Yapay Zeka ve Hukuk

Prof. Dr. Ergin ERGÜL

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 5

İÇİNDEKİLER  11

GİRİŞ .21

YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA GİRERKEN!21

BİRİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂYI ANLAMAK

1.1. TANIM ARAYIŞINDA BİR ARAŞTIRMA ALANI .30

1.1.1. Tanımlar. 30

1.1.2. Hukuki Tanım. 34

1.2. İLGİLİ KAVRAMLAR 38

1.2.1. Yapay Zekâ Sistemi (AI system) 39

1.2.1.1. Yapay Zekâ Sistemlerinin Mimarisi 40

1.2.1.2. Yapay Zekâ Sistemlerinin Genel Özellikleri 41

1.2.1.3. Yapay Zekâ Sistemlerinin Geliştirilmesinde

Temel Yaklaşımlar 42

1.2.2. Yapay Zekâ Sistemi Yaşam Döngüsü (AI System

Lifecycle)  45

1.2.3. Yapay Zekâ Uygulaması (AI application)  47

1.2.4. Yapay Zekâ Bilgisi (AI Knowledge) . 48

1.2.5. Yapay Zekâ Aktörleri (AI actors). 49

1.2.6. Yapay Sinir Ağları (Artificial Neural Networks)  49

1.2.7. Hukukta Yapay Zekâ (AI in law) 50

1.3. TERİMİN KÖKENİ VE İTİRAZLAR 51

1.3.1. Terimin Kökeni. 51

1.3.2. İtirazlar . 52

 

12 İçindekiler

1.4. YAPAY ZEKÂ BİLİMİ VE ALT DALLARI .55

1.4.1. Yapay Zekâ Bilimi 55

1.4.2. Yapay Zekâ Biliminin Alt Dalları 59

1.4.2.1. Makine Öğrenimi (Machine Learning) . 60

1.4.2.2. Derin Öğrenme (Deep Learning)  63

1.4.2.3. Doğal Dil İşleme (Natural Language

Processing (NLP). 65

1.4.2.4. Uzman Sistemler (Expert Systems)  66

1.4.2.5. Robot ve Robotik (Robot and Robotics). 68

1.4.2.6. Bilgisayarlı Görü (Computer Vision) . 70

1.4.2.7. Ajan Tabanlı Sistemler (Agent-based

Systems) . 71

1.4.2.8. Üretken Çekişmeli Ağlar (Generative

Adversarial Networks/ GAN) 72

Okuma Parçası 1: ChatGBT’nin Geliştirilmesi Aşamasında

Mevlana Şiiri Testi 73

İKİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ DEVRİMİ

 

2.1. GENEL OLARAK 76

2.2. İLGİLİ KAVRAMLAR.88

2.2.1. Algoritma (Algorithm)  88

2.2.2. Veri ve Büyük Veri (Data and Big Data). 90

2.2.3. Nesnelerin İnterneti (Internet of things (IoT). 92

2.2.4. Teknolojik Yakınsama (Technological Convergence) 93

2.3. YAPAY ZEKÂ TÜRLERİ .94

2.3.1. Gelişmişlik Düzeyine Göre 94

2.3.1.1. Zayıf Yapay Zekâ (Artificial Narrow/Week

Intelligence (ANI) 94

2.3.1.2. Genel Yapay Zekâ (Artificial General

Intelligence (AGI) 96

 

İçindekiler 13

2.3.1.3. Süper Yapay Zekâ (Artificial Super

Intelligence (ASI) 98

2.3.2. Yaratıcılık Niteliğine Göre  98

2.3.2.1. Üretken Yapay Zekâ (Generative Artificial

Intelligence /GAI). 98

2.3.2.2. Ayırt Edici Yapay Zekâ (Discriminative AI) . 102

2.3.3. Etik Açıdan Yapay Zekâ  102

2.3.3.1 Güvenilir Yapay Zekâ (Secure Artificial

Intelligence) . 103

2.3.3.2. Sorumlu Yapay Zekâ (Responsible Artificial

Intelligence) . 104

2.3.2.3. Şeffaf ve Açıklanabilir Yapay Zekâ

(Transparent and Explainable Artificial

Intelligence) . 105

2.3.4. Risk Temelli Sınıflandırma 106

2.4. GÜNLÜK HAYATTA YAPAY ZEKÂ .108

2.4.1. Online Alışveriş ve Reklam. 109

2.4.2. Online Araştırma 109

2.4.3. Kişisel Dijital Asistanlar  110

2.4.4. Otomatik Çeviri 111

2.4.5. Evler, Şehirler ve Bağlantılı Altyapılar 112

2.4.6. Araçlar 112

2.4.7. Siber Güvenlik 113

2.4.8. Dezenformasyona Karşı Mücadele  113

2.4.9. Yapay Zekânın Diğer Kullanım Örnekleri 114

2.5. YAPAY ZEKÂ PAZARI.117

2.5.1. ABD-Çin Rekabeti. 117

2.5.2. Ekonomik Büyüklüğü ve Geleceği 119

2.5.3. Pazarın Popüler Yapay Zekâları 121

2.6. YAPAY ZEKÂNIN GELECEĞİ .126

2.6.1. İlerlemeler . 126

 

14 İçindekiler

2.6.2. Sorunlar 127

2.6.3. Gelecek Öngörüleri  130

2.6.4. Riskler. 132

2.6.5. Yapaya Zekâ Neden Hata Yapar? 134

2.6.6. Yapay Zekâ: İklim Değişikliğiyle Mücadelede

Fırsatlar ve Çevresel Maliyetler 136

2.6.7. Yapay Zekâ: Güvenlik Alanındaki Fırsatlar ve

Tehditler. 138

Okuma Parçası 2: Google, “Robot Anayasası” Hazırladı . 144

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ ETİĞİ: ETİK AYNASINDAN

İNSAN –MAKİNE ETKİLEŞİMİ

 

3.1. GENEL OLARAK 148

3.2. YAPAY ZEKÂ ETİĞİ VE TÜRLERİ157

Tablo 1: YZ Etikleri Sentetik Tablosu 160

3.3. SİVİL VE ÖZEL GİRİŞİMLERİN BİLDİRİLERİ.163

3.3.1. Asilomar Yapay Zekâ İlkeleri (2017) . 163

3.3.1.1. Hazırlık Süreci. 163

3.3.1.2. Kapsamı 163

3.3.2. Yapay Zekânın Sorumlu Bir şekilde Geliştirilmesi

İçin Montreal Bildirgesi(2018) 166

3.3.2.1. Hazırlık Süreci. 166

3.3.2.2. Hedefler . 167

3.3.2.3. İlkeler . 167

3.3.2.4. İlkelerin Yorumlanması 168

3.3.2.5. Bildirgenin Muhatapları . 170

3.3.3. Makine Öğrenimi Sistemlerinde Eşitlik ve Ayrımcılık

Yapmama Hakkının Korunması Toronto Bildirgesi. 170

3.3.3.1. Hazırlık Süreci. 170

3.3.3.2. Kapsamı 171

 

İçindekiler 15

3.3.3.3. Bildirgenin Konu Başlıkları  172

3.4. ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİ .172

3.4.1. CEPEJ: Yargı Sistemleri ve Çevrelerinde Yapay

Zekânın Kullanımı İçin Bir Avrupa Etik Şartı (2018) 173

3.4.2. AB Komisyonu: Güvenilir Bir Yapay Zekâ İçin Etik

İlkeler Rehberi (2019)  175

3.4.3. UNESCO: Yapay Zekâ Etiği Hakkında Tavsiye Kararı

(2021). 176

3.5. MEVLANA’NIN YEDİ ÖĞÜDÜ VE YAPAY ZEKÂ ETİĞİNE

UYGULANMASI 178

Tablo 2: Mevlana’nın Yedi Öğüdü ve Yapay

Zekâ Etiği . 179

 

Okuma Parçası 3: Yapay Zekâlar Üzerindeki Deneyleri

 

Durduralım: Bir Açık Mektup . 188

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

HUKUK VE YAPAY ZEKÂ ETKİLEŞİMİ:

KADİM ADALETİN HİZMETİNDE BİR ALGORİTMİK ADALET

4.1. GENEL OLARAK 192

4.2. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK TARAFINDAN DÜZENLENMESİ 195

4.2.1. Mevcut Hukuk Kurallarının YZ’ya Uygulanabilirliği  195

4.2.2. Yeni Hukuki Düzenleme İhtiyacı  203

4.3. YAPAY ZEKÂNIN HUKUK DALLARIYLA ETKİLEŞİMİ .206

4.3.1. Genel Olarak  206

4.3.2. Hukuki ve Yasal Uyum Gerektiren Öncelikli Alanlar  208

4.3.2.1. Sorumluluk ve Yapay Zekâya E-Kişilik

Tanınması  209

4.3.2.2. İnovasyon ve Fikri Mülkiyet . 223

4.3.2.2.1. Genel Olarak. 223

4.3.2.2.2 Yapay Zekâ Yazılımlarının Fikri

Mülkiyeti  226

 

16 İçindekiler

4.3.2.2.3. Yapay Zêka Tarafından Üretilen

Eserlerin Fikri Mülkiyeti  226

4.3.2.2.4. Yapay Zekâ Modellerinin

Eğitiminde Kullanılan Eserlerin

Telif Hakkı . 235

4.3.2.3. Veri Koruma . 238

4.3.2.4. Rekabet Hukuku . 244

4.3.2.5. Tüketici Hukuku 253

4.3.5.6. İş Hukuku 255

4.3.5.7. Milletlerarası Özel Hukuk. 259

4.3.5.8. Finansal Suçlar 262

4.4. MEVZUAT HAZIRLIK SÜRECİNDE DİKKAT EDİLECEK

HUSUSLAR .266

4.5. YARGI SİSTEMİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 271

4.6. HUKUK MESLEKLERİNDE YAPAY ZEKÂ KULLANIMI 286

4.6.1. Genel Olarak. 286

4.6.2. Hukukta Yapay Zekâ Araçları ve Kullanım Alanları . 289

4.6.3. Yapay Zekâ Araçları ve Avukatlık Mesleği . 292

4.6.4. Yapay Zeka Çağının Hukukçusu: Artırılmış Hukukçu. 301

4.6.5. Yapay Zekâ Araçları Hukukçuların Yerini Alabilir mi? . 304

4.6.6. Adaletle İlgili Diğer Alanlarda Yapay Zekâ Kullanımı  306

4.6.6.1. Noterlik  306

4.6.6.2. Bilirkişilik  307

4.6.6.3. Mevzuat Hazırlama  307

4.6.6.4. Kolluk Faaliyetleri. 309

4.6.6.5. Ülkemizde: Yapay Zekâ ve UYAP  313

4.6.7. Teorik Sorunlar. 314

4.6.7.1. Demokratik Meşruiyet, Etik ve Hukuki Alt

Yapı İhtiyacı  314

4.6.7.2. Yapay Zekânın İfade Özgürlüğü Hakkı  317

 

İçindekiler 17

4.7. HUKUK EĞİTİMİNDE YAPAY ZEKÂ .318

4.8. HUKUKTA YAPAY ZEKÂ ETKİSİNE NASIL HAZIRLANMALI? 324

Okuma Parçası 4: Yapay Zekâ Hukukun Uygulanmasında Nasıl

Devrim Yaratabilir?. 326

BEŞİNCİ BÖLÜM

 

ULUSLARARASI ÖRGÜTLER VE YAPAY ZEKÂ:

ULUSÜSTÜ ETKİLİ BİR YAPAY ZEKÂ MİMARİSİ İHTİYACI

5.1. GENEL OLARAK 330

5.2. ULUSLARARASI AKTÖRLER VE YAPAY ZEKÂ.333

5.2.1. Birleşmiş Milletler (BM) . 333

5.2.2. Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD). 336

5.2.2.1. Yapay Zekâ Politika Gözlemevi  337

5.2.2.2. OECD Yapay Zekâ İlkeleri . 337

5.2.2.3. Yapay Zekâ Hakkında Konsey Tavsiyesi . 338

5.2.2.4. Yapay Zekâ, Veri ve Gizlilik Uzman Gurubu . 340

5.2.3. Avrupa Birliği (AB) 340

5.2.3.1. Genel Olarak  340

5.2.3.2. Yapay Zekâ Yasası (the Artificial

Intelligence Act (AI Act) . 341

5.2.3.2.1. Genel Olarak  341

5.2.3.2.2. Yasanın Madde Başlıkları . 345

5.2.3.3. AB Yapay Zekâ Sorumluluk ve Ürün

Sorumluluk Yönergeleri . 351

5.2.4. Avrupa Konseyi (AK)  353

5.2.4.1. Genel Olarak  353

5.2.4.2. Bakanlar Komitesi  354

5.2.4.3. Parlamenterler Meclisi  354

5.2.4.4. İnsan Hakları Komiseri . 355

 

18 İçindekiler

5.2.4.5. Yapay Zekâ Komitesi ve Bağlayıcı Sözleşme

Hazırlığı. 355

5.2.4.6. Avrupa Yargının Etkinliği Komisyonu

(CEPEJ) 356

5.2.4.7. Bağlayıcı Olmayan Standartlar . 357

5.2.5. Küresel Yapay Zekâ Ortaklığı. 358

Okuma Parçası 5: AK Parlamenterler Meclisi’nin 2102 (2017)

Tavsiye Kararı: Teknolojik Yakınsama,

Yapay Zekâ ve İnsan Hakları  359

ALTINCI BÖLÜM

 

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA YAPAY ZEKÂ:

İNOVASYON VE KAPSAMLI DÜZENLEME İKİLEMİ

GENEL OLARAK 364

6.1. ABD .367

6.1.1. Federal Düzeyde Düzenlemeler . 367

6.1.1.1 Yapay Zekâ Hakları Bildirgesi (The

Blueprint for an AI Bill of Rights) 368

6.1.1.2. Yapay Zekânın Güvenli, Güvenilir ve İyi

Niyetli Geliştirilmesi ve Kullanımı Üzerine

Başkanlık Kararnamesi (30 Ekim 2023). . 369

6.1.2. Eyaletler Düzeyinde Düzenlemeler  373

6.2. BİRLEŞİK KRALLIK .374

6.3. ÇİN.379

6.4. FRANSA .380

6.5. GÜNEY KORE385

6.6. KANADA 389

6.7. TÜRKİYE.392

6.7.1. Kurumsal Yapı. 392

6.7.1.1. Yapay Zekâ Stratejisi Yönlendirme Kurulu . 392

 

İçindekiler 19

6.7.1.2. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi

(CBDDO). 393

6.7.1.3. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma

Kurumu (TÜBİTAK). 394

6.7.1.4. Sivil Toplum ve Şirketler  395

6.7.2. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (UYZS) 396

6.7.3. Mevzuat Altyapısı  398

6.7.4. Kamu Sektöründe Atılması Gereken Adımlar  400

 

YEDİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ VE İNSAN HAKLARI:

DİJİTAL LEVİATHANI EHLİLEŞTİRMEK!

 

7.1. GENEL OLARAK 404

7.2. MEVCUT İNSAN HAKLARI HUKUKU ÇERÇEVESİNİ

KULLANMA414

7.2.1. Hak Eksenli Yaklaşım 415

7.2.2. İnsan Hakları Etki Analizi (Human rights impact

assessment).  416

7.3. YAPAY ZEKÂ KAYNAKLI İNSAN HAKLARI İHLALLERİ .422

7.3.1. Genel Olarak  422

7.3.2. Veri Koruma. 425

7.3.3. Ayrımcılık . 428

7.3.4. Adil Yargılanma Hakkı. 433

7.4. YAPAY ZEKÂ BAĞLAMINDA YENİ İNSAN HAKLARI .434

7.4.1. Genel olarak. 434

7.4.2. Yapay Zekâ Kararlarına Karşı İnsan Kararı Hakkı 435

7.4.3. Şeffaflık ve Gerekçe Hakkı . 438

7.4.4. Asgariye Veri Toplanması ve Toplanma Amaçlarına

Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı. 439

7.5. ULUSLARARASI KURUMLARIN YAKLAŞIMI 441

7.5.1. BM İnsan Hakları Komiseri. 442

 

20 İçindekiler

7.5.2. BM İnsan Hakları Konseyi. 444

7.5.3. UNESCO. 445

7.5.4. Avrupa Konseyi. 446

7.5.4.1. AK Parlamenterler Meclisi: Yapay zekânın

demokrasi, insan hakları ve hukuk devleti

için sunduğu fırsatlar ve riskler  447

7.5.4.2. Bakanlar Komitesi: Algoritmik Sistemlerin

İnsan Hakları Üzerindeki Etkileri Tavsiye

Kararı 449

7.5.4.3. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri . 452

SONUÇ.459

EK: İngilizce-Türkçe Yapay Zekâ ve Hukuk Terimleri  469

KAYNAKÇA .479

YAZARIN YAYINLANMIŞ KİTAPLARI489