Türk Anayasa Hukuku

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 19
Birinci Bölüm
GİRİŞ
I. ANAYASA KAVRAMI 23
A. Terminoloji 23
B. Anayasanın Tanımı 24
C. Anayasanın Bağlayıcılığı, Üstünlüğü ve Normlar Hiyerarşisi 24
D. Anayasaların Sınıflandırılması 25
II. ANAYASA HUKUKU KAVRAMI 33
İkinci Bölüm
TÜRKİYE’DE ANAYASAL GELİŞMELER
I. SENED–İ İTTİFAK 37
II. TANZİMAT FERMANI 38
III. ISLAHAT FERMANI 40
IV. 1876 ANAYASASI (KANUN–U ESASÎ) 40
V. 1921 ANAYASASI 42
VI. 1924 ANAYASASI 44
VII. 1961 ANAYASASI 47
A. 1961 Anayasasının Yapılmasına Yol Açan Faktörler ve Anayasanın Yapılışı 47
B. 1961 Anayasasının Temel Özellikleri ve Getirdiği Yenilikler 48
C. 1971–1973 Değişiklikleri 49
Üçüncü Bölüm
1982 ANAYASASININ YAPILMASI VE ANAYASANIN ÖZELLİKLERİ
I. 1982 ANAYASASININ YAPIM SÜRECİ 53
A. 12 Eylül Askerî Müdahalesi ve 1982 Anayasasının Kabulü 53
B. 1982 Anayasanın Yapılmasına Yol Açan Faktörler 53
C. 1961 ve 1982 Anayasalarının Yapım Süreçlerinin Karşılaştırılması 54
II. 1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ VE TEMEL FELSEFESİ 55
III. 1982 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER 59
Dördüncü Bölüm
DEVLETİN TEMEL NİTELİKLERİ
I. CUMHURİYETÇİLİK 63
II. BAŞLANGIÇTA YER ALAN İLKELER 64
III. ÜNİTER DEVLET 65
IV. ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLI DEVLET 69
V. LÂİK DEVLET 70
A. Din Hürriyeti 70
B. Din ve Devlet İşlerinin Ayrılığı 72
VI. DEMOKRATİK DEVLET 77
A. Demokrasinin Anlamı ve Kurumları 77
1. Demokrasinin Anlamı 77
2. Demokrasinin Kurumları 78
B. Demokratik Devletin Temel Unsurları 82
1. Özgür ve Düzenli Seçimler 82
a. Seçim Kavramı 82
b. Demokratik Seçimin İlkeleri 82
aa. Seçimlerin Serbestliği ilkesi 83
bb. Genel Oy İlkesi 83
cc. Eşit Oy İlkesi 85
dd. Tek Dereceli Seçim İlkesi 86
ee. Gizli Oy İlkesi 86
ff. Açık Sayım ve Döküm İlkesi 86
gg. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması İlkesi 87
2. Çok Partili Siyasal Hayat 87
a. Siyasal Partilerin Kurulması, Faaliyetleri ve Parti Üyeliği 88
b. Siyasal Partilerin Hukuki Denetimi 89
aa. Siyasal Partilere Getirilen Yasaklar 89
bb. Siyasal Partilerin Kapatılması veya Devlet Yardımından Yoksun Bırakılması 94
cc. Kapatılan Partiye ve Kapatmaya Neden Olanlara Uygulanan Yaptırımlar 101
c. Siyasal Partilerin Malî Denetimi 102
d. Siyasal Partilere Devlet Yardımı Yapılması 102
3. Temel Hak ve Hürriyetler 102
VII. İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET 102
VIII. HUKUK DEVLETİ 104
A. Kavram 104
B. Hukuk Devletinin Gerekleri 105
1. Devlet Organlarının Hukukla Bağlı Olması 105
a. Yasama, Yürütme ve Yargı Organlarının Hukukla Bağlı Olması 105
b. Devlet Organlarının Bağlı Olacağı Hukukun Niteliği ve Kapsamı 106
2. Birey Hak ve Hürriyetlerinin Tanınması ve Korunması 108
3. Bireylerin Hukukî Güvenlik İçinde Olması 109
C. Hukuk Devletini Sağlamanın Mekanizmaları 112
1. Yasama ve Yürütme İşlemlerinin Yargısal Denetimi 112
a. Yasama İşlemlerinin Yargısal Denetimi 112
b. Yürütme İşlemlerinin Yargısal Denetimi 112
c. Yargı Bağımsızlığı 114
2. Diğer Hak Arama Yolları 114
IX. SOSYAL DEVLET 115
A. Kavram 115
B. Devletin Ekonomik Hayata Müdahalesinin Ölçüsü 117
C. Sosyal Devleti Gerçekleştirmeye Yönelik Hukukî Tedbirler 118
1. Bireylere İnsan Onuruna Yakışır Asgari Bir Hayat Düzeyi Sağlamaya Yönelik Temel Sosyal Hakların Tanınması ve Gerçekleştirilmesi 118
a. Temel Sosyal Haklar 119
aa. Çalışma Hakkı 119
bb. Adil Ücret Hakkı 119
cc. Sosyal Güvenlik Hakkı 119
dd. Konut Hakkı 120
ee. Sağlık Hakkı 120
ff. Eğitim Hakkı 120
b. Sosyal hakların sınırı 120
2. Millî Gelirin Adaletli ve Dengeli Bir Şekilde Dağıtılmasını Sağlamaya Yönelik Tedbirler 121
a. Vergi Adaleti 122
b. Kamulaştırma 122
c. Devletleştirme 123
d. Toprak Reformu 123
e. Planlama 123
X. EŞİTLİK 124
Beşinci Bölüm
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER
I. GENEL OLARAK TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 129
A. Kavramlar 129
B. Sınıflandırma 129
1. Jellinek’in Sınıflandırması 129
2. Yeni Sınıflandırmalar 130
II. 1982 ANAYASASININ TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERE YAKLAŞIMI 132
III. 1982 ANAYASASININ TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİ SINIFLANDIRMASI 134
IV. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANMASI 135
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Objektif ve Anayasal Sınırları 135
1. Objektif (Nesnel) Sınırlar 135
2. Anayasal Sınırlar 135
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Yasama Organınca Sınırlandırılması 136
1. Genel Açıklama 136
2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılmasının Şartları 138
a. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır 138
b. Sınırlama Anayasanın İlgili Maddelerinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır 139
c. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır 142
d. Sınırlama Demokratik Toplum Düzeninin ve Lâik Cumhuriyetin Gereklerine Uygun Olmalıdır 143
e. Sınırlama Temel Hak ve Hürriyetlerin Özlerine Dokunmamalıdır 147
f. Sınırlama Ölçülülük İlkesine Uygun Olmalıdır 148
V. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI 150
VI. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ DURDURULMASI 152
VII. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KORUNMASI 153
A. Ulusal Düzeyde Koruma 153
B. Uluslararası Düzeyde Koruma 155
Altıncı Bölüm
HÜKÛMET SİSTEMİ
I. GENEL OLARAK HÜKÛMET SİSTEMLERİ 163
A. Başkanlık Sisteminin Özellikleri 163
B. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Özellikleri 164
C. Meclis Hükûmeti Sisteminin Özellikleri 165
D. Yarı–Başkanlık Sisteminin Özellikleri 165
E. Hükûmet Sistemlerinin Değerlendirilmesi 166
II. TÜRK HÜKÛMET SİSTEMİ 172
A. 1982 Anayasasının İlk Düzenlemesindeki Hükümet Sistemi: Parlamenter Sistem 172
B. 2014–2018 Arasındaki Dönemde Hükümet Sistemi: Yarı–Başkanlık Benzeri Sistem 173
C. Cumhurbaşkanlığı (Türk Modeli Başkanlık) Sistemi 175
D. Türk Parlamenter Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Karşılaştırılması 178
E. Türk Hükümet Sisteminin Değerlendirilmesi 183
Yedinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKİ FONKSİYONLARI
I. KUVVETLER AYRILIĞI VE FONKSİYONLAR AYRILIĞI 187
II. DEVLETİN HUKUKÎ FONKSİYONLARININ TASNİFİ 187
A. Maddî Bakımdan 187
B. Şeklî ve Organik Bakımdan 188
III. 1982 ANAYASASINA GÖRE DEVLETİN HUKUKÎ FONKSİYONLARININ PAYLAŞILMASI 189
Sekizinci Bölüm
YASAMA
I. YASAMA FONKSİYONU 195
A. Yasama Fonksiyonu ve Yasama Yetkisinin Tanımı ve Niteliği 195
B. Yasama Yetkisinin Özellikleri 196
1. Yasama Yetkisinin Genelliği 196
2. Yasama Yetkisinin Aslîliği 198
3. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği 199
II. YASAMA İŞLEMLERİ 200
A. Kanunlar 200
1. Kanun Kavramı 200
2. Kanunların Yapılması 202
a. Kanunun Teklif Edilmesi 202
b. Kanun Teklifinin Görüşülmesi 203
c. Kanun Teklifinin Kabulü 206
d. Kanunların Yayımlanması ve Yürürlüğe Girmesi 206
3. Kanuna Eşit Metinler 208
B. Parlamento Kararları 208
C. İçtüzük Kuralları 212
III. YASAMA ORGANI 216
A. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Yapısı ve Milletvekillerinin Seçimi 216
1. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Yapısı 216
2. Milletvekillerinin Seçimi 219
a. Seçim Sistemi 219
aa. Genel Olarak Seçim Sistemleri 219
aaa. Çoğunluk Sistemleri 221
bbb. Nisbi Temsil Sistemleri 225
bb. Türk Seçim Sistemi 227
aaa. Seçim Sistemine İlişkin Anayasal İlkeler 227
bbb. Nisbi Temsilin d’Hondt Usûlü 228
ccc. Ulusal (Genel) Baraj 231
b. Seçim Çevreleri 233
c. Milletvekili Seçilme Yeterliliği 235
d. Seçim Dönemi ve Seçimlerin Yenilenmesi 236
e. Seçimlerin Ertelenmesi ve Ara Seçimler 237
f. Adaylık 237
B. Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Hukukî Durumu 239
1. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması 239
2. Milletin Temsili İlkesi 240
3. Andiçme 240
4. Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan İşler 241
5. Parlamenter Muâfiyetler 242
a. Yasama Sorumsuzluğu 242
b. Yasama Dokunulmazlığı 243
6. Milletvekilliğinin Sona Ermesi 246
a. Üyeliğin Düşmesi 246
b. Diğer Sona Erme Halleri 247
7. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması ve Üyeliğin Düşürülmesi Kararlarının Yargısal Denetimi 248
8. Milletvekillerinin Malî Statüsü 248
C. Türkiye Büyük Millet Meclisinin İç Örgütlenmesi ve Çalışma Düzeni 249
1. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü 249
2. Başkanlık Divanı 249
3. Meclis Başkanı 250
4. Siyasi Parti Grupları 251
5. Danışma Kurulu 252
6. Meclis Komisyonları 253
7. Meclisin Toplanması ve Tatili 255
8. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı 255
9. Meclis Görüşmeleri 257
10. Oylama Usûlleri 258
D. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri 259
1. Kanun Koymak 259
2. Denge ve Denetleme Yetkilerini Kullanmak 259
a. Yazılı Soru 259
b. Genel Görüşme 260
c. Meclis Araştırması 261
d. Meclis Soruşturması 262
3. Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tekliflerini Görüşmek ve Kabul Etmek 264
a. Bütçe Kanunu 264
b. Kesin Hesap Kanunu 265
4. Para Basılmasına Karar Vermek 266
5. Savaş Hali İlânı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Vermek 266
6. Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak 266
7. Genel ve Özel Af İlânına Karar Vermek 268
8. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Diğer Görev ve Yetkileri 269
Dokuzuncu Bölüm
YÜRÜTME
I. YÜRÜTME FONKSİYONU 273
II. YÜRÜTME İŞLEMLERİ 274
A. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 275
1. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 275
a. Tanımı, Niteliği ve Türk Hukuku Bakımından Normlar Hiyerarşisindeki Yeri 275
b. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Konusu 278
c. Usulü ve Şeklî 280
d. Yargısal Denetimi 280
2. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 281
a. Çıkarma Yetkisi, Usulü ve Şekli 281
b. Sebepleri 281
c. Konusu 281
d. Yargısal Denetimi 282
e. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Görüşülmesi ve Sonuçları 282
B. Yönetmelikler 283
C. Cumhurbaşkanı Kararları ve Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri 284
III. YÜRÜTME ORGANI 285
A. Yürütme Organının Yapısı 285
B. Cumhurbaşkanı 286
1. Cumhurbaşkanının Seçimi ve Göreve Başlaması 286
2. Cumhurbaşkanının Parti İlişkisi 290
3. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri 290
4. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu 293
a. Siyasi Sorumluluk 293
b. Cezaî Sorumluluk 294
aa. Göreviyle İlgili Cezaî Sorumluluğu 294
bb. Kişisel Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu 295
c. Hukukî Sorumluluk 295
aa. Göreviyle İlgili Hukukî Sorumluluğu 295
bb. Kişisel İşlem ve Eylemleriyle İlgili Hukukî Sorumluluğu 296
5. Cumhurbaşkanına Vekâlet Etme 296
6. Cumhurbaşkanının Görevinin Sona Ermesi 297
C. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar 297
1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Konumu 297
2. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Görev ve Yetkileri 298
3. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Sorumluluğu 299
a. Siyasi Sorumluluk 299
b. Cezaî Sorumluluk 300
aa. Görevle İlgili Cezaî Sorumluluk 300
bb. Kişisel Suçlardan Dolayı Cezaî Sorumluluk 301
c. Hukukî Sorumluluk 301
aa. Görevle İlgili Hukukî Sorumluluk 301
bb. Kişisel İşlem ve Eylemlerden Dolayı Hukukî Sorumluluk 302
4. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi 302
5. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlara Vekâlet Etme 303
D. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları 303
Onuncu Bölüm
YARGI
I. YARGI FONKSİYONU 307
II. YARGININ TARAFSIZLIĞI VE BAĞIMSIZLIĞI 308
A. Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi 308
B. Hâkimlik Teminatı 310
C. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 311
III. YARGI DÜZENİ VE YÜKSEK YARGI ORGANLARI 315
A. Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi 315
B. Adlî Yargı ve Adlî Yargı Organları 316
C. İdarî Yargı ve İdarî Yargı Organları 318
D. Uyuşmazlık Mahkemesi 320
E. Sayıştay 320
F. Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu 321
IV. ANAYASA YARGISI 321
A. Anayasa Yargısı Kavramı ve Anayasa Yargısının Gelişimi 321
B. Anayasa Mahkemesi 326
1. Anayasa Mahkemesinin Statüsü ve Kuruluşu 326
2. Anayasa Mahkemesinin Görevleri 328
C. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu 329
1. Denetime Tâbi Normlar 329
a. Kanunlar 329
b. Anayasa Değişiklikleri (Şekil Bakımından) 331
c. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 332
d. TBMM İçtüzüğü 332
2. Denetim Dışında Tutulan Normlar 332
a. Milletlerarası Andlaşmalar 332
b. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 332
c. Parlamento Kararları 332
d. İnkılâp Kanunları 332
D. Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim Yolları) 333
1. Soyut Norm Denetimi (İptal Dâvası) 333
a. İptal Dâvası Açma Yetkisi 334
b. İptal Dâvasında Süreler 335
c. İptal Dâvasında Temsil ve Uyulacak Esaslar 337
2. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu) 339
a. Konusu 339
b. Şartları 340
aa. Bakılmakta Olan Bir Dâva Olmalıdır 340
bb. Dâvaya Bakmakta Olan Merci Bir Mahkeme Olmalıdır 341
cc. İtiraz Konusu Norm Dâvada Uygulanmalıdır 342
dd. Uygulanacak Norm Resen Anayasaya Aykırı Görülmeli veya Aykırılık İddiası Ciddi Bulunmalıdır 343
c. İşleyişi 344
3. Bireysel Başvuru 345
a. Bireysel Başvuru Hakkının Konusu ve Şartları 346
b. Bireysel Başvuru Hakkına Sahip Olanlar 346
c. Bireysel Başvuru Usulü ve Başvuru Süresi 347
d. Bireysel Başvuruların İncelenmesi 347
e. Karar ve Etkileri 348
E. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı 348
1. Esas Bakımından Denetim 349
a. Sebep Unsuru 349
b. Amaç Unsuru 349
c. Konu Unsuru 352
2. Şekil Bakımından Denetim 354
F. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar 356
G. Anayasa Mahkemesinin Kararları 358
1. Kararların Kesinliği ve Bağlayıcılığı 358
2. Kararların Etkisi ve Niteliği 360
3. Kararların Yürürlüğe Girmesi 360
4. İptal Kararının Geriye Yürümezliği 361
5. Yargılamanın Yenilenmesi 362
H. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usûlü 364
I. Anayasa Yargısında Yürürlüğün Durdurulması 365
Onbirinci Bölüm
OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ
I. GENEL OLARAK 371
II. OLAĞANÜSTÜ HAL İLÂNI 371
A. Olağanüstü Hal İlânı Sebepleri 371
B. Olağanüstü Hal İlânında Yetki, Usûl ve Şekil 371
III. OLAĞANÜSTÜ HAL İLÂNININ HUKUKÎ SONUÇLARI 372
IV. YARGISAL DENETİM 373
A. Olağanüstü Hal İlânı İşleminin Yargısal Denetimi 373
1. Olağanüstü Hal İlânına İlişkin Cumhurbaşkanı Kararının Yargısal Denetimi 374
2. Olağanüstü Hal İlânına İlişkin Cumhurbaşkanı Kararının Türkiye Büyük Millet Meclisince Onaylanması Kararının Yargısal Denetimi 374
B. Olağanüstü Halde Yapılan İşlemlerin Yargısal Denetimi 375
Onikinci Bölüm
ANAYASA VE MİLLETLERARASI HUKUK
I. MİLLETLERARASI ANDLAŞMA KAVRAMI VE ANDLAŞMALARIN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ 379
II. MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARIN TÜRK HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ 380
III. İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNİN ÖZEL DURUMU 381
IV. MİLLETLERARASI GENEL HUKUKUN TÜRK HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ 386
A. Genel Olarak 386
B. Anayasada Milletlerarası Hukuka Atıfta Bulunulan İstisnaî Haller 387
Onüçüncü Bölüm
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ
I. GENEL OLARAK ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ SORUNU 391
A. Anayasal Değişmeye Yol Açan Faktörler 391
B. Anayasayı Yapan veya Değiştiren İktidar 394
1. Aslî Kurucu İktidar 394
2. Tali Kurucu İktidar 395
3. Anayasayı Yapan veya Değiştirenlerin Profili: Politika Kararlaştırıcılar ve Teknisyenler 395
C. Anayasaların Yapımı veya Değiştirilmesi Yöntemleri 396
1. Hiyerarşik Yöntem 396
2. Organik Yöntem 397
3. Sözleşme Yöntemi 398
II. 1982 ANAYASASINA GÖRE ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ USÛLÜ 400
A. Değişikliğin Teklif Edilmesi 402
B. Değişiklik Teklifinin Görüşülmesi 403
C. Değişiklik Teklifinin Karara Bağlanması 405
D. Kabul Edilen Değişikliğin Onaylanması 405
III. ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN DENETİMİ 410