Prof. Dr. Ergin ERGÜL
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 5
İÇİNDEKİLER 11
GİRİŞ .21
YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA GİRERKEN!21
BİRİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂYI ANLAMAK
1.1. TANIM ARAYIŞINDA BİR ARAŞTIRMA ALANI .30
1.1.1. Tanımlar. 30
1.1.2. Hukuki Tanım. 34
1.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 38
1.2.1. Yapay Zekâ Sistemi (AI system) 39
1.2.1.1. Yapay Zekâ Sistemlerinin Mimarisi 40
1.2.1.2. Yapay Zekâ Sistemlerinin Genel Özellikleri 41
1.2.1.3. Yapay Zekâ Sistemlerinin Geliştirilmesinde
Temel Yaklaşımlar 42
1.2.2. Yapay Zekâ Sistemi Yaşam Döngüsü (AI System
Lifecycle) 45
1.2.3. Yapay Zekâ Uygulaması (AI application) 47
1.2.4. Yapay Zekâ Bilgisi (AI Knowledge) . 48
1.2.5. Yapay Zekâ Aktörleri (AI actors). 49
1.2.6. Yapay Sinir Ağları (Artificial Neural Networks) 49
1.2.7. Hukukta Yapay Zekâ (AI in law) 50
1.3. TERİMİN KÖKENİ VE İTİRAZLAR 51
1.3.1. Terimin Kökeni. 51
1.3.2. İtirazlar . 52
12 İçindekiler
1.4. YAPAY ZEKÂ BİLİMİ VE ALT DALLARI .55
1.4.1. Yapay Zekâ Bilimi 55
1.4.2. Yapay Zekâ Biliminin Alt Dalları 59
1.4.2.1. Makine Öğrenimi (Machine Learning) . 60
1.4.2.2. Derin Öğrenme (Deep Learning) 63
1.4.2.3. Doğal Dil İşleme (Natural Language
Processing (NLP). 65
1.4.2.4. Uzman Sistemler (Expert Systems) 66
1.4.2.5. Robot ve Robotik (Robot and Robotics). 68
1.4.2.6. Bilgisayarlı Görü (Computer Vision) . 70
1.4.2.7. Ajan Tabanlı Sistemler (Agent-based
Systems) . 71
1.4.2.8. Üretken Çekişmeli Ağlar (Generative
Adversarial Networks/ GAN) 72
Okuma Parçası 1: ChatGBT’nin Geliştirilmesi Aşamasında
Mevlana Şiiri Testi 73
İKİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ DEVRİMİ
2.1. GENEL OLARAK 76
2.2. İLGİLİ KAVRAMLAR.88
2.2.1. Algoritma (Algorithm) 88
2.2.2. Veri ve Büyük Veri (Data and Big Data). 90
2.2.3. Nesnelerin İnterneti (Internet of things (IoT). 92
2.2.4. Teknolojik Yakınsama (Technological Convergence) 93
2.3. YAPAY ZEKÂ TÜRLERİ .94
2.3.1. Gelişmişlik Düzeyine Göre 94
2.3.1.1. Zayıf Yapay Zekâ (Artificial Narrow/Week
Intelligence (ANI) 94
2.3.1.2. Genel Yapay Zekâ (Artificial General
Intelligence (AGI) 96
İçindekiler 13
2.3.1.3. Süper Yapay Zekâ (Artificial Super
Intelligence (ASI) 98
2.3.2. Yaratıcılık Niteliğine Göre 98
2.3.2.1. Üretken Yapay Zekâ (Generative Artificial
Intelligence /GAI). 98
2.3.2.2. Ayırt Edici Yapay Zekâ (Discriminative AI) . 102
2.3.3. Etik Açıdan Yapay Zekâ 102
2.3.3.1 Güvenilir Yapay Zekâ (Secure Artificial
Intelligence) . 103
2.3.3.2. Sorumlu Yapay Zekâ (Responsible Artificial
Intelligence) . 104
2.3.2.3. Şeffaf ve Açıklanabilir Yapay Zekâ
(Transparent and Explainable Artificial
Intelligence) . 105
2.3.4. Risk Temelli Sınıflandırma 106
2.4. GÜNLÜK HAYATTA YAPAY ZEKÂ .108
2.4.1. Online Alışveriş ve Reklam. 109
2.4.2. Online Araştırma 109
2.4.3. Kişisel Dijital Asistanlar 110
2.4.4. Otomatik Çeviri 111
2.4.5. Evler, Şehirler ve Bağlantılı Altyapılar 112
2.4.6. Araçlar 112
2.4.7. Siber Güvenlik 113
2.4.8. Dezenformasyona Karşı Mücadele 113
2.4.9. Yapay Zekânın Diğer Kullanım Örnekleri 114
2.5. YAPAY ZEKÂ PAZARI.117
2.5.1. ABD-Çin Rekabeti. 117
2.5.2. Ekonomik Büyüklüğü ve Geleceği 119
2.5.3. Pazarın Popüler Yapay Zekâları 121
2.6. YAPAY ZEKÂNIN GELECEĞİ .126
2.6.1. İlerlemeler . 126
14 İçindekiler
2.6.2. Sorunlar 127
2.6.3. Gelecek Öngörüleri 130
2.6.4. Riskler. 132
2.6.5. Yapaya Zekâ Neden Hata Yapar? 134
2.6.6. Yapay Zekâ: İklim Değişikliğiyle Mücadelede
Fırsatlar ve Çevresel Maliyetler 136
2.6.7. Yapay Zekâ: Güvenlik Alanındaki Fırsatlar ve
Tehditler. 138
Okuma Parçası 2: Google, “Robot Anayasası” Hazırladı . 144
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ ETİĞİ: ETİK AYNASINDAN
İNSAN –MAKİNE ETKİLEŞİMİ
3.1. GENEL OLARAK 148
3.2. YAPAY ZEKÂ ETİĞİ VE TÜRLERİ157
Tablo 1: YZ Etikleri Sentetik Tablosu 160
3.3. SİVİL VE ÖZEL GİRİŞİMLERİN BİLDİRİLERİ.163
3.3.1. Asilomar Yapay Zekâ İlkeleri (2017) . 163
3.3.1.1. Hazırlık Süreci. 163
3.3.1.2. Kapsamı 163
3.3.2. Yapay Zekânın Sorumlu Bir şekilde Geliştirilmesi
İçin Montreal Bildirgesi(2018) 166
3.3.2.1. Hazırlık Süreci. 166
3.3.2.2. Hedefler . 167
3.3.2.3. İlkeler . 167
3.3.2.4. İlkelerin Yorumlanması 168
3.3.2.5. Bildirgenin Muhatapları . 170
3.3.3. Makine Öğrenimi Sistemlerinde Eşitlik ve Ayrımcılık
Yapmama Hakkının Korunması Toronto Bildirgesi. 170
3.3.3.1. Hazırlık Süreci. 170
3.3.3.2. Kapsamı 171
İçindekiler 15
3.3.3.3. Bildirgenin Konu Başlıkları 172
3.4. ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİ .172
3.4.1. CEPEJ: Yargı Sistemleri ve Çevrelerinde Yapay
Zekânın Kullanımı İçin Bir Avrupa Etik Şartı (2018) 173
3.4.2. AB Komisyonu: Güvenilir Bir Yapay Zekâ İçin Etik
İlkeler Rehberi (2019) 175
3.4.3. UNESCO: Yapay Zekâ Etiği Hakkında Tavsiye Kararı
(2021). 176
3.5. MEVLANA’NIN YEDİ ÖĞÜDÜ VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİNE
UYGULANMASI 178
Tablo 2: Mevlana’nın Yedi Öğüdü ve Yapay
Zekâ Etiği . 179
Okuma Parçası 3: Yapay Zekâlar Üzerindeki Deneyleri
Durduralım: Bir Açık Mektup . 188
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
HUKUK VE YAPAY ZEKÂ ETKİLEŞİMİ:
KADİM ADALETİN HİZMETİNDE BİR ALGORİTMİK ADALET
4.1. GENEL OLARAK 192
4.2. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK TARAFINDAN DÜZENLENMESİ 195
4.2.1. Mevcut Hukuk Kurallarının YZ’ya Uygulanabilirliği 195
4.2.2. Yeni Hukuki Düzenleme İhtiyacı 203
4.3. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK DALLARIYLA ETKİLEŞİMİ .206
4.3.1. Genel Olarak 206
4.3.2. Hukuki ve Yasal Uyum Gerektiren Öncelikli Alanlar 208
4.3.2.1. Sorumluluk ve Yapay Zekâya E-Kişilik
Tanınması 209
4.3.2.2. İnovasyon ve Fikri Mülkiyet . 223
4.3.2.2.1. Genel Olarak. 223
4.3.2.2.2 Yapay Zekâ Yazılımlarının Fikri
Mülkiyeti 226
16 İçindekiler
4.3.2.2.3. Yapay Zêka Tarafından Üretilen
Eserlerin Fikri Mülkiyeti 226
4.3.2.2.4. Yapay Zekâ Modellerinin
Eğitiminde Kullanılan Eserlerin
Telif Hakkı . 235
4.3.2.3. Veri Koruma . 238
4.3.2.4. Rekabet Hukuku . 244
4.3.2.5. Tüketici Hukuku 253
4.3.5.6. İş Hukuku 255
4.3.5.7. Milletlerarası Özel Hukuk. 259
4.3.5.8. Finansal Suçlar 262
4.4. MEVZUAT HAZIRLIK SÜRECİNDE DİKKAT EDİLECEK
HUSUSLAR .266
4.5. YARGI SİSTEMİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 271
4.6. HUKUK MESLEKLERİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 286
4.6.1. Genel Olarak. 286
4.6.2. Hukukta Yapay Zekâ Araçları ve Kullanım Alanları . 289
4.6.3. Yapay Zekâ Araçları ve Avukatlık Mesleği . 292
4.6.4. Yapay Zeka Çağının Hukukçusu: Artırılmış Hukukçu. 301
4.6.5. Yapay Zekâ Araçları Hukukçuların Yerini Alabilir mi? . 304
4.6.6. Adaletle İlgili Diğer Alanlarda Yapay Zekâ Kullanımı 306
4.6.6.1. Noterlik 306
4.6.6.2. Bilirkişilik 307
4.6.6.3. Mevzuat Hazırlama 307
4.6.6.4. Kolluk Faaliyetleri. 309
4.6.6.5. Ülkemizde: Yapay Zekâ ve UYAP 313
4.6.7. Teorik Sorunlar. 314
4.6.7.1. Demokratik Meşruiyet, Etik ve Hukuki Alt
Yapı İhtiyacı 314
4.6.7.2. Yapay Zekânın İfade Özgürlüğü Hakkı 317
İçindekiler 17
4.7. HUKUK EĞİTİMİNDE YAPAY ZEKÂ .318
4.8. HUKUKTA YAPAY ZEKÂ ETKİSİNE NASIL HAZIRLANMALI? 324
Okuma Parçası 4: Yapay Zekâ Hukukun Uygulanmasında Nasıl
Devrim Yaratabilir?. 326
BEŞİNCİ BÖLÜM
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE YAPAY ZEKÂ:
ULUSÜSTÜ ETKİLİ BİR YAPAY ZEKÂ MİMARİSİ İHTİYACI
5.1. GENEL OLARAK 330
5.2. ULUSLARARASI AKTÖRLER VE YAPAY ZEKÂ.333
5.2.1. Birleşmiş Milletler (BM) . 333
5.2.2. Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD). 336
5.2.2.1. Yapay Zekâ Politika Gözlemevi 337
5.2.2.2. OECD Yapay Zekâ İlkeleri . 337
5.2.2.3. Yapay Zekâ Hakkında Konsey Tavsiyesi . 338
5.2.2.4. Yapay Zekâ, Veri ve Gizlilik Uzman Gurubu . 340
5.2.3. Avrupa Birliği (AB) 340
5.2.3.1. Genel Olarak 340
5.2.3.2. Yapay Zekâ Yasası (the Artificial
Intelligence Act (AI Act) . 341
5.2.3.2.1. Genel Olarak 341
5.2.3.2.2. Yasanın Madde Başlıkları . 345
5.2.3.3. AB Yapay Zekâ Sorumluluk ve Ürün
Sorumluluk Yönergeleri . 351
5.2.4. Avrupa Konseyi (AK) 353
5.2.4.1. Genel Olarak 353
5.2.4.2. Bakanlar Komitesi 354
5.2.4.3. Parlamenterler Meclisi 354
5.2.4.4. İnsan Hakları Komiseri . 355
18 İçindekiler
5.2.4.5. Yapay Zekâ Komitesi ve Bağlayıcı Sözleşme
Hazırlığı. 355
5.2.4.6. Avrupa Yargının Etkinliği Komisyonu
(CEPEJ) 356
5.2.4.7. Bağlayıcı Olmayan Standartlar . 357
5.2.5. Küresel Yapay Zekâ Ortaklığı. 358
Okuma Parçası 5: AK Parlamenterler Meclisi’nin 2102 (2017)
Tavsiye Kararı: Teknolojik Yakınsama,
Yapay Zekâ ve İnsan Hakları 359
ALTINCI BÖLÜM
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YAPAY ZEKÂ:
İNOVASYON VE KAPSAMLI DÜZENLEME İKİLEMİ
GENEL OLARAK 364
6.1. ABD .367
6.1.1. Federal Düzeyde Düzenlemeler . 367
6.1.1.1 Yapay Zekâ Hakları Bildirgesi (The
Blueprint for an AI Bill of Rights) 368
6.1.1.2. Yapay Zekânın Güvenli, Güvenilir ve İyi
Niyetli Geliştirilmesi ve Kullanımı Üzerine
Başkanlık Kararnamesi (30 Ekim 2023). . 369
6.1.2. Eyaletler Düzeyinde Düzenlemeler 373
6.2. BİRLEŞİK KRALLIK .374
6.3. ÇİN.379
6.4. FRANSA .380
6.5. GÜNEY KORE385
6.6. KANADA 389
6.7. TÜRKİYE.392
6.7.1. Kurumsal Yapı. 392
6.7.1.1. Yapay Zekâ Stratejisi Yönlendirme Kurulu . 392
İçindekiler 19
6.7.1.2. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi
(CBDDO). 393
6.7.1.3. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma
Kurumu (TÜBİTAK). 394
6.7.1.4. Sivil Toplum ve Şirketler 395
6.7.2. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) 396
6.7.3. Mevzuat Altyapısı 398
6.7.4. Kamu Sektöründe Atılması Gereken Adımlar 400
YEDİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂ VE İNSAN HAKLARI:
DİJİTAL LEVİATHANI EHLİLEŞTİRMEK!
7.1. GENEL OLARAK 404
7.2. MEVCUT İNSAN HAKLARI HUKUKU ÇERÇEVESİNİ
KULLANMA414
7.2.1. Hak Eksenli Yaklaşım 415
7.2.2. İnsan Hakları Etki Analizi (Human rights impact
assessment). 416
7.3. YAPAY ZEKÂ KAYNAKLI İNSAN HAKLARI İHLALLERİ .422
7.3.1. Genel Olarak 422
7.3.2. Veri Koruma. 425
7.3.3. Ayrımcılık . 428
7.3.4. Adil Yargılanma Hakkı. 433
7.4. YAPAY ZEKÂ BAĞLAMINDA YENİ İNSAN HAKLARI .434
7.4.1. Genel olarak. 434
7.4.2. Yapay Zekâ Kararlarına Karşı İnsan Kararı Hakkı 435
7.4.3. Şeffaflık ve Gerekçe Hakkı . 438
7.4.4. Asgariye Veri Toplanması ve Toplanma Amaçlarına
Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı. 439
7.5. ULUSLARARASI KURUMLARIN YAKLAŞIMI 441
7.5.1. BM İnsan Hakları Komiseri. 442
20 İçindekiler
7.5.2. BM İnsan Hakları Konseyi. 444
7.5.3. UNESCO. 445
7.5.4. Avrupa Konseyi. 446
7.5.4.1. AK Parlamenterler Meclisi: Yapay zekânın
demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti
için sunduğu fırsatlar ve riskler 447
7.5.4.2. Bakanlar Komitesi: Algoritmik Sistemlerin
İnsan Hakları Üzerindeki Etkileri Tavsiye
Kararı 449
7.5.4.3. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri . 452
SONUÇ.459
EK: İngilizce-Türkçe Yapay Zekâ ve Hukuk Terimleri 469
KAYNAKÇA .479
YAZARIN YAYINLANMIŞ KİTAPLARI489
