Vergi Hukukunda Finansal Kiralama
Dr. Sinem YAVUZ
Finansal kiralama, herhangi bir kıymetin mülkünü satın almadan belli bir süre kullanım hakkı ve işletmeler açısından alternetif bir finansman imkânı sunar. Dünya’da modern anlamda 1870’li yılların sonlarından itibaren başvurulan yöntem olan finansal kiralama işlemleri, Ekonomik Buhran ve İkinci Dünya Savaşı’nın da etkisiyle farklı bir boyut kazanmıştır. 1952 yılında ABD’de ilk finansal kiralama şirketi kurulmuş ve sonrasında söz konusu işlemler hız kazanmıştır. 1960’lı yıllarda Dünya’nın farklı coğrafyalarına yayılan işlemler, 1970’li yıllardan itibaren gelişen ülkelerde de başvurulun yöntemler arasında yerini almıştır. 1990’ların ortalarına gelindiğinde 80’den fazla ülkede görülen finansal kiralama işlemleri günümüzde neredeyse tüm dünyada uygulama alanı bulmuştur. Son yıllarda herhangi bir kıymeti edinmenin maliyeti göz önünde bulundurulduğunda, finansal kiralamanın birçok yönden fonksiyonel bir araç olduğu görülmektedir. Bu kitapta finansal kiralama ile ilgi kavramsal açıklamalar çok boyutlu ele alınmaktadır. Bununla birlikte kitabın odaklandığı husus; Türk Vergi Hukukunda finansal kiralama işlemlerinin nasıl cereyan ettiğini değerlendirmektir. Finansal kiralama işlemleri kurumlar ve katma değer vergisi yönünden bir takım avantajlar sağladığı için bu avantajlar özellikle incelenmiştir. Küresel ekonomik sistemdeki dalgalanmalar göz önünde bulundurulduğunda finansal kiralama işlemlerinin gelecekte de işletmeler açısından başvurulan bir yöntem olacağı düşünülebilir.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA V
ABOUT THE BOOKVII
ÖZET IX
ABSTRACT XI
ÖNSÖZ XIII
TABLO LİSTESİ XXI
KISALTMALAR XXIII
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
FİNANSAL KİRALAMANIN TEORİK ÇERÇEVESİ VE ÖZEL HUKUKTAKİ YERİ
1.1. FİNANSAL KİRALAMA KAVRAMINA YÖNELİK GENEL AÇIKLAMALAR 5
1.1.1. Finansal Kiralamanın Tanımı 7
1.1.2. Finansal Kiralamanın Tarafları 12
1.2. TARİHSEL SÜREÇTE FİNANSAL KİRALAMA 16
1.2.1. ABD’de Finansal Kiralama ve Gelişimi 19
1.2.2. İngiltere’de Finansal Kiralama ve Gelişimi 20
1.2.3. Fransa’da Finansal Kiralama ve Gelişimi 21
1.2.4. Diğer Bazı Ülkelerde Finansal Kiralama ve Gelişimi 22
1.2.5. Türkiye’de Finansal Kiralama ve Gelişimi 23
1.3. FİNANSAL KİRALAMANIN UNSURLARI 25
1.3.1. Kiralayanın Bir Finansal Kiralama Şirketi Olması 25
1.3.2. Kiracının Finansal Kiralamaya Konu Malı Kendisi Seçmesi 26
1.3.3. Kiracıya Finansman Sağlaması 27
1.3.4. Kiracının Kiralamaya Konu Malın Zilyetliğini Her Türlü Faydayı Sağlamak Üzere Alması 28
1.3.5. Kiracının Malın Zilyetliğine Sözleşme Süresi Boyunca Sahip Olması 29
1.3.6. Kiracının Kararlaştırılan Kira Bedelini Ödeme Borcu Altına Girmesi 31
1.3.7. Kiracının Malın Ziyan ve Hasarından Sorumlu Olması 32
1.3.8. Yapılan Ödemelerin Gider Gösterilmesi 33
1.3.9. Kiracının Malın Zilyetliğine Finansal Kiralama Süresi Sonunda Rayiç Bedelden Düşük Bir Miktara Sahip Olması 34
1.4. FİNANSAL KİRALAMA TÜRLERİ 35
1.4.1. Faaliyet Kiralaması-Finansal Kiralama 35
1.4.2. Dolaylı ve Doğrudan Kiralama 37
1.4.3. Brüt-Net Kiralama 38
1.4.4. Taşınır-Taşınmaz-Personel-Hizmet Kiralaması 39
1.4.5. Sıfır-Kullanılmış Mal Kiralaması 40
1.4.6. Yatırım-Tüketim Malları Kiralaması 41
1.4.7. Kaldıraçlı Finansal Kiralama 41
1.4.8. Satış ve Geri Kiralama 42
1.4.9. Diğer Finansal Kiralama Yöntemleri 48
1.4.9.1. Tam Ödemeli-Tam Ödemesiz Finansal Kiralama 48
1.4.9.2. Yurtiçi-Uluslararası Finansal Kiralama 48
1.4.9.3. Kapalı ve Açık Uçlu Finansal Kiralama 50
1.4.9.4. Pay-Peruse Yöntemi (Yeni) 51
1.5. FİNANSAL KİRALAMA YÖNTEMİNİN DİĞER FİNANSMAN KAYNAKLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI 51
1.5.1. Genel Hatları ile Finansal Kiralama Avantajları ve Dezavantajları 52
1.5.2. Kısa Vadeli Finansman Kaynakları ve Finansal Kiralamanın Farkı 55
1.5.2.1. Finansman Bonoları 55
1.5.2.2. Kısa Vadeli Ticari Kredi ve Finansal Kiralama Farkı 56
1.5.2.3. Factoring ve Finansal Kiralama Farkı 57
1.5.3. Orta Vadeli Finansman Kaynakları ve Finansal Kiralama Farkı 59
1.5.3.1. Orta Vadeli Banka Kredileri ve Finansal Kiralama Farkı 59
1.5.3.2. Taksitli Donatım Kredileri ve Finansal Kiralamanın Farkı 59
1.5.3.3. Rotatif Krediler ve Finansal Kiralamanın Farkı 60
1.5.3.4. Forfaiting ve Finansal Kiralamanın Farkı 60
1.5.4. Uzun Vadeli Finansman Kaynakları ve Finansal Kiralamanın Farkı 62
1.6. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN HAK VE BORÇLARI 63
1.7. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ TESCİLİ VE ŞERHİ 66
1.8. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN BORÇLARI 67
1.9. FİNANSAL KİRALAMA SÖZLEŞMESİNİN SONA ERME NEDENLERİ VE SONA ERMENİN SONUÇLARI 69
1.9.1. Kendiliğinden Sona Erme Nedenleri ve Sona Ermenin Sonuçları 69
1.9.2. Taraflardan Birinin Feshiyle Sona Erme Nedenleri ve Sona Ermenin Sonuçları 70
1.10. FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNİN KANUNLAR KARŞISINDAKİ DURUMU 72
1.10.1. 3226 Sayılı Kanun Kapsamından Finansal Kiralama 72
1.10.2. 6361 Sayılı Kanun Kapsamından Finansal Kiralama 78
1.10.3. Türkiye Muhasebe Standardı 17 Kapsamında Finansal Kiralama 82
1.10.4. TMS 17 ve TFRS 16 Arasındaki Farklılıklar 85
1.11. BANKA DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU STANDARTLARINA GÖRE FİNANSAL KİRALAMA 91
1.12. SERMAYE PİYASASI KURULUNA GÖRE FİNANSAL KİRALAMA 92
İKİNCİ BÖLÜM
VERGİ USUL HUKUKU VE GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ
2.1. 213 SAYILI VERGİ USUL KANUNU YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 93
2.1.1. VUK Mükerrer 290. Maddeye Göre Finansal Kiralamanın Tanımı 93
2.1.1.1. VUK Mükerrer 290. Maddeye Göre Finansal Kiralamada Kiracının Sorumlulukları 95
2.1.1.2. VUK Mükerrer 290. Maddeye Göre Finansal Kiralamada Kiralayanın Sorumlulukları 97
2.1.2. 319 Seri No’lu VUK Genel Tebliği’ne Göre 98
2.1.3. Değerleme ve Amortisman Uygulamasına Göre 101
2.2. 193 SAYILI GELİR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 103
2.2.1. Gayrimenkul Sermaye İradı (GVK madde 70) 103
2.2.2. Genel Giderler (GVK madde 40) 104
2.2.3. Yatırım İndirimi İstisnası (GVK geçici madde 61- 69) 107
2.3. 5520 SAYILI KURUMLAR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 109
2.3.1. Finansal Kiralama İşlemlerinde İstisnalar 110
2.3.1.1. Yurtdışı İştirak Kazançları İstisnası 110
2.3.1.2. İştirak Hisseleri, Kurucu Senetleri, İntifa Senetleri ve Rüçhan Haklarının Satışından Doğan Kazanç İstisnası 111
2.3.1.3. Sat Geri Kirala İşlemlerinde İstisna 113
2.3.2. Finansman Giderleri Kısıtlaması 116
2.3.3. Finansal Kiralama İşlemlerinde Örtülü Sermaye 118
2.3.4. Finansal Kiralama İşlemlerinde Tevkifat 118
2.3.5. İndirimli Kurumlar Vergisi Oranı Uygulaması 119
2.4. GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLERDE FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNİN SEÇİLİ ÜLKELERDEKİ UYGULAMALARI 120
2.4.1. ABD’de Finansal Kiralama Kanunu ve Uygulamaları 120
2.4.2. Fransa’da Finansal Kiralama Kanunu ve Uygulamaları 123
2.4.3. İngiltere’de Finansal Kiralama Kanunu ve Uygulamaları 124
2.4.4. Diğer Bazı Ülkelerde Finansal Kiralama Kanunu ve Uygulamaları 126
2.4.4.1. Almanya 126
2.4.4.2. Kanada 128
2.4.4.3. Avustralya 130
2.4.4.4. İrlanda 132
2.4.4.5. Japonya 132
2.4.4.6. Arjantin 134
2.5. FİNANSAL KİRALAMAYA KONU OLAN MALLARIN GELİR ÜZERİNDEN ALINAN VERGİLER YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ 135
2.5.1. Gayrimenkuller 137
2.5.2. İş ve İnşaat Makinaları ve Diğer Makinalar 143
2.5.3. Kara Araçları 145
2.5.4. Hava Araçları (Uçak ve Helikopter) 147
2.5.5. Kuru Yük Gemileri, Tanker, Ro-Ro ve Diğer Deniz Taşıtları 152
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MADDİ VERGİ HUKUKUNDA FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ
3.1. KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 156
3.1.1. Finansal Kiralama İşlemlerine Uygulanan KDV Oranı 158
3.1.2. Finansal Kiralama İşlemlerinde KDV İstisnası 164
3.1.3. Yatırım Teşvik Uygulaması 166
3.1.4. Yurtdışına ve Yurtdışından Gerçekleştirilen Finansal Kiralamada KDV 169
3.1.5. Seçili Ülkelerde Finansal Kiralama İşlemlerinin KDV Yönünden İncelenmesi 171
3.2. ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 175
3.3. DİĞER VERGİ KANUNLARI YÖNÜNDEN FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİ 175
3.3.1. Gümrük Kanununa Göre Finansal Kiralama İşlemleri 175
3.3.2. Gider Vergileri Kanunu’na Göre Finansal Kiralama İşlemleri 176
3.3.3. Damga Vergisi Kanununa Göre Finansal Kiralama İşlemleri 178
3.3.4. Harçlar Kanununa Göre Finansal Kiralama İşlemleri 180
3.3.5. Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu Yönünden Finansal Kiralama İşlemleri 185
3.4. FİNANSAL KİRALAMA İŞLEMLERİNE KONU OLAN MALLARIN HARCAMA VERGİLERİ VE DİĞER VERGİLER YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ 185
3.4.1. Gayrimenkuller 185
3.4.2. Makine ve Teçhizatlar 189
3.4.3. Kara Araçları 191
3.4.4. Hava Araçları (Uçak ve Helikopter) 194
3.4.5. Kuru Yük Gemileri, Tanker, Ro-Ro ve Diğer Deniz Taşıtları 195
SONUÇ 199
KAYNAKÇA 205
