Türk Vergi Hukuku Açısından Serbest Bölgeler

"Türk Vergi Hukuku Açısından Serbest Bölgeler

Önsöz

Bir Ülkenin Siyasî Sınırları İçinde Bulunmakla Birlikte Gümrük Sınırları Dışında Sayılan, Ülke Kanunlarının Kısmen Veya Tamamen Uygulanmadığı Özel Nitelikli Ticaret Ve Sanayi Bölgeleri Olan Serbest Bölgeler, Uluslararası Ticaret Hacminin Artması Ve Devletlerin Ticarete Müdahalelerini Arttırmaları Nedeniyle Yaygınlaşmaya Başlamıştır. Özel Statülü Olarak Kabul Edilen Ve Yatırımcılar İçin Çeşitli Teşviklerin Sağlandığı Yerler Olan Serbest Bölgeler, Amerika Birleşik Devletleri Ve Çin Gibi İki Dev Ekonomi Tarafından Da Desteklenmekte Ve Teşvik Edilmektedir. Bugün 120'den Fazla Ülkede Faaliyet Gösteren Ve Ciddi Bir Sayıya Ulaşan Serbest Bölgeler, Türkiye'de De Cumhuriyetin İlk Yıllarından Beri Tartışılmaktadır. Uygulanan Ekonomik Politikalara Bağlı Olarak Gündeme Gelen Serbest Bölgeler Konusunda 1980'li Yıllara Kadar Ciddi Bir Adım Atılamamıştır. 24 Ocak 1980 Kararları İle Bir Kalkınma Modeli Olarak Kabul Edilen İhracata Dayalı Sanayileşme Politikasının Bir Sonucu Olarak Serbest Bölgeler Konusunda Önemli Adımlar Atılmaya Başlanmıştır. 1985 Yılında Çıkarılan Serbest Bölgeler Kanunu Ve Kanun'a Dayalı Olarak Çıkarılan Serbest Bölgeler Uygulama Yönetmeliği İle Sistemin Hukukî Altyapısı Hazırlan-Mıştır. Serbest Bölgeler Kanunu İle Kullanıcılara Çeşitli Teşvikler Tanınmasına Rağmen, Bu Teşviklerin En Önemlisi Vergisel Teşviklerdir. Serbest Bölgelerde Vergi Kanunlarının Uygulanmaması Suretiyle Tanınan Süresiz Ve Sınırsız Vergisel Teşvikler, 6 Şubat 2004 Tarihinde Yürürlüğe Giren 5084 Sayılı Kanun İle Yeniden Düzenlen-Mekte; Süreli Ve Konu Olarak Sınırlı Hale Getirilmektedir. Çalışmanın Amacı, Özel-Likle İş Çevrelerinde Tepkiye Neden Olan 5084 Sayılı Kanun Öncesi Ve Sonrası İle Kıyaslamalı Olarak Kullanıcıların Türk Vergi Kanunları Karşısındaki Durumunu İncelemektir.

Bu Çalışma, 12.08.2005 Tarihinde Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde, Prof. Dr. Yusuf Karakoç'un Danışmanlığında, Prof. Dr. Hüsnü Erkan Ve Doç. Dr. Meltem Dikmen-Caniklioğlu'ndan

Oluşan Jüri Önünde Başarıyla Savunulan Yüksek Lisans Tezinin Gözden Geçirilmiş Halidir. Çok Yeni Olan 5084 Sayılı Kanun'un İlgili Düzenlemesinin İş Dünyasında Tepkilere Neden Olması, Vergisel Teşviklerin Süresinin Uzatılması İçin Birçok Kanun Teklifi Verilmesi, Yeni Hazırlanacak Olan Kurumlar Vergisi Kanunu'nda Bu Konuda Düzen-Leme Yapılmak İstenmesi Gibi Sebepler, Tezin Yayımı Konusunda Uygulamanın Yerleşmesini Bekleme İhtiyacı Hissettirmiştir. Tez Konusunun Seçiminden Savunul-Masma Ve Yayımlanmasına Kadar Geçen Süreçte Desteğini Esirgemeyen, Beni Yön-Lendiren Ve Eleştirileriyle Çalışmanın Son Halini Almasında Çok Büyük Katkıları Olan Tez Danışmanım Hocam Prof. Dr. Yusuf Karakoç'a; Tez Jürisinde Yer Alan Ve Değerlendirmeleriyle Çalışmaya Işık Tutan Değerli Hocalarım Prof. Dr. Hüsnü Erkan İle Doç. Dr. Meltem Dikmen-Caniklioğlu'na Çok Teşekkür Ederim. Ayrıca Çalışmanın Her Aşamasında Desteklerini Gördüğüm Hocalarım Yrd. Doç. Dr. Canan Erkan Ve Öğr. Gör. Sabahattin Erişir'e; Birçok Konuyu Tartışma Fırsatı Bulduğum Kürsü Arkadaşım Ve Değerli Kardeşim Arş. Gör. Burak Pınar'a; Yine Bu Süreçte Çok Değerli Yardımlarını Gördüğüm Arkadaşım Arş. Gör. Onur Eroğlu'na, Hesap Uzmanları Kurulu İzmir Grubuna Ve Ege Serbest Bölge Kurucu Ve İşleticisi A.Ş. (Esbaş) Yetkililerine Ne Kadar Teşekkür Etsem Azdır.

Yaşamımın Hiçbir Anında Maddi Ve Manevi Desteklerini Esirgemeyen, Hep Yanımda Olan Ve Bana Her Zaman En İyiyi Sunmaya Çalışan Başta Annem Ve Babam Olmak Üzere Tüm Aileme Çok Şey Borçluyum. İlgi Ve Desteklerinden Dolayı Hepsine Ayrı Ayrı Teşekkür Ederim. Ayrıca, Bu Süreçte Hep Yanımda Olan, Kendi Sıkıntılarını Unutarak Her Türlü Sıkıntımı Paylaşan Ve Çalışmanın Hazırlanmasından Basılmasına Kadar Geçen Süreçte Bana Hep Destek Olan Sevgili Eşim Av. Banu Taylar'a Çok Teşekkür Ederim.

Kitabın Basımını Üstlenen Ve Çok Kısa Sürede Basımını Sağlayan Maliye Ve Hukuk Yayınlarına Ve Tüm Çalışanlarına Ve Ayrıca Ymm Bünyamin Öztürk'e Teşekkürü De Bir Borç Biliyorum.

Çalışmanın Serbest Bölge Teorisi Ve Uygulamasına ""Okyanusta Bir Damla"" Misali Katkıda Bulunması En Büyük Dileğimizdir. Çalışma İle İlgili Görüş Ve Eleştiriler, Çalışmanın Geliştirilmesine Büyük Katkıda Bulunacağından, Bu Konudaki Görüş Ve Eleştirilerin Tarafımıza Ulaştırılmasından Büyük Mutluluk Duyacağız.

16.04.2008, Giessen

Arş. Gör. Yıldırım Taylar



-İçindekiler

-Önsöz

-Kısaltmalar

-Giriş

-Konunun Tanıtılması

-İnceleme Plânı

-Birinci Bölüm Serbest Bölgeler Hakkında Genel Bilgiler

-Genel Çerçeve

-Serbest Bölgenin Tanımı

-Serbest Bölge Türlerini Belirleyen Kriterler

-Ve Başlıca Serbest Bölge Türleri

-Serbest Bölge Türlerini Belirleyen Kriterler

-Genel Olarak

-Serbest Bölgede Sürdürülen Faaliyetlerin Türü

-Serbest Bölge Faaliyetlerinin İç Piyasaya Veya İhracata Yönelik Olması

-Serbest Bölgede Ülke Mevzuatının Tamamının Veya Bir Kısmının Uygulanması

-Başlıca Serbest Bölge Türleri

-Genel Olarak

-Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Zone)

-Serbest Üretim Bölgesi (Free Production Zone)

-Serbest Limanlar (Free Ports)

-İkiz Fabrikalar (Maquiladoras)

-Serbest Şehirler (Free Cities)

-Transit Bölge (Transit Zone)

-Antrepolar (Bonded Vvarehouse)

-Serbest Çevre (Free Primeter)

-Yatırım Bölgeleri (Enterprise Zone)

-Gümrüksüz Satış Mağazaları (Duty-Free Shop)

-Serbest Bankacılık Bölgeleri Veya Kıyı Bankacılığı (Free Banking Zones)

-Türkiye'deki Serbest Bölgeler Ve Faaliyetleri

-Iv. Serbest Bölgelerin Dünyadaki Ve Türkiye'deki Tarihî Gelişimi

-Vıı



-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerin Dünyadaki Tarihi Gelişimi

-Genel Olarak

-İlkçağda Serbest Bölge Uygulamaları

-Ortaçağda Serbest Bölge Uygulamaları

-Yeniçağda Serbest Bölge Uygulamaları

-Yakınçağda Serbest Bölge Uygulamaları

-Serbest Bölgelerin Türkiye'deki Tarihî Gelişimi

-Genel Olarak

-Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemlerinde

-Cumhuriyet Döneminde

-Genel Olarak

-1920-1930 Yılları Arasındaki Dönem

-İstanbul Ticaret Ve Sanayi Odasının Raporları

-1132 Sayılı Serbest Mıntıka Hakkında Kanun

-Ford Motor Company Girişimi

-Mehmet Ali Nafset'in Raporu

-1930-1950 Yılları Arasındaki Dönem

-Genel Olarak

-Şakir Kesebir Plânında Serbest Bölge

-Şark Halı Ve Kilimi Eriyle Benzerleri Ve Hayvan

-Postları İçin Kurulacak Serbest Yer Hakkında Kanun

-1950-1980 Yılları Arasındaki Dönem

-Genel Olarak

-6209 Sayılı Serbest Bölge Kanunu Ve Serbest Bölge Nizamnamesi

-İskenderun Ve Tuzla'da Serbest Bölge Kurulması

-Girişimleri

-Parasal Düzenlemeler Ve 6209 Sayılı Kanun'u

-Yeniden Düzenleme Çalışmaları

-1980 Sonrası Yaşanan Gelişmeler

-Genel Olarak

-3218 Sayılı Serbest Bölgeler Kanunu Ve Serbest

-Bölgeler Uygulama Yönetmeliği

-5084 Sayılı Kanun Ve Vergisel Teşvikler

-Serbest Bölgelerin Ülke Ekonomisi Üzerindeki Olumlu Ve Olumsuz -Etkileri

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerin Olumlu Etkileri

-Genel Olarak



-Dış Ticareti Kolaylaştırması Ve Döviz Geliri Sağlaması

-Dış Ticareti Kolaylaştırması

-Genel Olarak

-İhracat Açısından Sağlayacağı Yararlar

-İthalât Açısından Sağlayacağı Yararlar

-Transit Ticaretin Gelişmesine Katkısı

-Döviz Geliri Sağlaması

-Yabancı Sermaye Yatırımlarını Arttırması Ve Teknoloji Transferi Sağlaması

-Yabancı Sermaye Yatırımlarını Arttırması

-Teknoloji Transferi Sağlaması

-İstihdam İmkânlarını Arttırması

-Yerli Üretime Olumlu Katkıda Bulunması

-Serbest Bölgelerin Olumsuz Etkileri

-Genel Olarak

-Yurtiçi Sanayi İle Rekabet Ve Yerli Sanayinin Olumsuz

-Yönde Etkilenmesi

-İthalât Baskısı Yaratması

-Kaçakçılık İhtimalinin Olması

-Sosyal Yapının Bozulması Ve Ücret Eşitsizliğinin Artması

-Çevre Kirliliği Yaratma İhtimali

-Yatırımların Dengesiz Dağılması Ve Kaynak İsrafı

-Genel Olarak

-Yatırımların Dengesiz Dağılması

-Kaynak İsrafı

-Genel Değerlendirme

-İkinci Bölüm

-Serbest Bölgelerde Vergilendirmeye

-İlişkin Genel Şartlar Ve Serbest Bölgelerde Yapılan Faaliyetlerin -Gelir Ve Kurumlar Vergisi Açısından Değerlendirilmesi

-Genel Çerçeve

-Serbest Bölgelerde Vergilendirmeye İlişkin

-Genel Şartlar

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgenin Resmen Açılmış Olması



-Faaliyetlerin Serbest Bölge Sınırları İçinde Gerçekleştirilmesi

-Faaliyet Ruhsatının Alınmış Olması

-Genel Olarak

-Faaliyet Ruhsatının Alınması Süreci

-Faaliyet Ruhsatının Türleri

-Mal Ve Hizmet Bedellerinin Dövizle Ödenmiş Olması

-Serbest Bölgelerde Yapılan Faaliyetlerin Gelir Ve Kurumlar Vergisi -Açısından Değerlendirilmesi

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Gelir Ve Kurumlar Vergisine İlişkin Hukukî -Düzenleme

-Serbest Bölgeler Kanunu'nun İlgili Hükümleri

-5084 Sayılı Kanun İle Yapılan Değişikliklerin Değerlendirilmesi

-Genel Değerlendirme

-Kişisel Değerlendirme

-Serbest Bölgelerde Gelir Ve Kurumlar Vergisine İlişkin Teşvikler (İstisnalar)

-Genel Olarak

-Gelir Ve Kurumlar Vergisi Teşviklerinin

-Hukukî Niteliği (Vergi İstisnası)

-Gelir Ve Kurumlar Vergisine İlişkin İstisnalar

-Faaliyet Kazancı İstisnası

-Genel Olarak

-İstisnadan Yararlanabilecek Olanlar

-İstisnanın Kapsamı

-Genel Olarak

-Faiz Ve Repo Benzeri Gelirlerin İstisna

-Karşısındaki Durumu

-İstisna Kazanç Tutarının Tespiti

-Genel Olarak

-Müşterek Genel Giderlerin Dağıtımı

-Amortismanların Dağıtımı

-İstisnanın Süresi

-5084 Sayılı Kanun'dan Sonra Faaliyet Ruhsatı

-Almış Kişilerin Durumu

-Şirket Devir Ve Birleşmelerinin İstisnaya Etkisi





-Genel Olarak

-Türk Ticaret Kanunu Ve Kurumlar Vergisi

-Kanunu'na Göre Devir Ve Birleşme

-Devir Ve Birleşmelerin İstisnaya Etkisi

-Kambiyo Mevzuatına Göre Belgelendirme Zorunluluğunun Olup Olmadığı

-Üretim Faaliyetlerinden Sağlanan Kazançlara

-İlişkin İstisna

-Genel Olarak

-Üretim (İmalât) Kavramı

-İstisnadan Yararlanabilecek Olanlar

-İstisnadan Yararlanabilmek İçin İbraz

-Edilecek Belgeler

-Fason Üretimin İstisna Uygulaması Karşısındaki

-Durumu

-İstisna Kazanç Tutarının Tespitinde Müşterek

-Genel Giderler Ve Amortismanlar

-İstisnanın Süresi

-Şirket Devir Ve Birleşmelerinin İstisnaya Etkisi

-Ücretlerde Gelir Vergisi İstisnası

-Genel Olarak Ücretler

-5084 Sayılı Kanun'dan Önceki Durum

-5084 Sayılı Kanun'dan Sonra Ücret İstisnasından

-Yararlanabilecek Olanlar

-İstisnanın Süresi

-Şirket Devir Ve Birleşmelerinin Ücret

-İstisnasına Etkisi

-Serbest Bölgelerde Gelir Ve Kurumlar

-Vergisine İlişkin Stopaj (Tevkifat)

-Uygulamaları

-Genel Olarak Stopaj

-Serbest Bölgelerde Stopaj Uygulamaları

-Stopaj Uygulamasında Özellik Arzeden Durumlar

-Kâr Paylarının Dağıtılması Halinde Stopaj

-Genel Olarak

-5084 Sayılı Kanun Öncesinde Kâr Paylarının

-Dağıtılması Halinde Vergilendirme

-5084 Sayılı Kanun Sonrasında Kâr Paylarının

-Dağıtılması Halinde Vergilendirme



-Geçmiş Yıllara Ait Kârların Dağıtılması Halinde Vergilendirme

-Mevduat Faizi Ve Repo Gelirlerinde Stopaj

-Muhtasar Beyanname Verilmesi

-Serbest Bölgelerde Yatırım İndirimi Uygulaması

-Genel Olarak

-Serbest Bölgelerde Yatırım İndirimi İstisnası

-Gelir Ve Kurumlar Vergisi Beyannamelerinin Verilmesi Ve Vergilerin -Ödenmesi

-Genel Olarak

-İstisna Kazancın Beyanı

-Vergiye Tâbi Kazancın Beyanı

-Vergiye Tâbi Kazanca İlişkin Verginin Ödenmesi

-Serbest Bölgelerde Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç -Dağıtımı Ve Vergi İncelemeleri

-Genel Olarak

-Serbest Bölgelerde Örtülü Kazanç Dağıtımına İlişkin Hukukî Değerlendirme

-Üçüncü Bölüm

-Serbest Bölgelerde Gelir Ve

-Kurumlar Vergisi Dışındaki Diğer Vergi Mevzuatı

-Hükümlerinin Uygulanması

-Genel Çerçeve

-Serbest Bölgelerde Katma Değer Vergisi Uygulamaları

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Katma Değer Vergisi

-Genel Olarak

-Mal Teslimlerinde Katma Değer Vergisi

-Mal Teslimi Kavramı

-Türkiye'den Serbest Bölgelere Mal Teslimlerinde

-Katma Değer Vergisi

-Genel Olarak

-Mal Teslimlerinde Katma Değer Vergisi

-Serbest Bölgelere İhraç Kaydıyla Teslimlerde

-Katma Değer Vergisi



-Serbest Bölgelerden Türkiye'ye Mal Tesliminde

-Katma Değer Vergisi

-Genel Olarak

-İthalât Durumunda Katma Değer Vergisi

-Matrahının Tespiti

-Serbest Bölge İçindeki Mal Teslimlerinde Katma

-Değer Vergisi

-Yurtdışından Serbest Bölgelere Ve Serbest Bölgelerden Yurtdışına Mal Teslimlerinde Katma Değer -Vergisi

-Serbest Bölgeden Diğer Bir Serbest Bölgeye Mal Tesliminde. Katma Değer Vergisi

-Hizmet İfalarında Katma Değer Vergisi

-Hizmet İfası Kavramı

-Türkiye'den Serbest Bölgelere Hizmet İfalarında

-Katma Değer Vergisi

-Serbest Bölgelerden Türkiye'ye Hizmet İfalarında

-Katma Değer Vergisi

-Serbest Bölge İçinde İfa Edilen Hizmetlerde Katma Değer Vergisi

-Serbest Bölgeler Arasında Veya Serbest Bölgeler İle Diğer Ülkeler Arasında İfa Edilen Hizmetlerde -Katma Değer Vergisi

-Türkiye İle Serbest Bölgeler Arasındaki Taşımacılık Hizmetlerinde Katma Değer Vergisi

-Ih. Serbest Bölgelerde Özel Tüketim Vergisi Uygulaması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Özel Tüketim Vergisi Uygulaması

-Genel Olarak

-Türkiye'den Serbest Bölgelere Mal Teslimlerinde Özel Tüketim Vergisi Uygulaması

-Serbest Bölgelere Mal Teslimlerinde Özel Tüketim Vergisi

-Serbest Bölgelere İhraç Kaydıyla Teslimlerde Özel Tüketim Vergisi

-Serbest Bölgelerden Türkiye'ye Mal Teslimlerinde Özel Tüketim Vergisi

-Serbest Bölge İçindeki Mal Teslimlerinde Özel

-Tüketim Vergisi

-Hizmet İfalarında Özel Tüketim Vergisi



-Serbest Bölgelerde Vergi Usul Kanunu Uygulaması

-Genel Açıklama

-5084 Sayılı Kanun'dan Önceki Durum

-Genel Olarak

-Yükümlülük Tesisi

- 3. Serbest Bölgelerde Tutulan Defterler, Kullanılan Fatura Ve

-Hesaplar

-Genel Olarak

-Tutulan Defterler

-Genel Olarak

-Defterlerin Onayı

-Defterlerin Tutulmasında Kayıt Düzeni

-Kullanılan Fatura

-Kullanılan Hesaplar

-Serbest Bölgelerde Vergi İncelemesi

-Vergi İncelemesi Kavramı

-Serbest Bölgelerde Vergi İncelemesi Yapılması

-5084 Sayılı Kanundan Sonraki Durum

-Genel Olarak

-Yükümlülük Tesisi

-Serbest Bölgelerde Tutulacak Defterler Ve Döviz

-Cinsinden Defter Tutulması

-Serbest Bölgelerde Tutulacak Defterler

-Genel Olarak

-Yevmiye Defteri

-Defterikebir

-Envanter Defteri

-Döviz Cinsinden Defter Tutulması

-Defterlerin Tutulmasında Kayıt Nizamı, Kullanılacak

-Fatura Ve Hesaplar

-Serbest Bölgelerde Vergi İncelemesi Yapılması

-Beyanname Verilmesi

-Serbest Bölgelerde Amme Alacaklarının

-Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un Uygulanması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Amme Alacaklarının

-Tahsil Usulü Hakkında Kanun Uygulaması

-Genel Olarak

-Serbest Bölgelerde Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'un Uygulaması -Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar

-Genel Olarak

-Serbest Bölgelerin Gelirlerinde (Sbk. M.7)

-Serbest Bölgelere İhraç Kaydıyla Teslimlerde Tecil Edilen Verginin Tahsilinde

-Serbest Bölgelerde Veraset Ve İntikal Vergisi Kanunu'nun -Uygulanması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Veraset Ve İntikal

-Vergisi

-Vıı.Serbest Bölgelerde Emlâk Vergisi

-Kanunu'nun Uygulanması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Emlâk Vergisi

-Serbest Bölgelerde Damga Vergisi Kanunu

-İle Harçlar Kanunu'nun Uygulanması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Damga Vergisi Ve Harç İstisnası

-5084 Sayılı Kanun'dan Önceki Durum

-5084 Sayıh Kanun'dan Sonraki Durum

-Genel Olarak

-Damga Vergisi Ve Harç İstisnasının Kapsamı

-İstisnanın Süresi

-Serbest Bölgelerde Gümrük Vergisi

-Uygulaması

-Genel Açıklama

-Serbest Bölgelerde Gümrük Vergisi

-Genel Olarak

-Serbest Bölgelerden Yurt Dışına Giden Ve Yurt Dışından Serbest Bölgelere Giren Mallar İçin -Gümrük Vergisi

-Serbest Bölgedeki Malların Türkiye'ye Girmesinde Gümrük Vergisi

-Genel Değerlendirme Ve Sonuç

-Kaynakça

"