Yapay Zekanın Sorumluluk Hukukundaki Konumu ve Büyük Veri ile İlişkisi

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 7
Kısaltmalar 19
Özet 23
Giriş 25
Birinci Bölüm
YAPAY ZEKA KAVRAMI, TEMELLERİ VE TÜRLERİ
I. YAPAY ZEKA’YA YÖNELİK ÇEŞİTLİ TANIMLAR 27
A. Akademik Tanımlar 27
1. Yapay Zeka 27
2. Akıllı Aracılar (Intelligent Agents) 32
3. Otonom (Özerk) (Autonomous) 34
B. Ülke Düzenlemelerinde ve Yasal Kararlarda Yer Alan Yapay Zeka Tanımları 35
1. ABD’de Yer Alan Tanımlar 35
2. AB’de Yer Alan Tanımlar 36
3. Avrupa Birliği Yapay Zeka Düzenlemesine İlişkin Tüzük Teklifi Yer Alan Tanım 37
4. YZ Tanımına İlişkin Görüş ve Öneri 38
II. YAPAY ZEKA’NIN GEÇMİŞİ 40
A. Genel Olarak 40
B. Yapay Zeka ve Endüstriyel Dönemler 43
C. Alan Turing 45
1. Turing Testi 45
2. Turing Testinin Hukuki Anlamda Günümüze Etkileri 46
III. YAPAY ZEKA TÜRLERİ 50
A. Genel Olarak 50
1. Dar Yapay Zeka (Narrow Artificial Intelligence) 50
2. Geniş Yapay Zeka (General Artificial Intelligence) 51
B. Avrupa Birliği Yapay Zeka Düzenlemesine İlişkin Tüzük Teklifi Kapsamında Yapay Zeka Sistemi Türleri 53
1. Kabul Edilemez Risk (Unacceptable Risk) 54
2. Yüksek risk (High–Risk) 54
3. Sınırlı risk (Limited Risk) 56
4. Minimal risk (Minimal Risk) 56
C. Yapay Zeka Türlerinin Farkları 57
IV. YAPAY ZEKAYA İLİŞKİN KARŞILAŞTIRMALI KAVRAMLAR 57
A. Bilgisayar ve İnsanlar 57
B. Olağan Programlama ve Yapay Zeka Programlaması 59
C. Robot ve Yapay Zeka 60
V. YAPAY ZEKA UYGULAMALARI 62
VI. YAPAY ZEKA’NIN BAZI TEMEL UNSURLARI 64
A. Algoritmalar 64
B. Veri 65
C. Büyük Veri 66
D. Bulut Teknolojisi 68
E. Cognitive–İletişimsel Veriler 68
F. Kurallar, Akıl ve Bilgi Temsili 68
G. Makine Öğrenimi 70
1. Makine Öğrenmesi Teknikleri 71
a. Yapay Sinir Ağları 72
b. Kara Kutular (Black Box) 72
c. Evrişimli Sinir Ağları (Convolutional Neural Network) ve Üretken Çekişmeli Ağlar (Generative Adversarial Networks) 72
d. Derin Öğrenme (Deep Learning) Ağları 74
e. Olasılıksal Yapay Zeka 75
f. Geri Yayılım 75
g. Rastgele Ormanlar 75
h. Karar Ağaçları 76
i. Kelime Öğrenmesi 76
2. Makine Öğrenimi Eğitimi ve Çeşitleri 78
a. Denetimli Öğrenme 78
b. Denetimsiz Öğrenme 78
c. Pekiştirmeli Öğrenme 79
İkinci Bölüm
YAPAY ZEKA VE SORUMLULUK
I. GENEL OLARAK YAPAY ZEKA VE SORUMLULUK 81
II. MEVCUT SORUMLULUK REJİMLERİNİN GELİŞMEKTE OLAN DİJİTAL TEKNOLOJİLERE UYGULANMASI 81
A. Mevcut Sorumluluk Rejimlerine Genel Bir Bakış 82
B. Mevcut Sorumluluk Rejimlerinin Gelişmekte Olan Teknolojilere Uygulanmasına İlişkin Bazı Örnekler 82
C. Gelişmekte Olan Teknolojilerin Ortaya Çıkardığı Mevcut Haksız Fiil Hukuku Rejimlerine İlişkin Özel Zorluklar 84
1. Zarar 84
2. Nedensellik 85
3. Hata ve Kusur 87
4. Temsil Sorumluluğu 87
5. Kusursuz Sorumluluk 88
6. Ürün Sorumluluğu 89
7. Katılımcı Davranış 89
8. Zamanaşımı 89
9. Prosedürel Zorluklar 90
10. Sigorta 90
III. ÖZEL HUKUK KAPSAMINDA YAPAY ZEKA SORUMLULUĞU 91
A. Sözleşmeler 92
1. Sözleşmelerin Yapay Zeka’ya Uygulanması 92
2. Sözleşmeye Dayalı Sorumluluğun Doğması 93
3. Yapay Zeka, Sözleşme, Kişilik ve Ehliyet Meseleleri 95
a. Yapay Zeka ve Sözleşme Sorunu 96
b. Yapay Zeka ve Sözleşme Sorunu İçin Olası Çözüm Yolları 96
c. Uluslararası Sözleşmelerde Elektronik Haberleşmenin Kullanımına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (United Nations Convention on the Use of Electronic Communications in International Contracts) 98
d. Algoritmalar Aracılığıyla Gerçekleşen Sözleşmelere İlişkin AB Yeni Teknolojiler için Sorumluluk hakkında Uzman Grubu Değerlendirmesi 100
e. Yapay Zeka ve Kişilik Üzerine Görüşler 100
(1) Kavram Olarak Kişilik 101
(2) Yapay Zeka ve Hukuki Statüsü 101
(3) Yapay Zeka İçin Çeşitli Hukuki Kişilik Statüsü Görüşleri 103
(a) Elektronik Kişilik 103
(b) Yapay İnsan 105
(c) Yapay Vekil Modeli 107
(d) Kölelik Modeli 107
(e) Tüzel Kişilik 108
(4) AB Yeni Teknolojiler için Sorumluluk hakkında Uzman Grubu’nun YZ ve Tüzel Kişilik Üzerine Değerlendirmesi 109
4. Sözleşmeye Dayalı Sorumluluğun Olumlu Yönleri 111
a. Tarafların Sözleşme Özgürlüğü 111
b. Belirli Standartlara Uyulmasını Sağlama 112
c. İspat Yükü Konusunda Kolaylık Sağlama 112
5. Sözleşmeye Dayalı Sorumluluğun Olumsuz Yönleri 112
a. Sözleşmelerin Uygulanabilirliğinin Taraflarla Sınırlı Olması 112
b. Gizlilik 113
c. Genel İşlem Koşulları/Şartı içeren Sözleşmeler 113
(1) Genel İşlem Koşulu İçeren Sözleşmelere İlişkin Uluslararası Mahkemelerdeki Dava Örnekleri 116
d. Sözleşme İfadelerinin Belirsiz veya Örtülü Olabilmesi 118
B. Haksız Fiil 118
1. AB Sorumluluk ve Yeni Teknoloji Uzman Grubu (Expert Group on Liability and New Tech) 119
2. YZ ve Gelişmekte Olan Dijital Teknolojiler İçin Uzman Grubun Sorumluluk Varsayımları 120
a. Zorluklar 120
b. YZ ve Gelişmekte Olan Teknolojilere İlişkin Zorluklara Çözüm İhtiyacı 121
c. Haksız Fiil ve Sözleşme Ayrımı 125
3. Kusur Sorumluluğu 126
a. Genel Olarak Kusur Sorumluluğu 126
b. Kusur Sorumluluğunun Unsurları 127
(1) Hukuka Aykırılık 127
(2) Zarar 127
(3) Kusur 127
(4) Nedensellik (İlliyet) Bağı 128
c. Kusur Sorumluluğunun YZ’ye Uygulanması 128
d. Kusur Sorumluluğunun Olumlu Yönleri 131
(1) Çeşitli Durumlara Uyarlanabilir Olması 131
(2) Sorumluluğuna Gidilebilecek Kişiler Konusunda Esneklik 131
(3) Sorumluluğa Neden Olan Durumların Kasıtlı veya Kasıtsız Olabilirliği 131
e. Kusur Sorumluluğunun Olumsuz Yönleri 132
(1) Makul Kişi Tespitinin Zorluğu 132
(2) Neyin Makul Olduğuna İlişkin Sosyal Standartlar 132
(3) Sorumluluğu Belirlemede Değişen Ölçüt 134
(4) Nedensellik Bağının Kurulmasında Güçlük 134
(a) Tasarıma göre Loglama 135
(b) Güvenlik Kuralları 137
(5) İspat Durumunda Zorluk 138
(a) Nedenselliğin İspat Yükü 139
(b) Kusuru İspat Yükü 140
(6) Neyin Öngörülebilir Olduğuna İlişkin Sosyal Standartlar 143
(7) Alanlara (Konulara) Bağımlılığı 143
f. Farklı Alanlardaki Haksız Fiillerdeki Ortak Zorluklar 143
g. AB Hukukunda Haksız Fiil ve Yapay Zeka Kapsamındaki Düzenlemeler 144
h. Alanlarına/Konularına Göre Haksız Fiil 145
(1) Otonom Araçlar İçin Haksız Fiil Sorumluluğu: 145
(a) Otonom Araçlar ve Kişisel Veriler 147
(b) Otonom Araçlar ve Hukuki Sorumluluk 148
(c) Otonom Araçlar ve Sigorta 150
(d) Diğer İlgili Hususlar 150
(2) İnsansız Hava Araçları İçin Haksız Fiil Sorumluluğu: 151
(a) Türkiye 151
(b) ABD 152
(c) AB 152
(d) Drone Sigortası 153
4. Kusursuz Sorumluluk 154
a. Genel Olarak 154
b. Sebep Sorumluluğu 156
c. Kontrol (Hakimiyet) ve Yararlanma Sorumluluğu 156
(1) Adam Çalıştıranın Sorumluluğu 156
(2) Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu 158
(3) Ev Başkanının Sorumluluğu 159
d. Tehlike Sorumluluğu 160
e. Hakkaniyet Esasına Dayanan Sorumluluk 162
f. Hukuka Uygun Müdahaleden Doğan Sorumluluk (Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesine Dayanan Sorumluluk) 163
g. Operatörün Kusursuz Sorumluluğu 163
5. Ürün Sorumluluğu 166
a. Farklı Hukuk Sistemlerinde Ürün Sorumluluğu 166
(1) Türk Hukuku’nda Ürün Sorumluluğuna İlişkin Düzenlemeler 166
(2) Birleşik Krallık (United Kingdom – UK)’ta Ürün Sorumluluğu 168
(3) ABD Hukukunda Ürün Sorumluluğuna İlişkin Düzenlemeler 169
(4) AB Hukukunda Ürün Sorumluluğuna İlişkin Düzenlemeler 171
(a) Genel Ürün Güvenliği Direktifi: 171
(b) 85/374/EEC sayılı Yönerge 171
b. Ürün Sorumluluğunun Yapay Zekaya Uygulanması 180
c. Ürün Sorumluluğunun Olumlu Yönleri 182
(1) Kesinlik 182
(2) Yapay Zeka Geliştirmede Dikkat ve Güvenliği Teşviki 182
d. Ürün Sorumluluğunun Olumsuz Yönleri 183
(1) Yapay Zeka’nın Ürün mü Hizmet mi Olduğu 183
(2) Ürünlerin Piyasaya Sürüldükten Sonra Statik Olduğu Varsayımı 185
(3) Verilere Verilen Zararın Durumu 185
(4) Makul Beklenti Belirsizliği 187
(5) Nedensellik Bağı ve İspat Yükü Sorunu 187
(6) Piyasaya Sürme Zamanı ve Farklı Tanımlamalar 189
6. Dolaylı Sorumluluk 189
a. Dolaylı Sorumluluğun Yapay Zeka’ya Uygulanması 190
b. Dolaylı Sorumluluğun Olumlu Yönleri 194
(1) YZ Temsilcisinin Sorumluluğunun Tanınması 194
c. Dolaylı Sorumluluğun Olumsuz Yönleri 194
(1) Gerekli İlişki Konusunda Açıklık Olmaması 194
7. Kusursuz Kaza Tazminat Uygulaması 195
a. Kusursuz Kaza Tazminatının Yapay Zekaya Uygulanması 198
b. Kusursuz Tazminatın Olumlu Yönleri 199
(1) Hukuki Nitelendirmelerdeki Karmaşıklığın Önüne Geçme 199
(2) Dava Süreci Olumsuzluklarının Önüne Geçme 199
(3) Güvenli Uygulamalara Teşvik Etme 201
(4) Hukuki Sorumluluk Sorularını Önleme 202
c. Kusursuz Kaza Tazminatının Olumsuz Yönleri 203
(1) Uygulamasını Genişletmedeki Zorluk 203
(2) Politik İtirazlar 203
(3) Yalnızca Fiziksel Yaralanmaya İlişkin Tazminat ile Sınırlandırılıp Sınırlandırılmayacağı 203
8. Sigorta 203
a. Sigortanın Yapay Zekaya Uygulanması 204
(1) Curtis Karnow’un Turing Kayıt Defteri Önerisi 205
(a) Tescil 205
(b) Geleneksel Sigortayla Karşılaştırma 206
(c) Kaydın Sınırlamaları 207
(d) Kapsam Uyuşmazlıkları ve Sistem Dışındaki Mağdurlar 207
(e) Yazılımın Kontrol Edilmesindeki Teknik Zorluklar 207
b. Birleşik Krallıkta Sigorta 208
c. Sigorta ve Primlerine İlişkin Genel Bir Bakış 209
d. Sigortanın Olumlu Yönleri 210
(1) Öngörülemezliğe Kısmi Çözüm 210
(2) Davranış Kalıpları Oluşması 210
e. Sigortanın Olumsuz Yönleri 210
(1) Sorumlulukta Altta Yatan Sorunlar 210
(2) İstisnalar ve Hariç tutulanlar 211
9. Sorumluluğa İlişkin Diğer Hususlar 211
a. Mağdurun Sorumluluğa Etkisi 211
b. Ticari ve Teknolojik Birimlerin Sorumluluğa Etkisi 211
c. Birden Fazla Haksız Fiil Arasında Tazminat 213
Üçüncü Bölüm
AVRUPA BİRLİĞİ YAPAY ZEKA DÜZENLEMELERİ
I. AVRUPA BİRLİĞİ YAPAY ZEKA DÜZENLEMESİNE İLİŞKİN TÜZÜK TEKLİFİ
(YZ KANUNU) 217
A. Genel Olarak 217
B. Yapay Zeka Tanımı 218
C. Kapsam 218
D. Kanun Kapsamında Dikkate Alınan Kişiler 219
E. YZ Sistemi Kategorileri 219
1. Kabul Edilemez Risk 220
2. Yüksek Risk 220
a. Yüksek Riskli Yapay Zeka Sistemi (YRYZS) Zincirindeki İlgili Taraflar İçin Özel Yükümlülükler 223
(1) Sağlayıcılar 223
(2) Diğer Operatörler 223
(3) Sağlayıcı ve Diğer Operatörler Arasındaki Sorumluluk Akışı 224
(4) Yüksek Riskli Yapay Zeka Sistemleri İçin Uygunluk Değerlendirmeleri 225
(5) Yüksek Riskli Yapay Zeka Sistemlerinin Kaydı 225
F. Şeffaflık Yükümlülükleri 225
G. Diğer Mevzuatlara Etkisi 226
H. Geçerlilik Zamanı 227
I. Yönetişim–Yapay Zeka Kurulu 227
J. Kum Havuzları (Sandboxes) 227
K. Piyasa Sonrası İzleme Planı 228
L. Yaptırımlar 228
M. Süreç Başlangıcı ve Aşamalı Uygulama 229
O. Avrupa Birliği Yapay Zeka Düzenlemesine İlişkin Tüzük Teklifi ve GDPR 230
1. Kullanıcılar İçin Yasal Gereklilikler 231
2. Sağlayıcılar için sözleşme gereksinimleri 231
3. YZ Kanunu kapsamındaki yenilikler 231
a. Bölge Dışı Kapsam 232
b. Belirli YZ Sistemlerinde Yasak 232
c. Yüksek Riskli YZ sistemleri 232
d. Yüksek Riskli YZ Sistemleri İçin Genel Gereksinimler 233
e. Yüksek Riskli YZ Sistemlerinin Sağlayıcıları İçin Özel Gereksinimler 233
f. Yüksek Riskli YZ Sistemlerinin Kullanıcıları İçin Özel Gereksinimler 233
g. Belirli YZ Sistemleri İçin Özel Gereksinimler 233
h. Avrupa Yapay Zeka Kurulu ve Ulusal Makamlar 234
ı. Yaptırımlar 234
j. Uygulama, Geçiş Dönemi ve Sonraki Adımlar 234
II. 20 EKİM 2020 TARİHLİ AVRUPA PARLAMENTOSU 2020/2014(INL)) SAYILI KARARI İLE KOMİSYON’A YAPAY ZEKA İÇİN HUKUKİ SORUMLULUK REJİMİNE İLİŞKİN TAVSİYELER 235
A. Genel Olarak 235
B. Karar Kapsamındaki Yenilikler 235
1. Konu 235
2. Kapsam 235
3. Tanımlar 236
4. Yüksek Riskli Yapay Zeka Sistemleri 236
5. Tazminat Miktarı ve Kapsamı 238
6. Zamanaşımı 239
7. Diğer Yapay Zeka Sistemleri İçin Kusura Dayalı Sorumluluk 240
8. Diğer YZ Sistemleri Kapsamında Tazminat ve Zamanaşımı Süresine İlişkin Ulusal Hükümler 241
9. Sorumluluğun Paylaştırılması 241
10. Nihai Hükümler 243
III. SORUMLULUK KURALLARININ DİJİTAL ÇAĞA VE DÖNGÜSEL EKONOMİYE UYARLANMASINA İLİŞKİN AVRUPA KOMİSYONU DEĞERLENDİRME RAPORU 243
A. Genel Olarak 243
1. Dijital çağa ve döngüsel ekonomiye uymayan sorumluluk kuralları 244
2. Tazminat almanın önündeki önemli engeller ve iç pazardaki engeller 244
a. İşletmeler Açısından 245
b. Tüketiciler/Zarar Görenler Açısından 245
B. Öneriler 246
1. Kusursuz Sorumluluk Kurallarını Dijital Çağa ve Döngüsel Ekonomiye Uyarlama Seçenekleri 246
2. Tazminat Almanın Önündeki İspatla İlgili ve Prosedürel Engelleri Ele Almak İçin Diğer Seçenekler 247
a. Yönerge Kapsamında Tazminat Almanın Önündeki Engelleri Azaltma Seçenekleri 247
b. YZ’nin Ulusal Sorumluluk Kurallarına Getirdiği İspatla İlgili Zorlukları Ele Alma Seçenekleri 248
Dördüncü Bölüm
BÜYÜK VERİ VE YAPAY ZEKA
I. GENEL OLARAK VERİ KAVRAMI 249
II. VERİ İŞLENMESİ VE VERİ ANALİZİ 250
A. YZ Sistemlerinin Verileri Nasıl İşlediğini Anlamak 250
B. Veri Analizi 251
1. Veri Analizi ve Michal Kosinski 252
2. Veri Analizi ve OCEAN 253
3. Veri Analizi ve A/B TESTİ 254
4. Kosinski ve Veri Analizi Üzerine Görüşleri 255
5. Kosinski ve Veri Kullanımına İlişkin Bazı Çözüm Önerileri 256
C. Büyük Veri 258
1. Kosinski ve Hesap Verilebilirlik Üzerine Önerileri 260
2. Tahmine Dayalı Analiz 261
3. Veri Toplama veya Veri Akışı 262
III. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI KAPSAMINDA VERİ KORUMA KONULARI 263
A. Genel Olarak 263
B. Tarihsel Gelişim 264
C. Kişisel Veri Tanımı 264
D. Kişisel Verilerin korunmasına yönelik Uluslararası Çalışmalar 265
1. OECD ve Kişisel Verilerin Korunması 265
2. Birleşmiş Milletler Örgütü ve Kişisel Verilerin Korunması 266
3. Avrupa Birliği Konseyi Düzenlemeleri 267
4. Avrupa Birliği Düzenlemeleri 268
5. Türkiye’de Düzenlemeler 268
a. Genel Olarak 268
b. Büyük Veri’nin 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’ndaki Yansımaları 270
(1) Kişisel Verilerin İşlenmesinde Genel ilkeler 271
(2) Verilerin Nitelendirilmesi 271
(3) İlgili kişinin hakları 272
(4) Kanunda Prensip Olarak Benimsenen Veri İşleme Yasağı 273
(5) İlgili Kişinin Açık Rızası 273
(6) Amaçla Sınırlılık 274
(7) Veri güvenliğine ilişkin yükümlülükler 274
(8) Suçlar ve Kabahatler 274
6. YZ ve GDPR Kapsamındaki Yansımaları 275
IV. VERİ KORUMA (GÜVENLİĞİ) VE YAPAY ZEKA 276
A. AB ve ABD Mahremiyet (Gizlilik) Yasaları Arasındaki Farklıklar 277
B. Veri Mahremiyeti ve Veri Koruma arasındaki Farklar 278
V. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASINA YÖNELİK VERİLERİN KORUNMASI HUKUKUNDAKİ TEMEL İLKELER 279
A. Adil işleme ve Şeffaflık 280
B. Kesinlik 280
C. Rıza ve Meşru Menfaatler 282
D. Profil Çıkarma 283
E. Verilerin En Az Seviyeye İndirilmesi 285
F. Otomatik İşleme 286
G. Özel ve Olağan Veri Koruması 288
H. Veri Güvenliği Sorunları 290
İ. Kontrolörler 291
J. Gizlilik Bilgisi Bildirimleri 292
K. Makul Beklentiler ve Piyasa 293
VI. OTOMATİK ÖNYARGI VE AYRIMCILIK 294
A. Genel Olarak 294
B. GDPR Kapsamında 295
C. “Sahte Haberler” ve Diğer Veri Önyargıları 296
VII. VERİ İŞLENEN ALANLARA İLİŞKİN ÖRNEKLER 297
A. Konum 297
B. Alışveriş 300
C. Yüz Tanımlama 300
D. İş Hayatında 301
E. Sanal Kişisel Asistanlar 303
F. Sağlık Alanında 304
1. Covid–19 ve Yapay Zeka İlişkisi 307
VIII. VERİ VE YAPAY ZEKA İLİŞKİSİNİN ÖZEL HUKUK BOYUTUNA YANSIMALARI 308
A. Kişisel Veri ve Kişilik Hakkı 308
B. Özel Hukuk Çerçevesinde Kişisel Veri ve Kişilik Hakkı Korunmasına İlişkin Sahip Olunan Hukuki̇ İmkanlar 309
1. Genel ve Özel Hükümler Kapsamında 309
a. Haksız Fiil Kapsamında 310
b. Sözleşme Kapsamında 311
(1) Sözleşme Maddesi Örneği ile Bir İnceleme 311
2. Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Kapsamında 312
a. Türkiye’de YZ ile İlişkilendirilebilecek Karar Örnekleri /YZ ve Kişisel Verileri Koruma Kurulu İlgili Kararları 316
(1) Veri Güvenliği 316
(2) Ticketmaster İngiltere Veri İhlali Bildirimi 317
(3) Facebook Kararı 318
(4) Kişisel Verilerinin Sorgulanmasına İmkan Tanıyan Yazılım/Program/Uygulamalara Yönelik Karar 318
(5) Kurulun Biyometrik Verilerin Dahil Olduğu Özel Nitelikli Kişisel Verilerin İşlenme Şartlarına İlişkin Kamuoyu Duyurusu 319
b. Büyük Veri ve Yapay Zeka ile İlgili Kişisel Verileri Koruma Kurumu Faaliyet ve Görüşleri 320
3. Sorumluluk ve Yeni Teknoloji Uzman Grubu Değerlendirmesi Kapsamında 321
4. Türkiye’de Benimsenebilecek YZ Kanun Tasarısı 324
Sonuç 325
Kaynakça 331
Kavram Dizini 343