Din ve Devlet Arasındaki İktidar Mücadelesi: Avrupa Örneği

Doç. Dr. Yaşar SALİHPAŞAOĞLU

İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER VII
KISALTMALAR XI
GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM
DİNİN TOPLUM VE DEVLET ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE HIRİSTİYANLIK ÖNCESİ DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ
I. DEVLETİN KÖKENİNE DAİR TEORİLER VE İHMAL EDİLEN BİR
OLGU: DİN 5
A. “Önce Tapınak Geldi, Şehir Sonradan Geldi”: Göbekli Tepe 8
B. Dinin Oluşturduğu Bölünmüşlüğün Ete Kemiğe Bürünmüş
Hâli: Devlet 12
II. DİNİN TOPLUM VE DEVLET ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 17
A. Sosyolojik Açıdan Din 17
B. Dinin Toplumsal İşlevleri 20
1. Her Din Yeni Bir “Zihniyet” Getirir 20
2. Birleştiren ve Ayrıştıran Din 22
3. Toplumsal Kontrol ve Din 25
4. Toplumsal Değişimi Sağlayan ve Engelleyen Bir Faktör
Olarak Din 27
C. Dinin Toplumsal Örgütlenme ve Devlet Üzerindeki Etkisi 30
1. Aile ve Klan 31
2. Yerel Birlikler ve Millet 34
3. Devlet 36

VIII

III. HIRİSTİYANLIK ÖNCESİ DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ: DİN VE DEVLETİN

İÇ İÇE OLMASI 41
A. Antik Yunan’da Din-Devlet İlişkileri 41
B. Roma’da Din-Devlet İlişkileri 45
İKİNCİ BÖLÜM
KÜÇÜK BİR CEMAATTEN KİLİSENİN ÜSTÜNLÜĞÜNE
I. “BİR MEÇHUL YAHUDİ: NASIRALI İSA” 56
II. KİLİSENİN DOĞUŞU 58
III. KİLİSENİN DEVLETLE İLİŞKİSİ 60
A. Sezar’ın Hakkı Sezar’a Tanrı’nın Hakkı Tanrı’ya 60
B. Başarının Bedeli: Baskı ve Zulüm 62
C. Devletin Resmî Dini: Hıristiyanlık 65
D. Din-Devlet İlişkilerinde Doğu Roma Pratiği: Uyum (Symphony)
ya da Kral-Papa (Caesaropapism/Sezaropapizm) 69
E. Kilisenin Özerklik Mücadelesi 75
1. Aurelius Augustinus(354-430) 75
2. Gelasius Düalizmi 78
F. Kilisenin Üstünlüğünün İnşa Edilmesi 81
1. Sosyal ve Siyasal Yapıyı Derinden Etkileyen Gelişme:
Kavimler Göçü 81
2. Piskoposların Dünyevi Meselelerle İlgilenmesinin Bir
“Hak”ka Dönüşmesi: Büyük Gregory (Gregory the Great) 83
3. Kilisenin Üstünlüğünün İnşa Edilmesi İçin Uygun Zemin: Feodal Toplum Düzeni 86
a) Feodal Toplum Düzeninin Temel Özellikleri 86
aa) Parçalanmış İktidar 87
bb) Emeğe ve Toprağa Bağımlılık 88
cc) Eşitsizliğin Hüküm Sürdüğü Bir Düzen 90
dd) İnsanı İnsana Bağlayan İtaat ve Koruma İlişkileri 91
IX
b) Feodal Toplum Düzeninde Kilise-Devlet İlişkileri 93
aa) Kilise Senyörleri 93
bb) İmparatorların Kilise Üzerindeki Belirgin
Hâkimiyeti (962-1056) 96
cc) Kilisenin Siyasal Otoriteden Bağımsız Bir Kurumsallaşmaya Sahip Olması ve Kendi
Özerk Alanını İnşa Etmesi (1056-1122) 98
dd) Kilisenin Siyasi İrade Üzerindeki Üstünlüğünü
Kabul Ettirmesi (1122-1356) 103
aaa) Salisburyli John (1115?-1180) 104
bbb) III. Innocent (1160?-1216) 107
ccc) VIII Boniface (1235-1303) 109
IV. YENİ DÖNEMİN HABERCİSİ ÜÇ İTALYAN: AQUINAS, DANTE VE MARSILIUS 111
A. Thomas Aquinas (1225?-1274) 111
B. Dante Alighieri (1265-1321) 116
C. Padovalı Marsilius (1270?-1342?) 118
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DİNİN DEVLETTEN VE TOPLUMDAN DIŞLANMASI
I. ŞEHİRLERİN UYANIŞI VE FEODALİTENİN ÇÖZÜLMESİ 121
II. BÜYÜK AYRIŞMA: MARTIN LUTHER VE PROTESTAN REFORMU 125
A. Protestanlığın Yayılmasının Kaçınılmaz Sonucu: Din Savaşları 129
B. Protestanlığın İngiltere’ye Girişi: Protestan Sezaropapizmi 134
C. Protestan Sezaropapizmine Teorik Destek: Leviathan 138
III. AKLIN VE DENEYİN BİLGİNİN GERÇEK KAYNAĞI HÂLİNE GELMESİ 145
A. 17. Yüzyıl Avrupasında Yaşanan Zihinsel Devrim 145
B. Egemenliğin Kaynağının Yeryüzüne İndirilmesi: Sosyal
Sözleşme Teorisi 149
IV. AYDINLANMA ÇAĞI: “ALÇAĞI EZİN” 158
A. Aydınlanma Filozofları: Dine Karşı Birleşik Cephe 158
X
B. Birleşik Cephenin Dine Karşı Önerdiği Reçete 160
1. Hoşgörü 160
2. Din Sınıfının Siyasal İktidara Tabi Kılınması 163
3. Eğitim 165
4. Doğal Din ya da Deizm 167
V. MODERN ZAMANLARDA DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ 170
A. Kutsaldan Kopuş: Sekülerleşme 173
B. Din-Devlet İlişkilerinde Fransa Pratiği: Laiklik 181
1. Devrim Öncesi Din-Devlet İlişkileri: Galikanizm
(Gallicanism) ve Sivil Din 181
2. Devrim Sonrası Yaşanan Gelişmeler ve Fransız Laiklik Anlayışının Şekillenmesi 186
a) Devrimin İlk Yılları: Mutabakatı Bozan Sadakat Yemini ve Hıristiyanlığı Değersizleştirme
Kampanyası (De-Christianization) 188
b) İkinci Dönem: Konkordato (Concordat) ile Gelen
Barış 192
c) Üçüncü Dönem: Laik Eğitim Sistemine Geçiş ve
Kilise ile Devletin Ayrılması 195
aa) Yeni Çatışma Alanı: Okullar 195
bb) Kilise ve Devletin Ayrılması 198
SONUÇ 203
KAYNAKÇA 207
DİZİN 235