında Müdür Kadrosunda Çalışanlar 258
EK 2.3: Vergi Daireleri Tam Otomasyon Projesi 259
Sonuç ve Özet 263
EKLER 275
EK 1. VERGİ USUL KANUNUNUN VERGİ DENETİMİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERİ (12.02.2022 TARİHİ İTİBARİYLE) 275
EK 2. FİNANSAL DENETİMİN AMAÇLARI 284
EK 3. FİİLİ ENVANTER TUTANAĞI ÖRNEĞİ 287
EK 4. VERGİ İNCELEME RAPORU ÖRNEĞİ I 291
EK 5. VERGİ İNCELEME RAPORU ÖRNEĞİ II 298
EK 6. YOKLAMA TUTANAKLARI 308
EK 7. YOKLAMA FİŞİ ÖRNEĞİ 310
Kaynakça 311
Kavramlar Dizini 333