İşletme İktisadı
Yasin ÇOBAN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ VII
BİRİNCİ BÖLÜM
İŞLETME İKTİSADI
1. İŞLETME İKTİSADININ TANIMI 1
2. İŞLETME İKTİSADININ TARİHİ 1
3. İŞLETME İKTİSADININ KONUSU 1
4. İŞLETME İKTİSADININ ÖZELLİKLERİ 2
İKİNCİ BÖLÜM
İşletmelerin Yapısı
1. ÜRETİM FAKTÖRLERİ (GİRDİ) 3
1.1. Genel İktisat Açısından Üretim Faktörleri 3
1.2.İşletme İktisadı Açısından Üretim Faktörleri 3
1.2.1.İnsan Unsuru 3
1.2.2. Varlık Unsuru 3
1.2.3.Diğer Üretim Faktörleri Sınıflandırması 4
1.2.3.1.Kapasite üretim faktörleri ve Sarf üretim faktörleri 4
1.2.3.2.İkame edilebilir üretim faktörleri ve İkame edilemez Üretim faktörleri 4
2. ÜRÜN (ÇIKTI) 4
2.1.Tek Ürün Çeşidi Üreten İşletmeler 5
2.2.Çok Ürün Çeşidi Üreten İşletmeler 5
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İşletme ve Çevre İlişkisi
1. İŞLETME ÇEVRESİ 7
1.1.Çevre Şartları 7
1.1.1. İşletme ve Sosyal Çevre 7
1.1.2. İşletme ve Politik Çevre 7
1.1.3.İşletme ve Ekonomik Çevre 7
X İşletme İktisadı
1.1.4.İşletme ve Doğal Çevre 7
1.1.5.İşletme ve Yasal Çevre 8
1.1.6.İşletme ve Teknolojik Çevre 8
2. İŞLETME YAKIN ÇEVRE İLİŞKİSİ 8
2.1.İşletmelerde Yakın Çevre 8
2.2.İşletmelerde Maddi Akım 8
2.3.İşletmelerde Nakit Akım 8
2.3.1.İşletme ile Tedarik ve Satış Piyasaları Arasında Oluşan Nakit Akım 9
2.3.2.İşletme ile Para ve Sermaye Piyasaları Arasında Oluşan Nakit Akım 9
2.3.3.İşletme ile Devlet Arasında Oluşan Nakit Akımı 9
2.3.4.İşletme ile Diğer Kurumlar Arasında Oluşan Nakit Akımı 10
3. İŞLETMELERDE BİLGİ AKIMI 10
3.1.Bilgi Akımının Aşamaları 10.
4. İŞLETMELERDE AMAÇ-ARAÇ İLİŞKİSİ 10
4.1.Bir Araç Olarak İşletme 10.
4.2.İşletme Hedefleri ve Amaçları 11.
4.2.1.İşletme Hedefleri 11
4.2.2.İşletme Amaçları 11
4.2.2.1.İşletmenin Parasal Amaçları 11
4.2.2.2.İşletmenin Parasal Olmayan Amaçları 12
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İşletme İktisadı ile İlgili Kavramlar
1. SATIŞ FİYATI 13
1.1.Satış Fiyatı Kavramı 13
1.2.Talebin Fiyat Esnekliği 13
2. SATIŞ GELİRİ 13
2.1.Satış Geliri Kavramı 13
2.2.Marjinal Satış Geliri 14
2.3.Satış Fiyatı-Marjinal Satış Geliri-Fiyat Esnekliği Arasındaki İlişki 14
2.4.Farklı Talep Fonksiyonlarına Göre Satış Geliri 14
2.4.1.Tekelci Rekabet Piyasasında Satış Geliri 14
2.4.2.Tam Rekabet Piyasasında Satış Geliri 15
2.4.3.Dirsekli Talep Eğrisi ve Satış Geliri 16
2.5.İşletmelerde Üretim Fonksiyonu 18
2.5.1.Azalan Verimler Kanunu Üretim Fonksiyonu 18
2.5.2.Cobb-Douglas Üretim Fonksiyonu 19
2.5.3.Teknik Üretim Fonksiyonu 19
3. SATIŞ MALİYETİ 20
3.1.Maliyet Kavramı 20
3.2.İşletmelerde Maliyet Türleri 20
3.2.1.Sabit Maliyet-Değişken Maliyet 20
3.2.1.1.Sabit Maliyet 20
3.2.1.2.Değişken Maliyet 21
3.2.2.Toplam Maliyet-Birim Maliyet 22
3.2.2.1.Toplam Maliyet 22
3.2.2.2.Birim Maliyet 24
3.2.3.Açık Maliyet-Örtük Maliyet 27
3.2.3.1.Açık Maliyet 27
3.2.3.2.Örtük Maliyet 27
3.2.4.Direkt (Dolaysız) Maliyet-Endirekt (Dolaylı) Maliyet 27
3.2.4.1.Direkt (Dolaysız) Maliyet 27
3.2.4.2.Endirekt (Dolaylı) Maliyet 28
3.2.5.Üretim Maliyeti-Dönem Maliyeti 28
3.2.5.1.Üretim Maliyeti 28
3.2.5.2.Dönem Maliyeti 28
3.2.6.Farklılaşan Maliyet-Batık Maliyet 28
3.2.6.1.Batık Maliyet 28
3.2.6.2.Farklılaşan (Ek) Maliyet 29
3.2.7.Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet 29
3.2.7.1.Kontrol Edilebilir Maliyet 29
3.2.7.2.Kontrol Edilemez Maliyet 29
3.2.8.Personel Maliyeti-Varlık Maliyeti 29
3.2.8.1.Personel Maliyeti 29
3.2.8.2.Varlık Maliyeti 29
3.2.9.Tarihî Maliyet – Tahminî Maliyet 30
3.2.9.1.Tarihî Maliyet 30
3.2.9.2.Tahminî Maliyet 30
4. SATIŞ KÂRI 30
4.1.Satış Kârı Kavramı 30
4.2.Birim Satış Kârı 31
4.3.Brüt Satış Kârı 31
4.4.İşletme Kârı 31
4.5.Faaliyet Kârı 31
4.6.Olağan Kâr 31
4.7.Dönem Kârı 32
4.8.Dönem Net Kârı 32
4.9.Nominal (Parasal) Kâr Reel Kâr 32
4.10.Ekonomik Kâr Muhasebe Kârı 32
4.11.Kâr Maksimizasyonu 33
4.12.Kâra Geçiş Analizi 33
4.12.1.Kâra Geçiş Analizinin Varsayımları 33
4.12.2.Kâra Geçiş Analizinin Matematiksel Olarak Gösterimi 35
4.12.3.Kâra Geçiş Analizinin Grafiksel Olarak Gösterimi 35
4.12.4.Kâra Geçiş Analizinin İşletme Yönetimine Sağlayacağı Temel Yararlar 35
5. RASYONALİZASYON 35
5.1.Verimlilik (Prodüktivite) 36
5.1.1.Toplam Verimlilik 36
5.1.2.Çoklu Faktör Verimliliği 37
5.1.3.Kısmî Verimlilik 37
5.2.Ekonomiklik (İktisadîlik) 38
5.3.Rantabilite (Kârlılık) 39
5.3.1.Malî Rantabilite (Özsermaye Rantabilitesi) 39
5.3.2.Ekonomik Rantabilite (Toplam Sermaye Rantabilitesi) 39
5.3.3.Sürüm Rantabilitesi (Satış Rantabilitesi) 40
5.3.4.Yatırılan Sermaye Rantabilitesi 40
6. LİKİTİDE 40
6.1.Teknik Likidite 40
6.2.Gerçek Likidite 41
6.3.Likidite Oranları 41
6.3.1.Cari Oran 41
6.3.2.Likidite Oranı (Asit-test Oranı) 41
6.3.3.Nakit Oranı (Hassas Oran) 41
7. MALÎ YAPI ORANLARI 42
7.1.Toplam Borç Oranı (Finansal Kaldıraç Oranı) 42
7.2.Özsermayenin Aktif Toplamına Oranı 43
7.3.Borç Karşılama Oranı (Borç Servisi Oranı) 43
8. FAALİYET ORANLARI 43
8.1.Stok Devir Hızı 43
8.2.Alacak Devir Hızı 44
8.3.Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı 44
8.4.Aktif Devir Hızı 44
8.5.Özsermaye Devir Hızı 44
BEŞİNCİ BÖLÜM
İşletme Büyüklüğü ve Kapasitesi
1. İŞLETME İKTİSADINDA İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ 45
1.1.Uzun Dönem Maliyet Fonksiyonu 45
1.2.Optimum İşletme Büyüklüğü 46
1.3.Ölçek Büyüklüğü 46
1.3.1.Ölçeğe Göre Sabit Getiri 46
1.3.2.Ölçeğe Göre Artan Getiri 47
1.3.3.Ölçeğe Göre Azalan Getiri 47
1.4.İşletme Ölçeğinin Büyütülmesi 47
1.4.1.Kısmî Büyüme 47
1.4.2.Bütüncül Büyüme 47
2. İŞLETME BÜYÜKLÜĞÜ 48
2.1.İşletme Büyüklüğünü Belirleyen Kriterler 48
2.2.Büyüklüklerine Göre İşletme Türleri 48
2.2.1.Büyük İşletmeler 48
2.2.2.Küçük ve Orta Büyüklükte İşletmeler 49
2.2.2.1.Mikro İşletme 50
2.2.2.2.Küçük İşletme 50
2.2.2.3.Orta Büyüklükteki İşletme 50
3. İŞLETME KAPASİTESİ 50
3.1.Maksimum (Teorik) Kapasite 50
3.2.Normal (Pratik) Kapasite 50
3.3.Optimal Kapasite 50
3.4.Gerçek (Fiili) Kapasite 51
3.5.Atıl Kapasite 51
4. İŞLETMELERDE BÜYÜME VE BİRLEŞME 51
4.1.İşletmelerin Büyüme ve Birleşme Nedenleri 51
4.2.İşletmelerde Büyüme Biçimleri 52
4.2.1.İçsel Büyüme 52
4.2.1.1.Yatay İçsel Büyüme 52
4.2.1.2.Dikey İçsel Büyüme 52
4.2.2.Dışsal Büyüme 52
4.2.2.1.Yatay Dışsal Büyüme 53
4.2.2.2.Dikey Dışsal Büyüme 53
4.2.3.Çapraz Büyüme 53
4.2.4.Benzer Alanlarda Büyüme 53
4.3.İşletmelerde Birleşme Şekilleri 53
4.3.1.Resmi İşletme Birleşmeleri 53
4.3.1.1.Füzyon (Merger) 53
4.3.1.2.Satın Alma (Akuisyon) 54
4.3.1.3.Konsorsiyum (Konsolidasyon) 54
4.3.1.4.Konsern 54
4.3.1.5.Tröst 54
4.3.1.6.Holding 54
4.3.2.Gayri Resmi İşletme Birleşmeleri 55
XIV İşletme İktisadı
4.3.2.1.Kartel 55
4.3.2.2.Centilmenlik Anlaşmaları 55
ALTINCI BÖLÜM
İşletmelerde Kuruluş Yeri
1. KURULUŞ YERİ FAKTÖRLERİ 57
1.1.İşletmenin Tedarik Fonksiyonuna İlişkin Kuruluş Yeri Faktörleri 57
1.2.İşletmenin Üretim Fonksiyonuna İlişkin Kuruluş Yeri Faktörleri 57
1.3.İşletmenin Pazarlama Fonksiyonuna İlişkin Kuruluş Yeri Faktörleri 57
1.4.Taşıma Fonksiyonuna İlişkin Kuruluş Yeri Faktörleri 58
1.5.Dışsal Yığılma Ekonomileri Şeklinde Ortaya Çıkan Kuruluş Yeri Faktörleri 58
2. KURULUŞ YERİ TEORİLERİ 59
2.1.Alfred Weber’in Kuruluş Yeri Teorisi (En Az Maliyet Teorisi) 59
2.2.Lösch’ün Kuruluş Yeri Teorisi (En Yüksek Kâr Teorisi) 59
2.3.Isard’ın Kuruluş Yeri Teorisi 60
2.4.Hotelling’in Kuruluş Yeri Teorisi (Mekansal Rekabet ve Yer Bağımlılığı Teorisi) 60
2.5.Christaller’in Kuruluş Yeri Teorisi (Merkezî Yer Teorisi) 61
2.6.Greenhut’un Kuruluş Yeri Teorisi 61
2.7.Smith’in Kuruluş Yeri Teorisi (Kârlılığın Mekansal Sınırları Teorisi) 62
3. KURULUŞ YERİ MODELLERİ 62
3.1.Tek Konumlu Kuruluş Yeri Modelleri 62
3.1.1.Kuruluş Yeri Doğrusu Modeli 62
3.1.2.Kuruluş Yeri Üçgeni Modeli 62
3.1.3.Kuruluş Yeri Çokgeni Modeli 62
3.2.Çok Konumlu Kuruluş Yeri Modelleri 65
YEDİNCİ BÖLÜM
İşletmelerin Temel Fonksiyonları
1. TEDARİK FONKSİYONU 65
1.1.Malzeme Tedariki 65
1.2.Sabit Varlıkların Tedariki 65
1.2.1.Yatırım Değerlendirme Yöntemleri 66
1.2.1.1.Statik Yöntemler 66
1.2.1.2.Dinamik Yöntemler 66
1.3.İşgücü Tedariki 67
2. ÜRETİM FONKSİYONU 68
2.1.Sürekli Üretim sistemi 68
2.2.Kesikli Üretim sistemi 68
2.3.Proje Tipi üretim sistemi 69
2.4.Hücresel Üretim sistemi 69
3. PAZARLAMA FONKSİYONU 69
3.1.Talep Yaratıcı ve Talebe Hizmet Eden Pazarlama Faaliyetleri 69
3.1.1.Talep Yaratıcı Pazarlama Faaliyetleri 69
3.1.2.Talebe Hizmet Eden Pazarlama Faaliyetleri 69
3.2.Ürün Fiyatlandırma Dağıtım Tutundurma Faaliyetleri 69
3.2.1.Ürüne İlişkin Faaliyetler 69
3.2.2.Fiyatlandırma Faaliyetleri 69
3.2.3.Dağıtım Faaliyetleri 70
3.2.4.Tutundurma Faaliyetleri 70
4. FİNANSMAN FONKSİYONU 70
4.1.İç Finansman Dış Finansman 70
4.1.1.İç Finansman 70
4.1.2.Dış Finansman 70
4.2.Özsermaye Finansmanı Kredi Finansmanı 71
4.2.1.Özsermaye Finansmanı 71
4.2.2.Kredi Finansmanı 71
4.3.Vadeli Finansman Türleri 71
4.3.1.Kısa Vadeli Finansman 71
4.3.2.Orta Vadeli Finansman 71
4.3.3.Uzun Vadeli Finansman 71
4.4.Menkul Kıymete Dayalı Finansman Türleri 71
4.4.1.Hisse Senedi 71
4.4.2.Tahvil 71
4.5.Modern Finansman Türleri 71
4.5.1.Finansal Kiralama 71
4.5.2.Factoring 72
4.5.3.Forfaiting 72
5. YÖNETİM FONKSİYONU 72
5.1.Planlama 72
5.2.Örgütleme 72
5.3.Yöneltme 73
5.4.Koordinasyon 73
5.5.Denetim 73
İŞLETME İKTİSADI SORULARI 75
KAYNAKÇA 121
