Yapay Zekanın Hukuki Statüsü ve Sorumluluğu

Av. Dr. Erdem DOĞAN

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 13
Giriş 15
Birinci Bölüm
GENEL OLARAK YAPAY ZEKÂ KAVRAMI
I. YAPAY ZEKÂ KAVRAMININ TANIMI, TÜRLERİ VE UNSURLARI 19
A. Tanım 19
B. Yapay Zekâ Türleri ve Unsurları 28
1. Genel Olarak 28
2. Yapay Zekâ Türleri 30
a. Birinci Ayrım 31
aa. Dar/Zayıf Yapay Zekâ 31
bb. Genel/Güçlü Yapay Zekâ 33
cc. Süper Yapay Zekâ 35
b. İkinci Ayrım 37
aa. Reaktif/Tepki Veren Yapay Zekâ 38
bb. Sınırlı Hafızalı Yapay Zekâ 38
cc. Zihin Teorisi Düzeyinde Yapay Zekâ 39
dd. Bilinçli Yapay Zekâ 39
3. Yapay Zekânın Unsurları 40
a. Genel Olarak Makine Öğrenmesi (Machine Learning) 42
b. Makine Öğrenmesinin Alt Bileşenleri 45
aa. Denetimli (Supervised), Denetimsiz (Unsupervised) Öğrenme ve Yarı Denetimli (Semi supervised) Öğrenme 45
bb. Pekiştirmeli Öğrenme (Reinforcement Learning) 48
cc. Derin Öğrenme (Deep Learning) 50
II. YAPAY ZEKÂNIN TARİHSEL GELİŞİMİ 53
III. TARİHSEL OLGU VE BİLİMSEL ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA YAPAY ZEKÂ UYGULAMALARI VE GEÇİRDİĞİ EVRELER 63
A. Geçmişten Günümüze Yapay Zekâ Uygulamaları 63
B. Geleceğin Yapay Zekâsı Bağlamında Şekillenen Yeni Dünya Düzeni 68
1. Sosyal Hayat ve Yaşam Biçimlerinde Dönüşüm 68
2. İş ve Ekonomi Dünyasında Dönüşüm 72
3. Hukuk ve Adalet Sisteminde Dönüşüm 80
a. Genel Olarak 80
b. Yapay Zekânın Hukukî Düzenlemeler Üzerindeki Etkisi 83
c. Yapay Zekânın Yargılama Faaliyetleri Üzerindeki Etkisi 85
4. Kamu Güvenliği Alanında Dönüşüm 91
5. Sanat Dünyasında Dönüşüm 91
İkinci Bölüm
YAPAY ZEKÂNIN OLUMLU, OLUMSUZ YÖNLERİ VE
ETİK TARTIŞMALAR
I. GENEL OLARAK 97
II. YAPAY ZEKÂNIN OLUMLU YÖNLERİ 98
III. YAPAY ZEKÂNIN OLUMSUZ YÖNLERİ 102
IV. DEĞERLENDİRME 105
V. YAPAY ZEKÂDA ETİK TARTIŞMALAR 106
A. Genel Olarak 106
B. İnsan Hakları ve Etik Kurallara İlişkin Uluslararası ve Ulusal Düzenlemeler 111
1. Uluslararası Düzenlemeler 111
a. Birleşmiş Milletler Düzenlemeleri 111
b. Avrupa Birliği Düzenlemeleri 112
c. OECD Düzenlemeleri 118
d. Diğer Kuruluşlarca Yapılan Düzenlemeler 120
2. Ulusal Düzenlemeler 121
C. İnsan Hakları ve Etik Kurallara Aykırılık Oluşturan Yapay Zekâ Uygulamaları 122
1. Genel Olarak 122
2. Yapay Zekâ Sistemlerinin İnsan Hakları ve Etik Kurallara Aykırılık Oluşturma Nedenleri 125
a. Algoritmik Önyargı, Hata ve Eksikliklerden Kaynaklanan İhlaller 125
aa. Genel Olarak 125
bb. Algoritmadan Kaynaklanan İhlallerin Görünüm Şekilleri 128
cc. Algoritmik Önyargı, Hata ve Eksikliklerden Kaynaklanan İhlallerin Önlenmesine İlişkin Çözüm Önerileri 135
b. Yapay Zekânın Kullanım Amacından Kaynaklanan İhlaller 137
Üçüncü Bölüm
YAPAY ZEKÂNIN HUKUKÎ STATÜSÜ
I. GENEL OLARAK KİŞİ VE KİŞİLİK KAVRAMLARI 143
A. Kişi Kavramı 143
1. Genel Olarak 143
2. Kişi Türleri 145
a. Konusu Bakımından Kişi Türleri 145
aa. Sosyolojik ve Felsefî Anlamda Kişi 146
bb. Hukukî Anlamda Kişi 146
b. Ontolojik Açıdan Kişi Türleri 149
aa. Genel Olarak 149
bb. Gerçek Kişiler 149
cc. Tüzel Kişiler 150
aaa. Genel Olarak 150
bbb. Tüzel Kişilerin Niteliği 153
ccc. Tüzel Kişilerin Ehliyetleri 155
B. Kişilik Kavramı 157
1. Genel Olarak 157
2. Tanım 159
a. Hukukî Anlamda Kişilik 159
b. Sosyolojik ve Felsefî Anlamda Kişilik 162
C. Kişi ve Kişilik Kavramlarının Tarihî ve Etimolojik Kökenleri 163
II. YAPAY ZEKÂYA HUKUKÎ KİŞİLİK KAZANDIRILMASI BAĞLAMINDA MAKİNE VE İNSAN ETKİLEŞİMİ 166
III. YAPAY ZEKÂNIN HUKUKÎ STATÜSÜ 168
A. Yapay Zekânın Hukukî Statü Sorunu 168
B. Yapay Zekânın Hukukî Statüsüne Yönelik Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 173
1. Genel Olarak 173
2. Hukukî Kişiliği Reddeden Yaklaşım 176
a. Kişiliğin Reddine İlişkin İleri Sürülen Gerekçeler 176
aa. Yapay Zekânın Kişilik İçin Gerekli Niteliklere Sahip Olmaması 178
bb. Yapay Zekâya Kişilik Tanınmasının İnsan Çıkarlarına Aykırı Olması 183
cc. Yapay Zekânın Haklara ve Borçlara Ehil Olabilme Yeteneğinin Bulunmaması 185
dd. Yapay Zekâya İlişkin Sorunların Çözümü İçin Kişiliğin Zorunlu Bir Koşul Olmaması 188
b. Sonuç 189
3. Hukukî Kişiliği Kabul Eden Yaklaşım 190
a. Genel Olarak 190
b. Yapay Zekâ İçin Öngörülen Kişilik Modelleri 196
aa. Elektronik Kişilik 196
bb. Tüzel Kişi Benzeri Kişilik 200
cc. Yarı Kişilik 203
dd. Sınırlı Amaçlı Kişilik 205
ee. İnsan Olmayan Kişi 207
IV. DEĞERLENDİRME 209
Dördüncü Bölüm
YAPAY ZEKÂNIN YOL AÇTIĞI ZARARLAR BAKIMINDAN
HUKUKÎ SORUMLULUK
I. GENEL OLARAK SORUMLULUK HUKUKU KAVRAMI VE TÜRLERİ 213
II. YAPAY ZEKÂDAN KAYNAKLANAN HUKUKÎ SORUMLULUK 218
A. Genel Olarak 218
B. Yapay Zekânın Eşya veya Ürün Olmasına Bağlı Olarak Gerçekleşen Hukukî Sorumluluk 226
1. Tüketicinin Korunması Hukukundan Kaynaklanan Sorumluluk 226
2. Ürün Sorumluluğundan Kaynaklanan Sorumluluk 233
a. Genel Olarak 233
b. Yapay Zekâlı Varlıklar Bakımından Ürün Sorumluluğu 235
c. Türk Hukukunda Ürün Sorumluluğu 237
aa. Tarihî Gelişimi 237
bb. Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu 238
aaa. Genel Olarak 238
bbb. Temel Kavramlar 239
ccc. Hukukî Sorumluluk 245
3. Sözleşmeden Kaynaklanan Hukukî Sorumluluk 249
4. Haksız Fiilden Kaynaklanan Sorumluluk 255
a. Kusura Dayanan Sorumluluk 255
b. Kusura Dayanmayan Sorumluluk 260
aa. Tehlike Sorumluluğu 261
bb. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu 262
cc. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu 266
dd. Yapı Malikinin Sorumluluğu 269
ee. Ev Başkanının Sorumluluğu 270
ff. Motorlu Araç İşletenin Sorumluluğu 272
C. Yeni Nesil Yapay Zekânın Kendine Özgü Nitelikleri Gereği Oluşan Hukukî Sorumluluk 277
1. Genel Olarak 277
2. Yeni Nesil Yapay Zekânın Verdiği Zararlardan Hukukî Sorumluluk 281
D. Değerlendirme 289
Sonuç 295
Kaynakça 301
Kavram Dizini 327
Yazar Hakkında 335