Türkiye'de Katılımcı Demokrasi

Veysel GÖRÜCÜ

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 5

ÖZET7

KISALTMALAR9

İÇİNDEKİLER 13

GİRİŞ .19

BİRİNCİ BÖLÜM

DEMOKRASİ VE SİYASAL KATILIM

1. DEMOKRASİ KAVRAMI 25

1.1. Demokrasi Kavramına Giriş 25

1.2. Demokrasi ve Kurumsallaşma Süreci . 31

1.2.1. Tarihsel Gelişim  32

1.2.1.1. Atina’da Doğrudan Demokrasi . 32

1.2.1.2. Ortaçağda Demokrasi Düşüncesi 34

1.2.2. Temsili Demokrasi ve Gelişim Süreci 36

1.2.3. Katılımcı Demokrasi ve Gelişim Süreci . 40

1.2.3.1. Katılımcı Demokrasinin Önemi . 44

1.2.3.2. Katılımcı Demokraside Yönetişim Kavramı. 44

1.2.3.3. Katılımcı Demokrasinin Şartları  47

1.2.3.3.1. Demokratik Rejim  47

1.2.3.3.2. Özgürlük. 49

1.2.3.3.3. Eşitlik 53

1.2.3.3.4. Vatandaşlık  57

1.2.3.3.5. Halk Egemenliği . 61

1.2.3.3.6. Siyasal Partiler 71

1.2.3.3.7. Siyasal Parti Türleri  74

1.2.3.3.7.1. Yapılarına Göre Siyasi Partiler . 75

1.2.3.3.7.1.1. Kadro Partileri 75

14 İçindekiler

1.2.3.3.7.1.2. Kitle Partileri.75

1.2.3.3.7.2. İşlevlerine Göre Siyasal Partiler75

1.2.3.3.7.2.1. Bireysel Temsil

Partileri.76

1.2.3.3.7.2.2. Sosyal Bütünleşme

Partileri.76

1.2.3.3.7.3. Disiplinli Olup Olmamalarına

Göre Siyasal Partiler .77

1.2.3.3.7.3.1. Serbest Partiler.77

1.2.3.3.7.3.2. Disiplinli Partiler .77

1.2.3.3.7.4. Homojen Olup Olmamalarına

Göre Siyasal Partiler .77

1.2.3.3.7.4.1. Homojen Partiler77

1.2.3.3.7.4.2. Homojen Olmayan

Partiler78

1.2.3.3.8. Oy Hakkı78

1.2.3.3.9. Hür Seçimler .80

1.2.3.3.10. Çatışma ve Uzlaşma83

1.2.3.3.11. Yönetimde Şeffaflık 85

1.2.3.3.12. İşlevsel Demokrasi ve Sivil Toplum

Kuruluşları.88

1.2.4. Siyasal Katılım .93

1.2.4.1. Siyasal Katılım Kavramı93

1.2.4.2. Siyasal Katılımın Özellikleri97

1.2.4.3. Siyasal Katılımın İşlevleri .99

1.2.4.3.1. Bireyle İlgili İşlevleri 101

1.2.4.3.1.1. Eşitlik 101

1.2.4.3.1.2. Yönetimi Denetleme 103

1.2.4.3.1.3. Bireysel Hakların Korunması 103

1.2.4.3.2. Devletle İlgili İşlevleri104

1.2.4.3.2.1. Bütünleşmeyi Kolaylaştırma.104

1.2.4.3.2.2. Meşruluk Temelini Kurma 105

1.2.4.3.2.3. Doğru Karar Almayı Sağlama107

1.2.4.3.2.4. Vatandaşları Etkin Kılma.107

İçindekiler 15

İKİNCİ BÖLÜM

KATILIMI ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE KATILIM YOLLARI

2. SİYASAL KATILMA . 109

2.1. Siyasal Katılma Düzeyi ve Biçimleri  109

2.2. Siyasal Katılımı Etkileyen Faktörler. 111

2.2.1. Cinsiyet Faktörü 111

2.2.2. Yaş Faktörü. 114

2.2.3. Kentleşme Faktörü . 116

2.2.4. Eğitim Faktörü  118

2.2.5. Meslek Faktörü. 120

2.2.6. Kitle İletişim Araçlarını İzleme Faktörü. 120

2.2.7. Örgüt Üyeliği Faktörü . 122

2.2.8. Gelir Faktörü. 123

2.2.9. Siyasal Kültür Faktörü. 124

2.2.10. Siyasal Sistemdeki Etkilenmeler . 125

2.3. Katılımı Azaltan Başlıca Nedenler. 127

2.4. Yerel Demokrasi ve Yerel Katılım . 128

2.5. Halk Katılımının Yolları . 134

2.5.1. Halkın Geleneksel Katılma Yolları. 135

2.5.1.1. Seçimler- Yerel Yönetimlerin Seçimi. 135

2.5.1.2. Halk Oylaması Yöntemiyle Seçilmişleri Görevden Alma. 137

2.5.2. Halkın Doğrudan Katılım Yolları ve Denetimi . 138

2.5.2.1. Kent Meclisleri 138

2.5.2.2. Geri Çağırma. 138

2.5.2.3. Halkoyu. 140

2.5.2.4. Halk Girişimi ve Halk Danışma Toplantıları. 141

2.5.2.5. Gönüllü ve Uyarılmış Katılım  142

2.5.2.6. Yerel Baskı Grupları  142

2.5.2.7. Dilekçe Hakkı, Kişisel Başvuru ve Telefon. 143

2.5.2.8. Bilgi Edinme Hakkı  144

2.5.2.8.1. Bilgi Edinme Hakkı ve Türkiye  145

2.5.2.9. Planlama Çemberleri  149

2.5.3. Halkın Dolaylı Katılım Yolları ve Denetimi  149

2.5.3.1. Kamuoyu Yoklamaları. 150

2.5.3.2. Elektronik Demokrasi ve İnternet. 152

16 İçindekiler

2.5.3.3. Kamu Denetçiliği Kurumu-Ombudsman155

2.5.3.4. Halkla İlişkiler Uygulamalarından Masa Uygulamaları 157

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SEÇİM OLGUSU VE KATILIM UYGULAMALARI

3. SEÇİM OLGUSU159

3.1. Yönetime Katılmanın Temel Unsuru- Seçim Olgusu159

3.1.1. Seçimler ve Katılım160

3.1.1.1. Demokratik Seçimlerin Genel İlkeleri162

3.1.1.1.1. Serbest Seçim İlkesi 162

3.1.1.1.2. Genel Oy İlkesi163

3.1.1.1.3. Bireysellik İlkesi 165

3.1.1.1.4. Gizlilik İlkesi 165

3.1.1.1.5. Açık Sayım ve Döküm İlkesi 166

3.1.1.1.6. Eşit Oy İlkesi167

3.1.1.1.7. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetimi ve

Denetimi Altında Yapılması İlkesi .167

3.1.2. Seçim Sistemleri168

3.1.2.1. Çoğunluk Sistemleri.170

3.1.2.1.1. Tek İsimli (Dar Bölge) ve Tek Turlu Çoğunluk

Sistemi 171

3.1.2.1.2. Tek İsimli-İki Turlu Çoğunluk Sistemi 172

3.1.2.1.3. Listeli-Tek Turlu Çoğunluk Sistemi174

3.1.2.1.4. Listeli-İki Turlu Çoğunluk Sistemi175

3.1.2.2. Nispi Temsil Sistemleri 175

3.1.2.2.1. Nispi Temsil Sistemlerinde Uygulanan

Yöntemler.178

3.1.2.2.1.1. En Yüksek Bakiye Yöntemi178

3.1.2.2.1.2. Klasik d’Hondt Sistemi178

3.1.2.2.1.3. Klasik Sainte - Lague Sistemi 179

3.1.2.2.1.4. Barajlı Sistemler .179

3.1.2.2.1.4.1. Hare Yöntemi .180

3.1.2.2.1.4.2. Değişmez Tek Sayı

Yöntemi 180

3.1.2.3. Karma Sistemler 181

3.1.3. Türkiye’de Seçimler.182

İçindekiler 17

3.1.3.1. Yerel Yönetimler Meclis Üyeliği Seçimleri  185

3.1.3.1.1. Belediye Meclisi ve İl Genel Meclisi Seçimleri . 185

3.1.3.1.2. Köy ve Mahalle İhtiyar Meclisi Seçimleri . 188

3.1.3.2. Yerel Yönetimler Yürütme Organları Seçimleri. 190

3.1.3.2.1. Belediyede Belediye Başkanlığı ve Belediye

Encümeni Seçimleri . 190

3.1.3.2.2. İl Özel İdaresinde Valilik ve İl Encümeni

Seçimleri  194

3.1.3.2.3. Köy Teşkilatında Köy Muhtarlığı ve İhtiyar

Meclisi Seçimleri  196

3.1.3.2.4. Mahalle Muhtarlığı Seçimleri. 197

3.2. Yerel Katılım Uygulamaları . 198

3.2.1. Kent Yönetimine Katılım. 201

3.2.2. Yerel Gündem 21’in Gelişim Süreci  204

3.2.2.1. Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı

(Stockholm–1972)  204

3.2.2.2. Birleşmiş Milletler Habitat I Konferansı (Vancouver –

1976)  205

3.2.2.3. Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı -

Yeryüzü Zirvesi-(Rio de Janeiro 1992)  205

3.2.2.4. Birleşmiş Milletler Nüfus ve Kalkınma Konferansı

(Kahire–1994) . 206

3.2.2.5. Birleşmiş Milletler Sosyal Kalkınma Konferansı

(Kopenhag-1995) 207

3.2.2.6. Birleşmiş Milletler Dördüncü Dünya Kadın Konferansı

(Pekin–1995)  207

3.2.2.7. Birleşmiş Milletler Habitat II İnsan Yerleşimleri

Konferansı- Kent Zirvesi (İstanbul–1996) . 208

3.2.2.8. Birleşmiş Milletler Binyıl Bildirgesi (New York–2000). 208

3.2.2.9. Birleşmiş Milletler Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi

(Johannesburg–2002). 209

3.2.3. Türkiye’de Yerel Gündem 21 Uygulamaları 210

3.2.4. Kent Konseyleri. 212

3.2.4.1. Kent Konseylerinin Amacı. 216

3.2.4.2. Kent Konseylerinin Yapısı . 220

3.2.4.3. Kent Konseyinin Organları ve İşleyişi 222

3.2.4.4. Kent Konseylerine İlişkin Değerlendirmeler . 224

18 İçindekiler

3.3. Yerel Yönetimlerin Mevzuat Kapsamında Katılım Açısından

Değerlendirilmesi231

3.3.1. Katılımcı Demokrasi Açısından Belediye Yasasındaki Eksiklikler .241

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLAR ARASI BELGELER AÇISINDAN YEREL ÖZERKLİK VE

YEREL KATILIM

4. AVRUPA KONSEYİ VE YEREL KATILIM 247

4.1. Avrupa Konseyinin Yapısı, Statüsü ve Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik

Şartı.247

4.2. Avrupa Konseyi’nin Demokrasi ve Yerel Yönetim Yaklaşımı .250

4.3. İnsan Hakları Bağlamında Yerel Özerklik Şartı ve Yerel Katılım.255

4.3.1. Yerel Demokrasi ve Yerel Haklar .264

4.3.2. Avrupa Kentsel Şartı ve Kent Yönetimine Katılım .270

4.4. Özerklik Şartının İç Hukukumuzdaki Yeri.274

4.4.1. Özerklik Şartı ile Sağlanan Statü278

4.4.2. Özerk Yerel Yönetim281

4.5. Yönetsel Özerklik.283

4.5.1. Yerel Özerklik ve İdari Vesayet288

4.5.1.1. Yerel Özerklik 288

4.5.1.1.1. Yerel Toplum Özerkliği292

4.5.1.2. İdari Vesayet Yetkisi 295

4.5.1.3. Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı ve İdari Vesayet.300

4.6. Özerk Yerel Yönetim İlkesinin Hukukumuzda Düzenlenişi304

4.6.1. Anayasal Statü.304

4.6.2. Belediye Yasasındaki Statü309

4.7. Yerel Özerklik Şartı ve Yerel Yönetimlerde Temsili Katılım .311

4.8. Yerel Özerklik Şartı ve Yerel Yönetimlerde Doğrudan Katılım.317

4.9. Özerk Yerel Yönetimlerde Yetki ve Görev .324

4.9.1. Özerklik Şartı ile Yetki ve Göreve Sağlanan Statü324

4.9.2. Genel Yetki ve Mutlak Takdir Yetkisi.327

4.9.3. Yetkide Vatandaşa Yakınlık İlkesi 331

4.9.4. Yetkilerin Planlanmasında Yerel Yönetimlerin Katılım Hakkı 333

DEĞERLENDİRME .335

KAYNAKÇA.345