Türk Anayasa Hukuku

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Kısaltmalar 19
Birinci Bölüm
GİRİŞ
I. ANAYASA KAVRAMI 23
A. Terminoloji 23
B. Anayasanın Tanımı 24
C. Anayasanın Bağlayıcılığı, Üstünlüğü ve Normlar Hiyerarşisi 24
D. Anayasaların Sınıflandırılması 25
II. ANAYASA HUKUKU KAVRAMI 33
İkinci Bölüm
TÜRKİYE’DE ANAYASAL GELİŞMELER
I. SENED–İ İTTİFAK 37
II. TANZİMAT FERMANI 38
III. ISLAHAT FERMANI 40
IV. 1876 ANAYASASI (KANUN–U ESASÎ) 40
V. 1921 ANAYASASI 42
VI. 1924 ANAYASASI 44
VII. 1961 ANAYASASI 46
A. 1961 Anayasasının Yapılmasına Yol Açan Faktörler ve Anayasanın Yapılışı 47
B. 1961 Anayasasının Temel Özellikleri ve Getirdiği Yenilikler 48
C. 1971–1973 Değişiklikleri 49
Üçüncü Bölüm
1982 ANAYASASININ YAPILMASI VE
ANAYASANIN ÖZELLİKLERİ
I. 1982 ANAYASASININ YAPIM SÜRECİ 53
A. 12 Eylül Askerî Müdahalesi ve 1982 Anayasasının Kabulü 53
B. 1982 Anayasanın Yapılmasına Yol Açan Faktörler 53
C. 1961 ve 1982 Anayasalarının Yapım Süreçlerinin Karşılaştırılması 54
II. 1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ VE TEMEL FELSEFESİ 55
III. 1982 ANAYASASINDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER 59
Dördüncü Bölüm
DEVLETİN TEMEL NİTELİKLERİ
I. CUMHURİYETÇİLİK 63
II. BAŞLANGIÇTA YER ALAN İLKELER 64
III. ÜNİTER DEVLET 65
IV. ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLI DEVLET 69
V. LÂİK DEVLET 70
A. Din Hürriyeti 70
B. Din ve Devlet İşlerinin Ayrılığı 72
VI. DEMOKRATİK DEVLET 77
A. Demokrasinin Anlamı ve Kurumları 78
1. Demokrasinin Anlamı 78
2. Demokrasinin Kurumları 78
B. Demokratik Devletin Temel Unsurları 82
1. Özgür ve Düzenli Seçimler 82
a. Seçim Kavramı 82
b. Demokratik Seçimin İlkeleri 82
aa. Seçimlerin Serbestliği ilkesi 83
bb. Genel Oy İlkesi 83
cc. Eşit Oy İlkesi 86
dd. Tek Dereceli Seçim İlkesi 87
ee. Gizli Oy İlkesi 87
ff. Açık Sayım ve Döküm İlkesi 87
gg. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması İlkesi 87
2. Çok Partili Siyasal Hayat 88
a. Siyasal Partilerin Kurulması, Faaliyetleri ve Parti Üyeliği 89
b. Siyasal Partilerin Hukuki Denetimi 90
aa. Siyasal Partilere Getirilen Yasaklar 90
bb. Siyasal Partilerin Kapatılması veya Devlet Yardımından Yoksun Bırakılması 95
cc. Kapatılan Partiye ve Kapatmaya Neden Olanlara Uygulanan Yaptırımlar 102
c. Siyasal Partilerin Malî Denetimi 103
d. Siyasal Partilere Devlet Yardımı Yapılması 103
3. Temel Hak ve Hürriyetler 103
VII. İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET 103
VIII. HUKUK DEVLETİ 105
A. Kavram 105
B. Hukuk Devletinin Gerekleri 106
1. Devlet Organlarının Hukukla Bağlı Olması 106
a. Yasama, Yürütme ve Yargı Organlarının Hukukla Bağlı Olması 106
b. Devlet Organlarının Bağlı Olacağı Hukukun Niteliği ve Kapsamı 107
2. Birey Hak ve Hürriyetlerinin Tanınması ve Korunması 109
3. Bireylerin Hukukî Güvenlik İçinde Olması 110
C. Hukuk Devletini Sağlamanın Mekanizmaları 113
1. Yasama ve Yürütme İşlemlerinin Yargısal Denetimi 113
a. Yasama İşlemlerinin Yargısal Denetimi 113
b. Yürütme İşlemlerinin Yargısal Denetimi 113
c. Yargı Bağımsızlığı 115
2. Diğer Hak Arama Yolları 116
IX. SOSYAL DEVLET 117
A. Kavram 117
B. Devletin Ekonomik Hayata Müdahalesinin Ölçüsü 118
C. Sosyal Devleti Gerçekleştirmeye Yönelik Hukukî Tedbirler 119
1. Bireylere İnsan Onuruna Yakışır Asgari Bir Hayat Düzeyi Sağlamaya Yönelik Temel Sosyal Hakların Tanınması ve Gerçekleştirilmesi 119
a. Temel Sosyal Haklar 120
aa. Çalışma Hakkı 120
bb. Adil Ücret Hakkı 120
cc. Sosyal Güvenlik Hakkı 121
dd. Konut Hakkı 121
ee. Sağlık Hakkı 121
ff. Eğitim Hakkı 121
b. Sosyal hakların sınırı 122
2. Millî Gelirin Adaletli ve Dengeli Bir Şekilde Dağıtılmasını Sağlamaya Yönelik Tedbirler 123
a. Vergi Adaleti 123
b. Kamulaştırma 123
c. Devletleştirme 124
d. Toprak Reformu 124
e. Planlama 124
X. EŞİTLİK 125
Beşinci Bölüm
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER
I. GENEL OLARAK TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 129
A. Kavramlar 129
B. Sınıflandırma 129
1. Jellinek’in Sınıflandırması 129
2. Yeni Sınıflandırmalar 131
II. 1982 ANAYASASININ TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERE YAKLAŞIMI 132
III. 1982 ANAYASASININ TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİ SINIFLANDIRMASI 134
IV. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANMASI 135
A. Temel Hak ve Hürriyetlerin Objektif ve Anayasal Sınırları 135
1. Objektif (Nesnel) Sınırlar 135
2. Anayasal Sınırlar 135
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Yasama Organınca Sınırlandırılması 136
1. Genel Açıklama 136
2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılmasının Şartları 138
a. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır 138
b. Sınırlama Anayasanın İlgili Maddelerinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır 139
c. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır 142
d. Sınırlama Demokratik Toplum Düzeninin ve Lâik Cumhuriyetin Gereklerine Uygun Olmalıdır 143
e. Sınırlama Temel Hak ve Hürriyetlerin Özlerine Dokunmamalıdır 147
f. Sınırlama Ölçülülük İlkesine Uygun Olmalıdır 148
V. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI 150
VI. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KULLANILMASININ DURDURULMASI 152
VII. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KORUNMASI 153
A. Ulusal Düzeyde Koruma 153
B. Uluslararası Düzeyde Koruma 155
Altıncı Bölüm
HÜKÛMET SİSTEMİ
I. GENEL OLARAK HÜKÛMET SİSTEMLERİ 165
A. Başkanlık Sisteminin Özellikleri 165
B. Parlamenter Hükûmet Sisteminin Özellikleri 166
C. Meclis Hükûmeti Sisteminin Özellikleri 167
D. Yarı–Başkanlık Sisteminin Özellikleri 167
E. Hükûmet Sistemlerinin Değerlendirilmesi 168
II. TÜRK HÜKÛMET SİSTEMİ 174
A. 1982 Anayasasının İlk Düzenlemesindeki Hükümet Sistemi: Parlamenter Sistem 174
B. 2014–2018 Arasındaki Dönemde Hükümet Sistemi: Yarı–Başkanlık Benzeri Sistem 175
C. Cumhurbaşkanlığı (Türk Modeli Başkanlık) Sistemi 177
D. Türk Parlamenter Sistemi ile Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Karşılaştırılması 180
E. Türk Hükümet Sisteminin Değerlendirilmesi 185
Yedinci Bölüm
DEVLETİN HUKUKİ FONKSİYONLARI
I. KUVVETLER AYRILIĞI VE FONKSİYONLAR AYRILIĞI 189
II. DEVLETİN HUKUKÎ FONKSİYONLARININ TASNİFİ 189
A. Maddî Bakımdan 189
B. Şeklî ve Organik Bakımdan 190
III. 1982 ANAYASASINA GÖRE DEVLETİN HUKUKÎ FONKSİYONLARININ PAYLAŞILMASI 192
Sekizinci Bölüm
YASAMA
I. YASAMA FONKSİYONU 197
A. Yasama Fonksiyonu ve Yasama Yetkisinin Tanımı ve Niteliği 197
B. Yasama Yetkisinin Özellikleri 198
1. Yasama Yetkisinin Genelliği 198
2. Yasama Yetkisinin Aslîliği 200
3. Yasama Yetkisinin Devredilmezliği 201
II. YASAMA İŞLEMLERİ 202
A. Kanunlar 202
1. Kanun Kavramı 202
2. Kanunların Yapılması 204
a. Kanunun Teklif Edilmesi 204
b. Kanun Teklifinin Görüşülmesi 205
c. Kanun Teklifinin Kabulü 208
d. Kanunların Yayımlanması ve Yürürlüğe Girmesi 209
3. Kanuna Eşit Metinler 210
B. Parlamento Kararları 211
C. İçtüzük Kuralları 215
III. YASAMA ORGANI 218
A. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Yapısı ve Milletvekillerinin Seçimi 218
1. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Yapısı 218
2. Milletvekillerinin Seçimi 222
a. Seçim Sistemi 222
aa. Genel Olarak Seçim Sistemleri 222
aaa. Çoğunluk Sistemleri 223
bbb. Nisbi Temsil Sistemleri 227
bb. Türk Seçim Sistemi 229
aaa. Seçim Sistemine İlişkin Anayasal İlkeler 230
bbb. Nisbi Temsilin d’Hondt Usûlü 231
ccc. Ulusal (Genel) Baraj 234
b. Seçim Çevreleri 236
c. Milletvekili Seçilme Yeterliliği 237
d. Seçim Dönemi ve Seçimlerin Yenilenmesi 239
e. Seçimlerin Ertelenmesi ve Ara Seçimler 240
f. Adaylık 240
B. Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Hukukî Durumu 242
1. Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması 242
2. Milletin Temsili İlkesi 243
3. Andiçme 243
4. Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan İşler 244
5. Parlamenter Muâfiyetler 245
a. Yasama Sorumsuzluğu 245
b. Yasama Dokunulmazlığı 246
6. Milletvekilliğinin Sona Ermesi 249
a. Üyeliğin Düşmesi 249
b. Diğer Sona Erme Halleri 250
7. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması ve Üyeliğin Düşürülmesi Kararlarının Yargısal Denetimi 251
8. Milletvekillerinin Malî Statüsü 252
C. Türkiye Büyük Millet Meclisinin İç Örgütlenmesi ve Çalışma Düzeni 252
1. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü 252
2. Başkanlık Divanı 252
3. Meclis Başkanı 253
4. Siyasi Parti Grupları 254
5. Danışma Kurulu 256
6. Meclis Komisyonları 256
7. Meclisin Toplanması ve Tatili 258
8. Toplantı ve Karar Yeter Sayısı 259
9. Meclis Görüşmeleri 260
10. Oylama Usûlleri 261
D. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Görev ve Yetkileri 262
1. Kanun Koymak 262
2. Denge ve Denetleme Yetkilerini Kullanmak 263
a. Yazılı Soru 263
b. Genel Görüşme 264
c. Meclis Araştırması 265
d. Meclis Soruşturması 266
3. Bütçe ve Kesin Hesap Kanun Tekliflerini Görüşmek ve Kabul Etmek 268
a. Bütçe Kanunu 268
b. Kesin Hesap Kanunu 270
4. Para Basılmasına Karar Vermek 270
5. Savaş Hali İlânı ve Silahlı Kuvvet Kullanılmasına İzin Vermek 270
6. Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasını Uygun Bulmak 271
7. Genel ve Özel Af İlânına Karar Vermek 273
8. Türkiye Büyük Millet Meclisinin Diğer Görev ve Yetkileri 273
Dokuzuncu Bölüm
YÜRÜTME
I. YÜRÜTME FONKSİYONU 277
II. YÜRÜTME İŞLEMLERİ 278
A. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 279
1. Olağan Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 279
a. Tanımı, Niteliği ve Türk Hukuku Bakımından Normlar Hiyerarşisindeki Yeri 279
b. Kanun ve Kararname Çatışmasının (Normlar İhtilafı) Çözümü ve Çözüm Kuralının Uygulanması Sorunu 281
c. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Konusu 283
d. Usulü ve Şeklî 286
e. Yargısal Denetimi 286
2. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 287
a. Çıkarma Yetkisi, Usulü ve Şekli 287
b. Sebepleri 287
c. Konusu 287
d. Yargısal Denetimi 288
e. Olağanüstü Hâl Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Tarafından Görüşülmesi ve Sonuçları 288
B. Yönetmelikler 289
C. Cumhurbaşkanı Kararları ve Yürütme Organının Diğer Düzenleyici İşlemleri 290
III. YÜRÜTME ORGANI 291
A. Yürütme Organının Yapısı 291
B. Cumhurbaşkanı 292
1. Cumhurbaşkanının Seçimi ve Göreve Başlaması 292
2. Cumhurbaşkanının Parti İlişkisi 296
3. Cumhurbaşkanının Görev ve Yetkileri 297
4. Cumhurbaşkanının Sorumluluğu 299
a. Siyasi Sorumluluk 299
b. Cezaî Sorumluluk 300
aa. Göreviyle İlgili Cezaî Sorumluluğu 300
bb. Kişisel Suçlarından Dolayı Cezaî Sorumluluğu 301
c. Hukukî Sorumluluk 301
aa. Göreviyle İlgili Hukukî Sorumluluğu 301
bb. Kişisel İşlem ve Eylemleriyle İlgili Hukukî Sorumluluğu 302
5. Cumhurbaşkanına Vekâlet Etme 302
6. Cumhurbaşkanının Görevinin Sona Ermesi 303
C. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlar 304
1. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Konumu 304
2. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Görev ve Yetkileri 305
3. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Sorumluluğu 306
a. Siyasi Sorumluluk 306
b. Cezaî Sorumluluk 306
aa. Görevle İlgili Cezaî Sorumluluk 306
bb. Kişisel Suçlardan Dolayı Cezaî Sorumluluk 307
c. Hukukî Sorumluluk 308
aa. Görevle İlgili Hukukî Sorumluluk 308
bb. Kişisel İşlem ve Eylemlerden Dolayı Hukukî Sorumluluk 308
4. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanların Görevlerinin Sona Ermesi 309
5. Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve Bakanlara Vekâlet Etme 309
D. Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulları 309
Onuncu Bölüm
YARGI
I. YARGI FONKSİYONU 313
II. YARGININ TARAFSIZLIĞI VE BAĞIMSIZLIĞI 314
A. Mahkemelerin Bağımsızlığı İlkesi 314
B. Hâkimlik Teminatı 316
C. Hâkimler ve Savcılar Kurulu 317
III. YARGI DÜZENİ VE YÜKSEK YARGI ORGANLARI 321
A. Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi 322
B. Adlî Yargı ve Adlî Yargı Organları 322
C. İdarî Yargı ve İdarî Yargı Organları 324
D. Uyuşmazlık Mahkemesi 326
E. Sayıştay 326
F. Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu 327
IV. ANAYASA YARGISI 327
A. Anayasa Yargısı Kavramı ve Anayasa Yargısının Gelişimi 327
B. Anayasa Mahkemesi 332
1. Anayasa Mahkemesinin Statüsü ve Kuruluşu 332
2. Anayasa Mahkemesinin Görevleri 335
C. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Konusu 336
1. Denetime Tâbi Normlar 336
a. Kanunlar 336
b. Anayasa Değişiklikleri (Şekil Bakımından) 338
c. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 338
d. TBMM İçtüzüğü 338
2. Denetim Dışında Tutulan Normlar 338
a. Milletlerarası Andlaşmalar 338
b. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 338
c. Parlamento Kararları 339
d. İnkılâp Kanunları 339
D. Anayasaya Uygunluk Denetimi Şekilleri (Denetim Yolları) 340
1. Soyut Norm Denetimi (İptal Dâvası) 340
a. İptal Dâvası Açma Yetkisi 340
b. İptal Dâvasında Süreler 341
c. İptal Dâvasında Temsil ve Uyulacak Esaslar 343
2. Somut Norm Denetimi (İtiraz Yolu) 345
a. Konusu 346
b. Şartları 346
aa. Bakılmakta Olan Bir Dâva Olmalıdır 347
bb. Dâvaya Bakmakta Olan Merci Bir Mahkeme Olmalıdır 347
cc. İtiraz Konusu Norm Dâvada Uygulanmalıdır 349
dd. Uygulanacak Norm Resen Anayasaya Aykırı Görülmeli veya Aykırılık İddiası Ciddi Bulunmalıdır 350
c. İşleyişi 351
3. Bireysel Başvuru 352
a. Bireysel Başvuru Hakkının Konusu ve Şartları 353
b. Bireysel Başvuru Hakkına Sahip Olanlar 353
c. Bireysel Başvuru Usulü ve Başvuru Süresi 354
d. Bireysel Başvuruların İncelenmesi 354
e. Karar ve Etkileri 355
E. Anayasaya Uygunluk Denetiminin Kapsamı 355
1. Esas Bakımından Denetim 355
a. Sebep Unsuru 356
b. Amaç Unsuru 356
c. Konu Unsuru 359
2. Şekil Bakımından Denetim 361
F. Anayasaya Uygunluk Denetiminde Ölçü Normlar 363
G. Anayasa Mahkemesinin Kararları 365
1. Kararların Kesinliği ve Bağlayıcılığı 365
2. Kararların Etkisi ve Niteliği 367
3. Kararların Yürürlüğe Girmesi 368
4. İptal Kararının Geriye Yürümezliği 368
5. Yargılamanın Yenilenmesi 370
H. Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama Usûlü 371
I. Anayasa Yargısında Yürürlüğün Durdurulması 373
Onbirinci Bölüm
OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ
I. GENEL OLARAK 379
II. OLAĞANÜSTÜ HAL İLÂNI 379
A. Olağanüstü Hal İlânı Sebepleri 379
B. Olağanüstü Hal İlânında Yetki, Usûl ve Şekil 380
III. OLAĞANÜSTÜ HAL İLÂNININ HUKUKÎ SONUÇLARI 380
IV. YARGISAL DENETİM 381
A. Olağanüstü Hal İlânı İşleminin Yargısal Denetimi 382
1. Olağanüstü Hal İlânına İlişkin Cumhurbaşkanı Kararının Yargısal Denetimi 382
2. Olağanüstü Hal İlânına İlişkin Cumhurbaşkanı Kararının Türkiye Büyük Millet Meclisince Onaylanması Kararının Yargısal Denetimi 382
B. Olağanüstü Halde Yapılan İşlemlerin Yargısal Denetimi 384
Onikinci Bölüm
ANAYASA VE MİLLETLERARASI HUKUK
I. MİLLETLERARASI ANDLAŞMA KAVRAMI VE ANDLAŞMALARIN YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ 387
II. MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARIN TÜRK HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ 388
III. İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNİN ÖZEL DURUMU 389
IV. MİLLETLERARASI GENEL HUKUKUN TÜRK HUKUK DÜZENİ İÇİNDEKİ YERİ 394
A. Genel Olarak 394
B. Anayasada Milletlerarası Hukuka Atıfta Bulunulan İstisnaî Haller 395
Onüçüncü Bölüm
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ
I. GENEL OLARAK ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ SORUNU 399
A. Anayasal Değişmeye Yol Açan Faktörler 399
B. Anayasayı Yapan veya Değiştiren İktidar 402
1. Aslî Kurucu İktidar 402
2. Tali Kurucu İktidar 402
3. Anayasayı Yapan veya Değiştirenlerin Profili: Politika Kararlaştırıcılar ve Teknisyenler 403
C. Anayasaların Yapımı veya Değiştirilmesi Yöntemleri 404
1. Hiyerarşik Yöntem 404
2. Organik Yöntem 405
3. Sözleşme Yöntemi 406
II. 1982 ANAYASASINA GÖRE ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ USÛLÜ 408
A. Değişikliğin Teklif Edilmesi 409
B. Değişiklik Teklifinin Görüşülmesi 410
C. Değişiklik Teklifinin Karara Bağlanması 412
D. Kabul Edilen Değişikliğin Onaylanması 412
III. ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN DENETİMİ 418
Bibliyografya 423
Kavram Dizini 435