Yabancıların Temel Hak ve Özgürlüklerinin Bireysel Başvuru Yoluyla Korunması

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Sunuş 5
Kısaltmalar 17
Giriş 19
Birinci Bölüm
TEMEL KAVRAMLAR VE
HUKUKİ GENEL ÇERÇEVE
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE 21
A. Vatandaşlar 21
B. Yabancılar 23
C. Vatansızlar 24
D. Uluslararası Korumadan Yararlananlar 26
1. Mülteciler 26
2. Şartlı Mülteciler 30
3. İkincil Korumadan Yaralanan Kişiler 31
4. Geçici Korumadan Yararlananlar ve Suriye Arap Cumhuriyeti Vatandaşları 34
E. Sığınmacılar 36
1. Uluslararası Metinlerde Sığınmacı Kavramı 36
2. Türk Hukukunda Sığınmacı Kavramı 40
F. Göçmenler ve Benzer Statüdeki Kişiler 46
II. YABANCILARIN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİNE İLİŞKİN HUKUKİ ÇERÇEVE 50
A. Ulusal Hukuk 51
1. Anayasa 51
2. Pasaport Kanunu 51
3. Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun 52
4. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 53
5. Cezaî Konularda Uluslararası Adlî İş Birliği Kanunu 54
6. 1994 Tarihli Yönetmelik 54
B. Uluslararası Hukuk 56
1. Jus Cogens (Uluslararası Emredici Kural) 56
2. Uluslararası Sözleşmeler 56
a. Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri 56
b. Avrupa Konseyi Sözleşmeleri 60
III. KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 64
A. Ulusal Koruma Mekanizmaları 64
1. İdari Mekanizmalar 65
a. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü 65
b. Valilikler 65
2. Yargısal Denetim 66
a. İdari Yargı Denetimi 66
b. Adli Yargı Denetimi 68
3. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Yolu 69
B. Uluslararası Koruma Mekanizmaları 69
1. Birleşmiş Milletler 69
a. Mülteciler Yüksek Komiserliği 69
b. İnsan Hakları Komitesi 70
c. Çocuk Hakları Komitesi 71
d. Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi 72
e. İşkenceye Karşı Komite 73
f. İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezanın Önlenmesi Alt Komitesi 74
g. Tüm Göçmen İşçiler ve Aile Fertlerinin Haklarının Korunması Komitesi 74
h. İnsan Hakları Konseyi 74
2. Avrupa Konseyi 75
a. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 75
b. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri 75
c. Irkçılığa ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu 76
d. Avrupa İşkencenin ve İnsanlıkdışı veya Onurkırıcı Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesi (CPT) 77
e. Avrupa Sosyal Haklar Komitesi 78
f. Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (Venedik Komisyonu) 79
İkinci Bölüm
TÜRKİYE’YE GELEN YABANCILARA İLİŞKİN
HUKUKİ SÜREÇLER VE BİREYSEL BAŞVURU YOLU
I. TÜRKİYE’YE GELEN YABANCILARA İLİŞKİN HUKUKİ SÜREÇLER 81
A. Düzenli Göç 81
1. Yabancılara Vize Verilmesi 81
a. Türkiye’ye Giriş 81
b. Vize Verilmesi 83
c. Vize Verilmeyecek Yabancılar 84
d. Vizenin İptali 85
e. Vize Muafiyeti 85
f. Tebligat Zorunluluğu 86
2. Yabancılara İkamet İzni Verilmesi 86
a. İkamet İzni Talebi 87
b. İkamet İzninden Muafiyet Halleri 89
c. İkamet İzni Türleri 90
i. Kısa Dönem İkamet İzni 90
ii. Aile İkamet İzni 91
iii. Öğrenci İkamet İzni 94
iv. Uzun Dönem İkamet İzni 94
v. İnsani İkamet İzni 95
vi. İnsan Ticareti Mağdurlarına Yönelik İkamet İzni 96
3. Vatansızlara İlişkin Süreç 96
a. Vatansızlık Halinin Belirlenmesi 96
b. Vatansız Kişilere Sağlanan Güvenceler 96
B. Düzensiz Göç 97
1. Düzensiz Göçün Önlenmesi 97
a. Genel Olarak 98
b. Uluslararası İş Birliği 98
c. Geri Kabul Antlaşmaları 100
d. Düzensiz Göçle Mücadeleye İlişkin Düzenlemeler 100
2. Düzensiz Göçün Ortadan Kaldırılması 102
a. Sınır Dışı Etme 102
i. Sınır Dışı Edilmesi Öngörülenler 102
ii. Hakkında Sınır Dışı Kararı Alınamayacak Kişiler 104
iii. Sınır Dışı Kararı, Uygulama Süreci ve Sınır Dışı Edilmesine Karar Verilen Yabancının Yolculuk Giderleri 104
iv. Sınır Dışı Kararına Karşı “İdari Yargı Yolu” 105
b. Sınır Dışı Kararı Nedeniyle İdari Gözetim Altına Alma 106
i. İdari Gözetim Kararı ve Uygulanması 106
ii. İdari Gözetime Alternatif Tedbirler 108
iii. İdari Gözetim Kararının Yargısal Denetimi 109
iv. Gönüllü Geri Dönüş 110
c. Türkiye’ye Giriş Yasağı 110
C. Uluslararası Koruma 110
1. Mülteci, Şartlı Mülteci ve İkincil Koruma 110
2. Uluslararası Korumadan Yararlanan Kişilerin Hakları 112
a. Sağlık 112
b. Eğitim 113
c. Çalışma 113
d. Sosyal Yardımlardan Yararlanma, Sosyal Hizmetlere Erişim ve Harçlık 114
3. Uluslararası Korumadan Yararlanan Kişilerin Sorumlulukları 114
4. Menşe Ülke Bilgisi 114
D. Geçici Koruma 115
II. ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU YOLU 116
A. Bireysel Başvuru Yolunun Temel Özellikleri 116
B. Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü 119
1. Genel Olarak Bireysel Başvuru Koşulları 119
a. Taraf Ehliyeti 119
b. Hukuki Yarar 122
c. Hakka Yönelik İddia Edilen Müdahalenin Doğrudan, Güncel ve Kişisel Nitelikte Olması 122
d. Dava Ehliyeti 123
e. Bireysel Başvuruya Konu İşlemler 124
f. Bireysel Başvuruya Konu Olabilecek Hak ve Özgürlükler 124
g. Başvuru Yollarının Tüketilmesi 126
h. Başvurunun Şekli ve İçeriği 128
i. Başvuru Süresi 129
j. Başvuru Harcı ve Adli Yardım 132
2. Bireysel Başvuru İnceleme ve Karar Süreci 132
3. Bireysel Başvuru Koşullarının Yabancılar Yönünden Değerlendirilmesi 137
III. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU YOLU 138
A. Genel Olarak 138
B. Yargı Yetkisi 138
C. Tedbir Kararları 139
D. Yargıçlar ve Daireler 139
E. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Bağlayıcılığı ve Dostane Çözüm 140
F. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Bireysel Başvuru Usulü 140
1. Başvurunun Şekli ve İçeriği 140
2. Başvuru Yollarının Tüketilmesi, Dördüncü Derece Şikayetler ve Taleple Bağlılık İlkesi 141
3. Başvuru Süresi 143
4. Başvuru Konusu ve Mağdurluk Statüsü 143
Üçüncü Bölüm
YABANCILARIN BİREYSEL BAŞVURULARINA
ANAYASA MAHKEMESİ VE
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN YAKLAŞIMI
I. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİNİN ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU BAKIMINDAN KÖPRÜ NİTELİĞİNDEKİ KARARLARI 145
A. Jabari/Türkiye Başvurusu 145
1. Olayların Özeti 145
2. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Yönünden 146
3. Etkili Başvuru Hakkı Yönünden 148
B. Mamatkulov ve Askarov/Türkiye Başvurusu 149
1. Olayların Özeti 149
2. Yaşam Hakkı ve İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Yönünden 151
3. Adil Yargılanma Hakkı Yönünden 154
4. Sözleşme’nin 34. Maddesi Yönünden 155
C. Abdolkhani ve Karimnia/Türkiye Başvurusu 156
1. Olayların Özeti 156
2. Kabul Edilebilirlik Yönünden 157
3. Yaşam Hakkı ve İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Yönünden 158
4. Etkili Başvuru Hakkı Yönünden 160
5. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı 163
D. Yarashonen/Türkiye Başvurusu 165
1. Olay ve Olguların Özeti 165
2. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı Yönünden 166
3. Tek Başına veya Etkili Başvuru Hakkı ile Bağlantılı Olarak Tutma Koşulları Bağlamında İşkence ve Kötü Muamele Yasağı Yönünden 167
II. BİREYSEL BAŞVURU HAKKI BAĞLAMINDA YABANCILARIN TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ 169
A. Yaşam Hakkı 170
1. Genel Olarak Yaşam Hakkı 171
a. Yaşam Hakkının Niteliği ve Sınırlandırılması 171
b. Yaşam Hakkının Aktif ve Pasif Süjeleri 171
c. Yaşam Hakkının İhlal Edilip Edilmediğinin Tespiti 172
i. Uygulanabilirlik 172
ii. Kanıtlama 176
iii. Devletin Yükümlülükleri 177
(1) Öldürmeme Yükümlülüğü 177
(2) Yaşamı Koruma Yükümlülüğü 180
(3) Soruşturma Yükümlülüğü 181
2. Yabancıların Yaşam Hakkının Korunması 182
a. Ölüm Cezası Uygulanma Riski Olan Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 183
b. Herhangi Bir Nedenle Öldürülme Riski Olan Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 184
c. Kişinin Yaşamına Yönelik Diğer Riskler Nedeniyle Göndermeme Yükümlülüğü 186
d. Geri Gönderilen Yabancıların Yaşam Haklarının Korunmasına Yönelik Hukuki Korunma Mekanizmaların Etkililiği Sorunu 187
B. İşkence ve Kötü Muamele Yasağı 188
1. Genel Olarak İşkence ve Kötü Muamele Yasağı 188
a. İşkence ve Kötü Muamele Yasağının Niteliği 189
b. İşkence ve Kötü Muamele Yasağının İhlal Edilip Edilmediğinin Tespiti 189
i. Uygulanabilirlik 190
ii. Kanıtlama 191
iii. Vasıflandırma 193
iv. Devletin Yükümlülükleri 195
(1) Şiddet Uygulamama 195
(2) İnsanlık Dışı Ceza Vermeme 197
(3) Üçüncü Kişilerin Şiddetine Karşı Koruma 199
(4) Etkili Soruşturma 199
2. Yabancıların İşkence ve Kötü Muameleye Karşı Korunması 200
a. Şiddet Riskine Maruz Bırakmama Yükümlülüğü 201
i. Ölüm Cezası Uygulanabilecek Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 202
ii. Ölüm Koridoru Yaşanabilecek Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 203
iii. Bedensel Ceza Uygulanabilecek Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 203
iv. Öldürülme veya İşkence Görme Riski Olan Ülkeye Göndermeme Yükümlülüğü 204
b. İnsani Olmayan Koşullarda Tutmama Yükümlülüğü 205
C. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı 207
1. Genel Olarak Özgürlük ve Güvenlik Hakkı 207
2. Özgürlükten Yoksun Bırakmanın Anlamı 209
3. Özgürlükten Yoksun Bırakmanın Hukukiliği 210
a. Genel Olarak Özgürlükten Yoksun Bırakmanın Hukukiliği 210
i. Mahkûmiyet Hükmü 211
ii. Bir Mahkeme Kararı veya Kanunda Öngörülen Yükümlülüğün Yerine Getirilmesi 213
iii. Suç Şüphelisinin Tutulması 214
iv. Bir Küçüğün Gözetim Altında Islahı veya Yetkili Merci Önüne Getirilmesi 216
v. Toplum İçin Tehlike Teşkil Eden Bir Akıl Hastası, Uyuşturucu veya Alkol Tutkunu, Bir Serseri veya Hastalık Yayabilecek Kişinin Tedavi Eğitim veya Islah Amacıyla Özgürlüğünden Yoksun Bırakılması 217
vi. Usulüne Aykırı Şekilde Ülkeye Girmek İsteyen veya Giren ya da Hakkında Sınır Dışı Etme yahut Geri Verme Kararı Verilen Kişinin Yakalanması veya Tutuklanması 218
b. Yabancıların İdari Gözetim Altında Tutulmalarının Hukukiliği 218
i. 6458 Sayılı Kanun’dan Önceki Durum 219
ii. 6458 Sayılı Kanun’dan Sonraki Durum 220
(1) Hukuki Çerçevenin Niteliği 220
(2) Uygulamada Gerekli Özen (“Due Diligence”) 221
aa. Genel Olarak 221
bb. Geri Gönderme Merkezinde Rızaya Dayalı Tutma Sorunu 222
4. Özgürlükten Yoksun Bırakılma Nedenlerinin Bildirilmesi 223
a. Genel Olarak 223
b. Yabancılara Özgürlükten Yoksun Bırakılma Nedenlerinin Bildirilmesi 224
i. Özgürlükten Yoksun Bırakılma Nedenlerinin Bildirilme Zorunluluğu 224
ii. Özgürlükten Yoksun Bırakılma Nedenlerinin Bildirilme Zamanı 225
iii. Verilecek Bilginin Niteliği 226
5. Özgürlükten Yoksun Bırakılmanın Yargısal Denetimi 227
a. Genel Olarak Özgürlükten Yoksun Bırakılmanın Yargısal Denetimi 227
i. Denetimin Tutmanın Hukukiliği Konusunda Yapılması 228
ii. Denetimin Süratle Yapılması 228
iii. Yargısal Denetimin Makul Aralıklarla Yapılma Zorunluluğu 229
vi. Denetimin Bir Mahkeme Tarafından Yapılması 229
vii. Usul Güvenceleri 230
b. Yabancıların İdari Gözetim Altında Tutulmalarının Yargısal Denetimi 230
i. 6458 Sayılı Kanun’dan Önceki Durum 231
ii. 6458 Sayılı Kanun’dan Sonraki Durum 232
6. Haksız Yere Özgürlükten Yoksun Bırakılma Nedeniyle Tazminat Sağlama Hakkı 232
a. Genel Olarak Tazminat Sağlama Hakkı 232
b. Yabancıların Haksız Yere Özgürlüklerinden Yoksun Bırakılmaları Nedeniyle Tazminat Sağlama Hakkı 233
D. Adil Yargılanma Hakkı 235
1. Genel Olarak Adil Yargılanma Hakkı 235
2. Yabancıların Ülkeye Girişleri, İkametleri ve Sınır Dışı Edilmeleri ile İlgili Hukuki Süreçlerde Adil Yargılanma Hakkının Uygulanabilirliği 237
E. Etkili Başvuru Hakkı 239
1. Genel Olarak Etkili Başvuru Hakkı 239
2. Yabancıların Etkili Başvuru Hakkı 241
a. İdari Gözetim Koşullarına Karşı Yabancıların Etkili Başvuru Hakkı 241
b. Kötü Muameleye Maruz Kalma Riski Bulunan Ülkeye Sınır Dışı Edilen Yabancıların Etkili Başvuru Hakkı 243
c. İdari Gözetim Tedbirinin Hukukiliğine Karşı Etkili Başvuru Hakkı 246
d. Etkili Başvuru Hakkının Özel Bir Görünümü Olan Haksız Tutma Nedeniyle Tazminat Sağlama Hakkı Yönünden İdari Yargı Yolunun Etkililiği 247
Sonuç 249
Kaynakça 251